Emekli mülkiye kaymakamlarından, Millî Mücadelenin istiklâl Madalyası ile taltif edilmiş mücahidlerinden, tarih ve haltercemi (biyografi) ilimlerinde yorulmak bilmez bir araştırıcı; bilhassa İstanbul cami ve mescidleri ve mezarlıkları üzerinde uzun yıllar yerlerinde tedkiklerde bulunmuş ve çağdaş şöhretlerin âile şecereleri hakkında hurda teferruata varınca bilgi sâhibi bir yazar, bu İstanbul Ansiklopedisinin yazı âilesinden, bir gül gibi, renkli, kokulu, dikenli benzerine ender rastlanır bir kıymet; 4 temmuz 1303 (Milâdî 1887) de Üskübde doğdu, babası Nişî Hâfız Mahmud Paşa torunlarından ve bir aralık Üsküb belediye reisliğinde bulunmuş İbrahim Naci Bey olub Yahyâ Kemal Beyatlının kardeşidir (B.: Beyatlı, Yapla Kemal), ki yukarıdaki doğum târihi, Yahyâ Kemalin doğum târihi ile beraber Naci Bey tarafından bir mushafı şerifin ayni sâhifesine saatleri ile kaydedilmişdir; bu mushafi şerif babalarının vefâtında Reşad Beyatlıya intikaal etmiş, Yahya Kemal Müzesi kurulur iken onun tarafından bu müzeye verilmişdir, müzedeki vitrinde mezkûr doğum kayıdlarını ihtivâ eden sayfası teşhir edilmektedir (B.: Beyatlı, Yahya Kemal Müzesi). Reşad Beyatlı ilk tahsilini Üskübde sibyan hâfızlar mektebinde, müşir Ahmed Eyyub Paşanın kurduğu Mektebi Edeb’de yapdı; sonra Üsküb askerî rüşdiyesinde, Üskü...

Emekli mülkiye kaymakamlarından, Millî Mücadelenin istiklâl Madalyası ile taltif edilmiş mücahidlerinden, tarih ve haltercemi (biyografi) ilimlerinde yorulmak bilmez bir araştırıcı; bilhassa İstanbul cami ve mescidleri ve mezarlıkları üzerinde uzun yıllar yerlerinde tedkiklerde bulunmuş ve çağdaş şöhretlerin âile şecereleri hakkında hurda teferruata varınca bilgi sâhibi bir yazar, bu İstanbul Ansiklopedisinin yazı âilesinden, bir gül gibi, renkli, kokulu, dikenli benzerine ender rastlanır bir kıymet; 4 temmuz 1303 (Milâdî 1887) de Üskübde doğdu, babası Nişî Hâfız Mahmud Paşa torunlarından ve bir aralık Üsküb belediye reisliğinde bulunmuş İbrahim Naci Bey olub Yahyâ Kemal Beyatlının kardeşidir (B.: Beyatlı, Yapla Kemal), ki yukarıdaki doğum târihi, Yahyâ Kemalin doğum târihi ile beraber Naci Bey tarafından bir mushafı şerifin ayni sâhifesine saatleri ile kaydedilmişdir; bu mushafi şerif babalarının vefâtında Reşad Beyatlıya intikaal etmiş, Yahya Kemal Müzesi kurulur iken onun tarafından bu müzeye verilmişdir, müzedeki vitrinde mezkûr doğum kayıdlarını ihtivâ eden sayfası teşhir edilmektedir (B.: Beyatlı, Yahya Kemal Müzesi). Reşad Beyatlı ilk tahsilini Üskübde sibyan hâfızlar mektebinde, müşir Ahmed Eyyub Paşanın kurduğu Mektebi Edeb’de yapdı; sonra Üsküb askerî rüşdiyesinde, Üsküb ve Selânik mülkiye idâdilerinide okudu ve Selânik idâdisinden şehâdetnâme aldı. Bir müddet adliyede çalışdı, Balkan Harbinden sonra Trabzon Vilâyeti evrak ve insitatistik müdürlüğünden, İzmirin Bornova nâhiyesi müdürlüğünde bulundu. İzmirin Yunanlılar tarafından işgalinde nahiye müdürlüğünden istifâ ederek o havâliye gelen merhum miralay Bekir Sâmi Beyin kumandasındaki ilk millî kuvvete gönüllü olarak katıldı, Kütahya cebhesinde bulundu, ki Gazi Mustafa Kemal Paşanın imzâsını taşıyan İstiklâl Madalyası berâtında “bilfiil ateş hattında hizmet etmiş” kaydı vardır. 1926 da intiham vererek Seferhisar kaymakamı oldu, bir müddet Birinci Umumî Müfettişlik âsbâyiş müdür muvanliğinde bulundu, daha yedi kazada kaymakamlık ettikten sonra emekliye ayrıldı ve İstanbulda yerleşdi. Aşağıdaki satıları Reşad Ekrem Koçu’nun R. Beyatlı hakkında Her Gün gazetesinde “Velosbit Hoca” serlevhası altında intişar etmiş bir fıkrasından alıyoruz: “Yiğit, lâkabı ile anılır, “Kızar mı, darılır mı, umursamıyorum, korkum nazar değer endişesidir, Velosbit Hoca yetmiş iki yaşında bir delikanlının, muhterem Reşad Beyatlının lâkabıdır. “Reşad Bey, büyük şâir ve müverrih Yahyâ Kemalin kardeşidir. Elmacık kemikleri çıkık, avurdları azıcık çökmüş, gür kırçıl kaşların altında derinden bakan gözler ve uçları kesilmiş toplu kırçıl bıyıklarla, yüzü, bilhassa neş’eli zamanlarında fevkalâde sempatikdir. Ortanın üstünde bir boyu, şişmanlıkla hiç ilgisi olmayan heybetti bir vücud yapısı vardır; müheykel adamdır. “Babayânî ve temiz giyinir; beş vakit namazında âbid kişidir; çoşdu mu, dolu dizgin konuşur; hangi işe sarılırsa bütün gücüyle çalışır ve muhakkak başarır. Sokakda, içi dâimâ evrak ile dolu ağır, şişkin bir çanta ve baston alâmeti fârikasıdır. “Emekli bir mülkiye kaymakamı olan Reşad Beyatlıyı 1942 - 1943 arasında tanıdım. İstanbul Ansiklopedisini ilk neşre başladığım zamanın en faal devresiydi, bir gün, o zamanlar akademik istiklâline sâhib olan büronun kapusundan girdi, kendini tanıttı, beni tebrik etti — Emekliyim, bütün günüm boştur, tek meşgalem ibâdetim; inzivâyı, oturmayı sevmem, bana iş gösterin, bu büyük eserde size pîr aşkına yardım edeyim!.. dedi. — Beyefendi, bir demir çarık ve bir de asâ tedârik edin, işte koca İstanbul, semt semt, sokak, sokak, adım adım dolaşın ve beş vakit namazı, her gün bu büyük şehrin bir başka camiinde ve mescidinde kılın, bana binbir minâreli İstanbulumuzun camileri ve mescidleri hâlen ne haldedir hurda teferruâtı ile malûmat toplayın.. çetin işdir, başarabilmek için zevk almak şarttır. Rehber olarak eserlerin hepsi basit birer isim cedvelinde ibârettir. İstanbul cami ve mescidlerinin bir kısmı tamamen kaybolmuş, yerini dâhi tesbit imkânsızdır; İstanbul bilhassa şehre katılmış eski sayfiyelerinde, yeni yeni cami ve cedvellerde kaydedilmemişdir. İstanbul Ansiklopedisine yardımı bir tarafa bırakın, siz kendi başına ölmez bir eser meydana koyabilirsiniz; bir gün büyük bir kaynak ve size vesilei rahmet olacak bir eser!.. dedim. “Hazret o gün işe başladı ve hâlâ dolaşıyor. “Yaz demedi, kış demedi, kızgın güneş, yağmur ve kar altında, çamur içinde, toz içinde, bir elinde bastonu, bir elinde çantası, Leylâsını arayan Mecnun oldu. “Bugün, bir enerji kaynağı olan Reşad Beyatlının tomar tomar, yığın yığın notları kıymetine bahâ biçilmez bir hazinedir. Bu notların kitab hâlinde neşri ise millî bir vazifedir; bu işi de kendisinden beklemek insafsızlık olur. Reşad Beyatlının büyük eseri için bir tâbi lâzımdır. Müdekkik müellifin göz nuru ve alın teri haklarını en aslî ölçüde ödeyerek millî kütübhânemize ölmez bir eser koymak da ayrıca şerefdir. “İstanbul Enstitüsü, Amdları koruma Cemiyeti, Vakıflar Umum Müdürlüğü, İstanbul Belediyesi bu işi tahakkuk ettirebilirler”. Reşad Beyatlı İstanbulun 500. ve müteâkib Fetih Yıllarını Kutlama Derneğinde, Anıdları Koruma ve Onarma Derneğinde çok çalışdı. İstanbul Belediyesinde “Târihi merkadları ıslah ilmi encümeni” nâmiyle bir encümenin kurulmasında âmil oldu. Ord. Prof. Mükrimin Halil’in riyâsetinde Ord. Prof. Süheyi Ünver, R. Ekrem Koçu, Kadircan Kaflı ve kendisinden teşekkül eden bu encümende raportör olarak çalışan Reşad Beyatlı en yaşlı ve en faal üye oldu; encümene onun, yerlerinde tedkik ile getirdiği mâlûmat yüzü mütecâviz müdellel raporun yazılmasını sağladı; bu raporlar ve encümenin muhârebeleri sâyesindedir ki Üsküdarda Aziz Mahmud Hüdâî Camii haziresinde yeri kaybolmak üzere bulunan müellif Bursalı Tâhir Beyin kabrine oğlu tarafından taş kondu; Belediye, Edirnekapusu dışında Gülzâde haziresinde vak’anüvis Abdürrahman Şeref Efendinin, Büyükadada müverrih Ahmed Refik Beyin merkadlerini ihya etti; bir hayır sahibi de vak’nüvis Sahhaflar şeyhizâde Esad Efendinin harab merkadini ihyâ etti. Fakat, Eyyubda, Fatih devrinin büyük bilgini Ali Kuşçunun metrûk ve perişan kabri, Seyyidvelâyet haziresinde Şekaaik müellifi Asameddinin perişan kabri, Ortaköyünde büyük bestekâr Hacı Ârif Beyan toprak mezarları, Südlücede onaltıncı asrın en büyük hattatı Ahmed Şemseddin Karahisarînin taşı çalınmış merkadî, Karacaahmedde değerli bilgin Sadeddin Nüzhetin kabri, Otaktepede hâlâ taşsız duran, kaybolmağa mahkûm değerli muharrir Osman Cemal Kaygılının kabri ve bunlara benzer daha yüzlerce kabir hakkında yazılan raporlar, her neden ise o zamanlar bu ilmi encümen ile bağdaşamayan belediye mezarlıklar müdürlüğü tarafından türlü türlü engellerle tatbik sahasından alıkonuldu ve nihâyet encümenin lâğvine kadar varıldı. Bu darbe İstanbul şehri târihinde acı bir hâtıra olarak kalacaktır. Yahyâ Kemalin vefatından sonra başlıca vârisi sıfatı ile büyük şâirin bütün metrûkâtın yeni kurulan müzeye tevdi etti ki Yahya Kemal Müzesinde Reşad Beyatlının hissesi çok büyüktür. Reşad Beyatlı (Resim: Bülend Şeren)