İstanbulda en eski Türk kâğıd imâlâthanesi, bugün hâlâ o imâlâthânesinin adına nisbetle anıla gelen Halicin bitimi ötesindeki meşhur Kâğıdhâne Köyünde ve Mesiresinde açılmışdı. İkinci imâlâthâne de hicrî 1218, milâdî 1803 senesinde Üçüncü Sultan Selim zamanında Beykozda Hünkâr İskelesi civârında kuruldu. Yeri Prusyalı Marşal Moltke’nin Boğazici haritasında kesin olarak gösterilmiştir. Bir devlet müesesesi olan Beykoz kâğıdhânesinin kurulmasında Şâkir Efendi adında bir zâtın himmet ve gayreti görülmüş ve bu kâğıdhânenin idâresi Darbhâneye bağlanmışdı. Fakat ömrü pek kısa oldu. 1809-1810 arasında kapandı. Beykoz Kâğıdhânesinde, bütün eski kâğıdhânelerinde olduğu gibi kaba kâğıdlar imâl edilirdi. Pek kıymetli kâğıdcılık mutahassısımız ve İzmit Kâğıd Fabrikasının kurucusu kimyager Mehmed Ali Kâğıdcı (B.: Kâğıdcı Mehmed Ali) “Kâğıdcılık Tarihçesi” adlı eserinde bu kaba kâğıdlar için: “Kâğıdhâneler devrinde imâl olunan kâğıdlar ham olarak kâğıd satıcılarına gönderilirdi; bu satıcılar da kâğıdları, kullanacakları yerlere göre ihzar edüp satarlardı. Avrupadan idhal olunan kâğıdlar daham olarak gelir, burada işlenirdi”. diyor. Beykoz kâğıdhânesinin kapanma sebebi olarak, imâl ettiği ham kâğıdların, Türkiyeye işlenmiş olarak idhal edilmeğe başlanan Avrupa kâğıdlarının o zamanın en müteakâm...

İstanbulda en eski Türk kâğıd imâlâthanesi, bugün hâlâ o imâlâthânesinin adına nisbetle anıla gelen Halicin bitimi ötesindeki meşhur Kâğıdhâne Köyünde ve Mesiresinde açılmışdı. İkinci imâlâthâne de hicrî 1218, milâdî 1803 senesinde Üçüncü Sultan Selim zamanında Beykozda Hünkâr İskelesi civârında kuruldu. Yeri Prusyalı Marşal Moltke’nin Boğazici haritasında kesin olarak gösterilmiştir. Bir devlet müesesesi olan Beykoz kâğıdhânesinin kurulmasında Şâkir Efendi adında bir zâtın himmet ve gayreti görülmüş ve bu kâğıdhânenin idâresi Darbhâneye bağlanmışdı. Fakat ömrü pek kısa oldu. 1809-1810 arasında kapandı. Beykoz Kâğıdhânesinde, bütün eski kâğıdhânelerinde olduğu gibi kaba kâğıdlar imâl edilirdi. Pek kıymetli kâğıdcılık mutahassısımız ve İzmit Kâğıd Fabrikasının kurucusu kimyager Mehmed Ali Kâğıdcı (B.: Kâğıdcı Mehmed Ali) “Kâğıdcılık Tarihçesi” adlı eserinde bu kaba kâğıdlar için: “Kâğıdhâneler devrinde imâl olunan kâğıdlar ham olarak kâğıd satıcılarına gönderilirdi; bu satıcılar da kâğıdları, kullanacakları yerlere göre ihzar edüp satarlardı. Avrupadan idhal olunan kâğıdlar daham olarak gelir, burada işlenirdi”. diyor. Beykoz kâğıdhânesinin kapanma sebebi olarak, imâl ettiği ham kâğıdların, Türkiyeye işlenmiş olarak idhal edilmeğe başlanan Avrupa kâğıdlarının o zamanın en müteakâmil imâl âletlerini ihtivâ eden bir fabrika hâline ifrağ edilememesi de, her halde içirde ve dışarda türlü siyasi gaaileler yüzünden olacakdır. İlk Türk kâğıd fabrikası, Beykoz kâğıdhânesinden 62-63 sene sonra, 1893 de, bir hâtıradan ziyâde tesâdüf eseri yine Beykozda açıldı. Beykoz Hamidiye Kâğıd Fabrikası — Bu müessesenin aşağıdaki tarihçesini değerli fen adamı Mehmed Ali Kâğıdcının yukarıda adı geçen eserinden alıyoruz: “Türkiye’de her nevi kâğıd imâline mahsus olmak üzere fabrika ve işletmek hakkı 1887 senesinde 50 senelik bir imtiyaz olarak o zamanlar başmâbeyinci olan Osman Beye verildi. Bu imtiyaznâme, Türkiyede, başkaları tarafından kâğıd fabrikası açılmasını elli sene, yarım asır yasak ediyordu. “Osman Bey İngiltere’de bir sermâyedar grubu ile anlaşarak bir limited şirket kurdu. Şirketin Türkçe adı Hamidiye Kâğıd Fabrikası, İngilizca adı Ottaman Paper Manifacturing Company Limited oldu. Bu şirketin idâre meclisi reisi ve sâhibi imtiyaz vekili o zamanın namlı bankerlerinden Leonidas Zarifis idi. Hamidiye Kâğıd Fabrikasının sermâyesi 300,000 Osmanıl altını idi. Bu meblâğın yüzde 10 u olan 30,000 liranın bankaya yatırılması ile rûmi 1306 yılı mayısında (haziran 1890) şirket resmen tanınmış oldu. “Şirket resmen teşekkül ettikten sonra beheri yüzer liralık hisse senedleri bastırıldı ve satışa çıkarıldı. (O sıralardadır ki Osman Bey öldü. Şirketteki yerine vârisleri olan iki oğlu, Ali Cevad Beyle Ömer Bey geçdiler. İs. An.). “Şirketin İstanbuldaki idâre meclisi reisi L. Zarifis, âzâları da Ali Cevad Bey, M.M.J.R. Thomson, J.C. Tucker ve Edwin Pears idi. Şirketin Londra’da da bir meclisi idâresi vardı. “Kâğıd Fabrikasının kurulması için Ali Cevad beyin arazisi münasip görüldü. (Bu arazi eski kâğıdhânenin bulunduğu vâdinin deniz tarafına düşen kısmıdır. İs. An.). “Ali Cevad Beyin yeri Beykozda Hünkâr İskelesi yanında 42 dönümlük bir toprakdı; üzerinde bağçıvan odası ve samanlığı vardı; bir tarafı yol, bir tarafı Hacı Mehmed Ağa çayırı, bir yanı beylik değirmen, bir yanı deniz idi. Doğu sınırından dere geçiyordu. “Fabrikanın makinaları İngiltere’de Masson Scott et Co. firmasına ısmarlandı. Bu firma, bütün teffuatı ile dört kâğıd makinasının Beykozda montajını da taahhüd etti. “Beykoz Hamideye Kâğıd Fabrikasının hisse senetleri kâfı mikdarda satılamadı. Şiirket Masson Scott firmasına ödemeğe borçlu olduğu taksiti zamanında veremedi. Müzkûr firma ile anlaşarak kurulduktan sonra altı ay fabrikanın Masson Scot firması hesabına işlemesi kabul edildi. “Fabrikanın resmî küşadı 24 Ocak 1883 pazartesi günü yapıldı İst. An.). Altı ay işledikten sonra Hamidiye Kâğıd Fabrikası Masson Scott firmasına olan borcunu yine ödeyemedi; mezkûr firma tarafından mahkemeye verildi; Mahkeme Masson Scott firmasını haklı bularak Beykoz Hamidiye Kâğıd Fabrikasını bu firmaya mal etti. “M. Masson Sctt, kendisi şahsen, fabrikanın altı aylık faaliyet devrinde Hamidiye Kâğıd Fabrikasının müdürlüğünü yapmışdı; mahkeme kararından sonra fabrikayı firmanın malı olarak işletmeye karar verdi. Fakat kendi müesseselerinin kâğıd sanayiine makina yapdığını, kendi müşterileri ile rekaabet demek olan böyle bir kararın doğru olamıyacağını” ileri sürerek müdürlüğü takbih etti. M. Masson Scott istifa etti. “Böylece kapanan Beykoz Hamidiye Kâğıd Fabrikası 1893 den 1912 senesine kadar 19 yıl muattal kaldı. 1912 de Masson Scott et Co. firması muattal fabrikayı satmağa karar verdi, ve 19 sene evvelki dâvayı kaybetmiş olan Hamidiye Kâıd Fabrikası Şirketi tarafından satın alındı. Şirket fabrikasını tekrar işlemeye hazırlanırken, maliye, ilk imtiyazıhânede muaf ttulan vergilerin ödenmesini istedi ve fabrikaya haciz kondu. Bu haciz uzun müzakerelerden sonra kaldırılabildi. Şirket İngiltere’den kâğıd mühendisleri ve ustaları getirterek işe başlamak üzereyken Birinci Cihan Harbi başladı; İngiliz personel memleketine döndü, (şirket de aslında bir Türk-İngiliz şirketi idi), fabrikaya yine muattal kaldı. “1915 senesinde, harbde müttefikimiz olan Almanlar, harb malzemesi yapılmak üzere-sanki Türkiye’de başka yerde hiçbir maden parçası kalmamış gibi-Beykoz Kâğıd Fabrikası makinalarının kırılmasını ve kendilerine teslimini istediler. O zamanın şuursuz hükûmeti bu kurnazca yapılan talebin hakiki mâhiyetini anlayamadı ve Beykoz Hamidiye Kâğıd Fabrikası, vatan müdafaasına lüzumlu malzeme imâl etmek bahânesi ile dost görünen eller tarafından tahrib edildi. “Türkiye kâğıd piyasasının serbestisini devam ettirmek maksadı ile yapılan bu tahrib, ustalıkla tevil edilerek, Beykoz fabrikasının Türkiye’de ham madde bulunmamasından işlemeyeceği şeklinde yayıldı. “Beykoz Hamidiye Kâğıd Fabrikası hbinası 1936 da bir yağ deposu olarak kullanılmakta idi.” (Mehmed Ali Kâğıdcı, Kâğıdcılık Tarihçesi, 1936). En salâhiyetli bir kalemin tesbit ettiği bu hazin tarihçeye, Beykoz Hamidiye Kâğıd Fabrikasının açılış törenini, 25 Ocak 1983 tarihli Sabah gazetesinden alarak ekliyoruz. sultan Hamidin yerli sanâiyi ve millî serveti koruma yolundaki himmetini uzun uzadıya ve pek tumturakıl cümlelerle öven gazete tören hakkında şunları yazıyor: “Beykozda tesis ve inşâ olunan gaayetle cesim ve mükemmel kâğıd fabrikası, Avrupa kâğıd fabrikalarında bile bulunmayan âlet ve edevâtı ile iltk tecrübeleri yapıldıktan ve pek nefis nümuneler imâl edildikten sonra 24 ocak pazartesi günü resmi küşâdı oldu. Törene Pâdişâhı temsilen erkânıharbiye feriki Şâkir Paşa geldi. Fabrikanın müsessisleri olan merhum mâbeyinci Osman Beyin oğulları Cevad ve Ömer Beyefendiler ile fabrikanın müdürler heyeti reisi Mösyö Masson ve müdürlerinden M. Thomson, M. Pears ve M. Tucker, ve Beykoz Kaymakamı Faik Bey ve sâir dâvetliler hazır bulunduğu halde Beykoz İmamı Eendinin duâsından sonra kurbanlar kesilip fabrika açıldı. Şâkir Paşa fabrikanın her tarafını gezerek, her nevi alât ve edevâtıteker teker görerek Sultan Abdülhamide verilmek üzere, yapılan kâğıdlardan birer mikdar aldı, sonra kurucu ve idârecilerine hitâb ile bu fabrikanın en son sistem ve Avrupa’nın en birinci fabrikalarından olduğunu görmekle iftihar ettiği beyan etti. Dâvetiller kahve, şerbet ve şekerlemeler ikrâmı ile ağırlandıktan ve biraz istirâhatten sonra fabrikadan ayrılan Şâkir Paşa doğruca Yıldız Sarayına giderek aldığı nümune kâğıdları çok beğendi.” Sabah gazetesi bu yazını sonunda Beykoz Hamidiye Kâğıd Fabrikasının kurucuları Cevad ve Ömer Beyleri tebrik etmektedir, ve bu arada “Memleketimizin kâğıd gibi en büyük ihtiyacını izâleye kâfi bir müessese” demektedir. Beykoz Kâğıdhânesi (Moltke haritasından) Beykoz Kâğıd Fabrikası (M. Ali Kâğıdcıdan)