İstanbul Ermenilerinin kültür hayatında mühim rol oynamış ve pek çok münevver ve mütefekkir yetiştirmiş, zamanının en mühim ermeni irfan müesseselerinden biridir. Tesis eden Reteos Efendi Brebreyandır. Mumaileyh, 1901 de, mektebin kuruluşunu 25 inci yıldönümünü münasebetiyle, 20 Ekim 1901 tarihi “Masis” mecmuasında neşredilen bir makalesinde, mektebin açılışı ve ilk yılları hakkında şunları yazmaktadır: “Berberyan Mektebi, Kadıköyde, Lâtin Kilisesinin bulunduğu sokağın ucunda, orta büyüklükde ve bir evde kurulmuştur. Mektep büyük gayretlere 1 Ekim 1876 da açılmıştır. Şimdi yanmış olan binası iki katlı idi ve her katında üç odası vardı. İlk talebelerimiz Kadıköydeki Aramyan ve yeni kapanmış olan Şahnazaryan mekteplerinden gelmişlerdi. Bunlar 4 üncü sınıfı teşkil ettiler ve ertesi yıl ilk mezunlarımız oldular. Muallimler de şu zâtler idi; Kirkor Zakaryan (riyaziye), İknadiyos, Muradyan (fizik), A. Karamatosyan (osmanlıca), Ohannes Setyan (fransızca ve ermenice), Nikoğus Taşçıyan (müzik), Mr. Roux (fransızca), Charles Robets (ingilizce), Ferdinand Philippe (almanca). “1877 de yedi adet de leylî talebe vardı. İlk ders yılı sonunda, yatılı ve yatısız 28 talebemiz olmuştu. İkinci ders yılının sonunda talebelerin adedi otuz yediyi bulmuştu. Bunlardan 19 u leylî idi. 1878 - 1879 ders yıl...

İstanbul Ermenilerinin kültür hayatında mühim rol oynamış ve pek çok münevver ve mütefekkir yetiştirmiş, zamanının en mühim ermeni irfan müesseselerinden biridir. Tesis eden Reteos Efendi Brebreyandır. Mumaileyh, 1901 de, mektebin kuruluşunu 25 inci yıldönümünü münasebetiyle, 20 Ekim 1901 tarihi “Masis” mecmuasında neşredilen bir makalesinde, mektebin açılışı ve ilk yılları hakkında şunları yazmaktadır: “Berberyan Mektebi, Kadıköyde, Lâtin Kilisesinin bulunduğu sokağın ucunda, orta büyüklükde ve bir evde kurulmuştur. Mektep büyük gayretlere 1 Ekim 1876 da açılmıştır. Şimdi yanmış olan binası iki katlı idi ve her katında üç odası vardı. İlk talebelerimiz Kadıköydeki Aramyan ve yeni kapanmış olan Şahnazaryan mekteplerinden gelmişlerdi. Bunlar 4 üncü sınıfı teşkil ettiler ve ertesi yıl ilk mezunlarımız oldular. Muallimler de şu zâtler idi; Kirkor Zakaryan (riyaziye), İknadiyos, Muradyan (fizik), A. Karamatosyan (osmanlıca), Ohannes Setyan (fransızca ve ermenice), Nikoğus Taşçıyan (müzik), Mr. Roux (fransızca), Charles Robets (ingilizce), Ferdinand Philippe (almanca). “1877 de yedi adet de leylî talebe vardı. İlk ders yılı sonunda, yatılı ve yatısız 28 talebemiz olmuştu. İkinci ders yılının sonunda talebelerin adedi otuz yediyi bulmuştu. Bunlardan 19 u leylî idi. 1878 - 1879 ders yılının Kasım ayında, yatılı talebelerin sayısı 25 den fazlaydı. Bu sebeple daha geniş bir binaya ihtiyaç hasıl olmuştu. Kadıköyde böyle bir binanın bulunması muhtemel olmadığı için, Üsküdara geçmek mecburiyetinde kaldım. Önce İcadiyede bir binada tedrisata devam etti. Üçüncü ders yılının sonunda leylî talebelerin adedi 50 ye baliğ olmuştu. Dördüncü ders yılını (1879 - 1880), şimdiki, yani Selâmsızdaki binada başladı. Leylî talebelerin adedi 80 e yükseldiği için, yanımızdaki Odyanların evini kiralayıp yatakhâne yapmak mecburiyetinde kaldım. Ertesi yıl yatılıların sayısı azaldığı için burayı terk etmek zarureti hasıl oldu. O günden bugüne kadar, maddî bakımdan ileri ve geri adımlar atılmışsa da, tedrisat işi daima terakki etmiştir”. Mektebin idaresi, ömrümün sonuna kadar (8 Nisan 1907) Berberyan Efendinin uhdesinde kalmıştır. Müteakiben, 1910 - 1911 ders yılının sonuna kadar büyük oğlu Onnik Berberyan (1959 da Parisde vefat etti) müdürlük vazifesini ifa etmiştir. Mezkûr tarihde, mumaileyhin Paris’e gitmesinden sonra, küçük oğlu Şahan Berberyan (bu zat da 195-1960 arasında Pariste ölmüştür) müdür olmuş ve Birinci Cihan Harbinin bidayetinde harice gitmesine kadar bu mevkide kalmıştır. Berberyan Mektebi 1927 yılına kadar, sönük bir halde Ohannes Yegenyan ve Zareh Reisyan gibi muhtelif müdürlerin tedviri altında tedrisata devam etmiştir. Bir asırdan fazla mazisi olan mektebin binası 1935 de akrabamız Kayserili Zambakcıyan ailesi tarafından satın alınarak bugüne kadar ikametgâh olarak kullanılmaktadır. Elimizde bulunan 1911 - 1912 ders yılı bülteninden, müderrisler ve mezunlar hakkında mütemmin bilgiler elde edilmektedir. Muaillimler meyanında evvelce zikredilenler haricinde ezcümle şu kimseler de bulunmaktadır; Mihran Apikyan, Mihran Askanat, Marquis de Temisler, Dimitri Çolakidis, Ohannes Hintliyan, Ohannes Şahnazar, Kalust Malatyan, Salih Zeki bey, Hovsep Celâlyan, Dr. Vahram Torkonyan, Mardiros Nalbantyan, Bedros Karabetyan, Ervant De-Endreasyan, Bedros Aruni, Arutyun Mırmıryan. Mezkûr ders yılında ise, başlıca olarak şu zevat zikrolunmaktadır; Aram Nikoğosyan (Fizik ve osmanlıca), nişan Kalfayan (ziraat). İstepan Gurdikyan (osmanlıca, arapça ve türk edebiyatı), Karekin Kavafyan (riyaziye), Tomas Acemyan (eski ermenice), Diran Çırakyan (edebiyat), Mikayel Şamdancıyan (almanca), Kegam Kavafyan (matematik), Hasib Bey (Kozmografya), Necmettin Bey (hukuk ve osmanlı tarihi), Dikran Çöğüryan (tarih ve coğrafya), Edgar Manas (musikî), Simon Agopyan (resim). Mezunlar arasında da atideki kimseler kaydedilmeğe değer. Muallim olarak isimleri geçenleri tekrarlamıyoruz: Ohannes Yegenyan (1882 de, Darül-muallimin müdür muavini olmuştur), Leon Paşalıyan (1883, edip), Agop Arabyan (1883 heykeltıraş), Boğos Kololyan (1808, tabip ve muharrir), Karnik Sinanyan (1889, Sabah gazetesi muharrirlerinden), Aleksandır Şakliyan (1893, muharrir), İstepan Papelyan (1893, edip), Arto Mezburyan (1896, tabib ve müdekkik), Levon Semerciyan (1898, hayırsever), Yetvart Kolancıyan (1898, şair), Baruyr Keçyan (1902, muharrir), Rupen Çilingiryan (1905, tabib ve şair), Dikran Sürmeyan (1908, bilâhare Ardavazt Paşpiskopos, müdekkik), Vartan Sarkisyan (1909, musikişinas ve maestro). Kevork Pamukciyan