Türk tebâbetinin ölmez büyük isimlerinden; İstanbul Üniversitesi Tıb Fakültesinin büyük hocalarından; 1876 da Üsküdarda doğdu, Silâhhâne başkâtibi Hüseyin Cenab Efendinin oğludur; 1897 de Askerî Tıbbiyeden yüzbaşı rütbesi ile mezun olmuş ve hemen ayni mektebe asistan olarak tâyin edilmiş, sonra muallim muavini, daha sonra muallim olmuş, İstanbul Darülfünunu, sonra İstanbul Üniversitesi Tıb Fakültelerinde profesör ve ordinaryüs profesör olarak uzun yıllar fiziyoloji kürsüsünü geniş salâhiyet ve tam ehliyetle doldurmuşdur; 1944 de emekliye ayrılmış, yozgad millet vekili olarak Büyük Millet Meclisine girmiş, 1949 yılı kasım ayının 28/29 uncu gecesi Ankarada vefat etmişdir. Bu büyük ilim adamının şahsiyetini belirten aşağıdaki satırlar, onu çok yakından tanımış ve onun yanında çalışmış Prof. Dr. Sâdi Irmak’ın kaleminden çıkmışdır; üstâdın ölümü üzerine Cumhuriyet gazetesinde intişar etmiş “Kemal Cenab Berksoy” başlıklı bir makaaledir; bir büyük şehir kütüğünde büyük bir adamın şahsiyetini belirten ve aynen nakli ve tesbiti gereken güzel yazıdır: “Kemal Cenabın kaybı, yalnız tıbbımızda değil, bütün irfan hayatımızda doldurulması güç bir boşluk bıraktı. “Kemal Cenabın hüveyitini belirtmek için ilim hayatını, fikir mücadelelerini ve nihayet ruh bünyesini gözden geçirmek lâzımdır. Çünkü ...

Türk tebâbetinin ölmez büyük isimlerinden; İstanbul Üniversitesi Tıb Fakültesinin büyük hocalarından; 1876 da Üsküdarda doğdu, Silâhhâne başkâtibi Hüseyin Cenab Efendinin oğludur; 1897 de Askerî Tıbbiyeden yüzbaşı rütbesi ile mezun olmuş ve hemen ayni mektebe asistan olarak tâyin edilmiş, sonra muallim muavini, daha sonra muallim olmuş, İstanbul Darülfünunu, sonra İstanbul Üniversitesi Tıb Fakültelerinde profesör ve ordinaryüs profesör olarak uzun yıllar fiziyoloji kürsüsünü geniş salâhiyet ve tam ehliyetle doldurmuşdur; 1944 de emekliye ayrılmış, yozgad millet vekili olarak Büyük Millet Meclisine girmiş, 1949 yılı kasım ayının 28/29 uncu gecesi Ankarada vefat etmişdir. Bu büyük ilim adamının şahsiyetini belirten aşağıdaki satırlar, onu çok yakından tanımış ve onun yanında çalışmış Prof. Dr. Sâdi Irmak’ın kaleminden çıkmışdır; üstâdın ölümü üzerine Cumhuriyet gazetesinde intişar etmiş “Kemal Cenab Berksoy” başlıklı bir makaaledir; bir büyük şehir kütüğünde büyük bir adamın şahsiyetini belirten ve aynen nakli ve tesbiti gereken güzel yazıdır: “Kemal Cenabın kaybı, yalnız tıbbımızda değil, bütün irfan hayatımızda doldurulması güç bir boşluk bıraktı. “Kemal Cenabın hüveyitini belirtmek için ilim hayatını, fikir mücadelelerini ve nihayet ruh bünyesini gözden geçirmek lâzımdır. Çünkü o, sadece bir ilim şubesinin mütehassısı olarak değil, aynı zamanda çaplı bir kültür ve mücadele adamı olarak da profesördü. “Rahmetlinin ilim hüviyetini anlatmak için kırk yıl devam etmiş olan fiziyoloji hocalığı esnasında yarattığı eserlerin ve ele aldığı konuların bir panaromasını çizmek lüzumludur. “Hoca, Türkiyede müsbet ilimlerin ve ilimde tecrübe usulünün ilk temsilcilerinden birisi olduğu kadar dünya tıbbında isim yapmış müstesna hekimlerimizden birisidir. “Şakir Paşa merhumla Türkiyeye girmeğe başlamış olan modern fiziyolojiyi bir öğretim ve araştırma şubesi olarak yerleştiren Kemal Cenabdır. “Barsak zarının ifraz ettiği secretin maddesinin nevilerini ve tesirlerini ilk olarak inceleyelerden birisi Kemal Cenabdır. “Kalb adalesinin bilhassa His huzmesinin meydana getirdiği hormon tabiatle maddeye bölüp vasıflarını tarif eden Kemal Cenabdır. Bu maddesi üzerinde kendisinden sonra araştırmaları derinleştirmiş olan Haberlandt, bizim hocanın bulduklarına dayanmıştır. “Pawlov usuliyle yapılan mide ve salya fistüllerinin verimlerini ilk araştıranlardan birisi de odur. “Karaciğer vazifeleri üzerinde merkezi sinir cümlesinin tesirlerini inceleyen travayları vardır. Nikotinin tesirlerini en iyi incelemiş olanlardan birisi de odur. “Bir taraftan bu orjinal eserlerini yazarken öteyandan talebinin ihtiyaçlarını karşılamak için ders lâboratuar kitabları meydana getirmeyi ihmâl etmemişdir. Şakir Paşanın yazdığı ilk eserlerden sonra Kemal Cenab, modern, fiziyolojiyi talebeye öğretecek büyük eserler meydana getirmiştir.”Fennî menafiülâza”, “Fiziyoloji”, “Fiziyoloji Ders Kitabı” müteaddid defalar basılmış ve kırk yıldanberi yetişen hekimlerin tıb bilginlerine temel vazifesini görmüştür. “Kemal Cenab, fiziyoloji öğretiminin metodu meselesiyle de yakından ilgilenmiştir. Bu husustaki düşüncelerini hem türkçe, hem fransızca yayınlamış ve dünya tıbbının tenkidine sunmuştur. “Hoca, fiziyolojiyi ilk gününden itibaren bir tecrübî ilim hüviyetiyle ele almıştır. Hayvanlar üzerinde yaptığı ilmî tecrübelerde büyük bir meharet göstermiştir. “Dünya ilmiyle sıkı bir teması vardı. Meslekdaşlarını iyi tanırdı. Fakat dünya ilmi de kendisini tanırdı. Haydarpaşadaki müetvazı lâboratuarında, başka memleketlerin pahalı ve muğlâk âletlerle yaptıkları tecrübeleri bizzat meydana getirdiği basit tesislerle yapmağa uğraşır ve çok defa muvaffak olurdu. “Hudutsuz bir öğrenme ve araştırma ihtirası vardı. Bugün modern tesisleri havi lâboratuarlarda çalışanlar ve yarın daha mütekâmil müesselerde çalışacak olan Türk tıb mensubları Kemal Cenabın hangi şartlar altında eserlerini meydana getirdiğini hatırlamalıdırlar. Haydarpaşada fiziyoloji enstitüsünün bütün bütçesi bir iki yüz lirayı geçmezdi. Yeni Üniversitede de hiç bir zaman iki bin lirayı aşmamıştır. Fakat hocamız, bu kadar iptidai şartlar ve mahrumiyetler içinde asla yılmamıştır. Bu gerçekleri yakından müşahede fırsatı bulmuş olanlar onun ilim ihtirasına kahramanlık mertebesini vermekle tereddüd edemezler. “Kemal Cenab, irfan hayatımızın bir mücadele adamı olarak da müstesna bir hüviyet taşır. Bütün dünyada olduğu gibi bizde de sadece bir ilim şubesindeki ihtisasiyle profesör olanlarla çevresinin kültür ve sosyal hayatında aktif bir unsur olan profesörler vardır. Kemal Cenab da bu ikinci tip hocalardandı. Yain yalnız ilme değil irfana da sahibdi. “İlim terimleri vesilesiyle Türk dilinin gelişmeleriyle yakın bir ilgisi vardı. Kendi şubesinin bir çok terimlerini bulmuş olan adamdır. Fakat o aynı zamanda bir sanatkâr ruhiyle bulduğu kelimeleri daima tartar, vüzuh ve âhenk bakımından devamlı bir kontrola tâbi tutar ve lüzumlu gördükçe rücular yapmaktan çekinmezdi. “Onun Türk dili için istiklâl istiyen bir dâvası vardı. İlim terimlerinin yaşıyan dillerden alınmasına karşı amansız bir savaş açmıştı. Bu yüzden en çok sevdiği insanlara çatmaktan bile geri kalmazdı. Kanaatince türkçeye lâzım olan Garb teknik ve ilim terimleri lâtince asıllarından alınmalıydı. Bu dâvaya sonuna kadar bağlı kalmıştır. “Âlim ve kültür adamı Kemal Cenabın yanında bir de hoca Kemal Cenab hüviyeti vardır ki bu cephesi belki en çok saygıya lâyık olan tarafıdır. Otuz sekiz derece ateşle ve göğsünde litrelerle su toplamış bir halde derslerine girdiği görülmüştür. “Yalnız Türkiyenin değil, belki dünya tıbbının en iyi hocalarından birisiydi. Derslerini klişe haline getirmekten koruyabilmiş bahtiyar hocalardandı. Dersinin mahiyeti, muhtevası her yıl değişirdi. Dünya ilminin ilerlemeleriyle muvazi yürüdü. Son dersine de ilk hocalık yıllarının heyecanından hiç bir şey kaybetmeden girmiştir. “Hoca, çevresinin hareketlerine ve hâdilerine seyirci kalan insanlardan değildi. Sönmiyen bir miliyetçilik ateşi vardı. Tıbbiye ocağında başgöstermiş millî heyecan tezahürlerine aktif rolü vardır. “Kemal Cenabın insan olarak hüviyeti ve serencamı da dikkate lâyıktır. Daima mahif kalmış olan vücudünün üstünde irice ve muntazam bir başı vardı. Erkenden tutulduğu tüberkülozdan kat’i bir şifaya ulaşmamış olmakla beraber şiddetli bir yaşama isteği taşımıştır. Fakat çok defa perişan eder ve ancak laboratuvarında teselliye kavuşabilirdi. Bu yüzden aile hayatı mesud geçmemiştir. Onun yetiştiği zamanlarda para getiren bir şubeye İhtisabı çok kolay ve bu suretle büyük servetler yapması mümkün iken hudutsuz feragatler yapması mümkün iken hudutsuz feragat isteyen bir şubeyi seçmişti. Bu yüzden zaman zaman maddî sıkıntılara düşmüştür. “Hocanın çok rakik bir kalbi vardı. Zaten bu hüviyette olan adamın başka türlü olmasına imkân yoktur. Bu satırları yazan, Kemal Cenabın yalnız minnet besleyen binlerle talebelerinden biri değil, onun eski “müderris muavini” olarak da bir yakinidir. Bu sebeple onun kaybiyle Türk ilminin ve Türk cemiyetinin nasıl bir değerden mahrum kaldığını belki en içten duyanlardan birisidir. “Türkiyenin fikir tarihini yazacak olanlar skolastik ve nasçı bir zihniyetten müsbet ilimler devrine geçişimizde Kemal Cenabın rolünü tarih perspektivile daha iyi değerlendireceklerdir. O, bu rolü feragatle büyük mahrumiyetlere katlanarak ve üstelik sinsi ve amansız bir hastalıkla yiğitçe pençeleşerek oynamıştır. Zannediyorum ki bu müşahedeler, sadece bir talebenin bir hocası için beslediği duyguların değil, belki son tıb nesillerinin ortak kanaatlerinin bir ifadesidir.” (Sadi Irmak”. Yabancı memleketlere yayınladığı, milletler arası tıb âlemine tebliğ ettiği çalışmalarının bir kısmı şunlardır: “Contribution à l’étude de la moelle cervicale dans le piquûre diabetique chez le chien”; “Tranché hémautographique cardioarterielles superposés”; “Uber Bildungesort und Schisksal des Sekretins für das Pankreas im Körper”; “Etude sur la sécretine”; “Nouvelles recherches sur les injections intra - cardiwues” (1924 de Fransa tıb akademisine tebliği); “Sur une réflexe gastro - duiodenal” (1935 de Moskova milletler arası fiziyoloji kongresine tebliği). Bibl.: İ.A Gövsa, Türk meşhurları; Türk Ansiklopedisi, Prof. Dr. Sâdi Irmak, makale. Kemal Cenab Berksoy (Resim : Bülend Şeren)