Şöhretli ve mümtaz bir başmüderris, edip, şair ve mütercimdir. 10 Ekim 1848 de Hasköy’de doğmuş ve 8 Nisan 1907 de Üsküdar’da vefat etmiştir. Pederi Agop Berberoğlu için “Berberyan” soyadını taşıyan Reteos Efendi, altı yaşında iken onu kaybetmiştir. İlk tahsilini doğduğu semtin Nersesyan Mektebinde almış ve orada şâir Tedoros Zorayan’la dilci Madatya Karakaşyan’ın (1818 - 1903) talebesi olmuştur. 1865 de, bugünkü Galatasaray Lisesindeki ermeni talebelere yardımcı muallim tayin edilmiştir. Ertesi yıl da Nersesyan Mektebinde hocalığa başlamıştır. 1867 yılı Mart ayında tedrisat vazifesi ile Edirne’ye gitmiş ve 1868 de İstanbula adet ederek tekrar Hasköy’deki kürsüsüne dönmüştür. 1872 - 1874 yıllarında Panosyan ve Akabyan, 1874 - 1875 yıllarında Ortaköydeki “Tarkmançatz” (Mütercimlerin) Üsküdar İcadiyedeki “Nersesyan - Yermonyan” ve Karagümrük Ermeni mekteplerinde hocalık yapmıştır. Bir müddet de Hasköydeki Şahnazaryan Mektebinde ermenice okutmuştur. 1872 yılı sonlarına doğru Hasköy’den Kadıköye naklolunarak 1876 ya kadar oradaki Aramyan mektebinin müdürlüğünü ifa etmiştir. 1876 senesi ekim ayında, mezkûr semtte, şahsî imkân ve gayretleriyle hususi bir mektep açmağa muvaffak olmuştur. 1878 senesi kasım ayında, soyadını taşıyan mektep, Üsküdar İcadiye semtine naklolunmuş ve 1879 da is...

Şöhretli ve mümtaz bir başmüderris, edip, şair ve mütercimdir. 10 Ekim 1848 de Hasköy’de doğmuş ve 8 Nisan 1907 de Üsküdar’da vefat etmiştir. Pederi Agop Berberoğlu için “Berberyan” soyadını taşıyan Reteos Efendi, altı yaşında iken onu kaybetmiştir. İlk tahsilini doğduğu semtin Nersesyan Mektebinde almış ve orada şâir Tedoros Zorayan’la dilci Madatya Karakaşyan’ın (1818 - 1903) talebesi olmuştur. 1865 de, bugünkü Galatasaray Lisesindeki ermeni talebelere yardımcı muallim tayin edilmiştir. Ertesi yıl da Nersesyan Mektebinde hocalığa başlamıştır. 1867 yılı Mart ayında tedrisat vazifesi ile Edirne’ye gitmiş ve 1868 de İstanbula adet ederek tekrar Hasköy’deki kürsüsüne dönmüştür. 1872 - 1874 yıllarında Panosyan ve Akabyan, 1874 - 1875 yıllarında Ortaköydeki “Tarkmançatz” (Mütercimlerin) Üsküdar İcadiyedeki “Nersesyan - Yermonyan” ve Karagümrük Ermeni mekteplerinde hocalık yapmıştır. Bir müddet de Hasköydeki Şahnazaryan Mektebinde ermenice okutmuştur. 1872 yılı sonlarına doğru Hasköy’den Kadıköye naklolunarak 1876 ya kadar oradaki Aramyan mektebinin müdürlüğünü ifa etmiştir. 1876 senesi ekim ayında, mezkûr semtte, şahsî imkân ve gayretleriyle hususi bir mektep açmağa muvaffak olmuştur. 1878 senesi kasım ayında, soyadını taşıyan mektep, Üsküdar İcadiye semtine naklolunmuş ve 1879 da ise nihaî olarak, Ekmecibaşı Noradunkyan ailesinin hânesi olan ve Amerika Kolejinin yanında bulanan geniş minaya taşınmıştır. 28 Ağustos 1883 de Zaruhi Panosyan adlı bir kızla evlenmiştir. 1896 da, zevcesi ile birlikte Cenevre’ye gitmiş ve iki sene orada kalarak üniversitelilere mahsus bir pansiyon açmıştır, 12 Mart 1899 da, henüz 35 yaşında olan refikasının ani üfulü onu çok sarsmıştır. 28 Ekim 1901 de kutlanan mektebinin kuruluşunun 25 inci yıldönümü töreninde, Patrikhane Tedrisat Heyeti tarafından kendisine başmüderris pâyesi tevcih kılınmıştır. Aynı yıl İkinci Sultan Abdülhamid tarafından üçüncü sınıf Mecidiye nişaniyle de taltif edilmiştir. Berberyan Efendi cemaat işlerinde de vazifeler deruhde etmiştir. 1870 de, Hasköyde kurulan ”Kordzaser” (İşsever) adlı neşriyat dairesinin müessislerinden biri olmuştur. 1882 - 1884, 1884 - 1885, 1891 - 1894 ve 1894-1896 yıllarında dört defa Patrikhane Tedrisat Heyetine âza seçilmişdir. Bu son iki devre zarfında, hemen hemen sırf kendi gayreti ve telifatı ile Ermeni mekteplerinin nizamnamesi hazırlanmıştır. 1891-1894 yıllarında ise, Patrikhane cismani meclisinin sekreterliğini ifa etmiştir. Reteos Berberyan’ın edebi faaliyeti çok erken başlamıştır. 1869 da, İstepan Papazyan tarafından neşrolunan “Jamanak” gazetesi yazı heyetine iştirâk etmiştir. Müteakiben “Masis”, “Manzumei efkâr” “Arevelyan Poğ” gibi gazetelerde de yazıları intişar etmeğe başlamıştır. 1870 de “Mel’un” adlı romanın birinci cildini tercüme etmiştir. 1871 de Lamennais’nin “Bir mûtekidin sözleri” adlı eserini fransızcadan ermeniceye tercüme etmiştir. 1883 de ise, Goethe’den “Hermann ve Dorothea” yi almancadan ermeniceye çevirmiştir. Telif ettiği eserler ise şunlardır; “Para” (ermenice, 1872); “İlk yapraklar” (erm. 1877), bu eser, 1871-1877 arasında muhtelif gazetelerde dercedilen makaleleridir; “İki konferans” (erm, 1880); “Halk eğlenceleri” (erm. 1880), bu iki kitap konferanslerini ihtiva etmektedir; “Sefalet ve Merhamet” (erm. 1880); “İnsanlar ve eşyalar” (erm. 1885), bu eser Berberyan Mektebinin diploma törenlerinde ve cenaze merasimlerinde irad ettiği nutuklardır; “Bir müderrisin sözleri” (erm. 1901) bu kitabın mündericatında da diploma merasimlerindeki nutuklariyle muhtelif yazıları bulunmaktadır; “Tefekkürler ve Hatıralar” (erm. 1903); “Mektep ve Edebiyat” (erm. 1907), bu muazzam eserin neşri ölümünden ancak bir hafta evvel tamamlanmıştır. “Fransızscadan ermeniceye tercümeye dair ilk kitap” (erm. 1885) ve “Siyasi Ekonomi” (erm. 1883) adlı iki adet telif mektep kitabı da mevcuttur. Berberyan Efendi türkçe ve ermeniceden maada, fransızca, ingilizce, almanca ve yunanca lisanlarına da âşinâ olmuştur. Gençliğinde güzel sesi olan ve terennüm eden emekdar müderris, ölümünden üç yıl evvel müptelâ olduğu şeker hastalığının kurbanı olmuştur. Reteos Berberyan’ın kadirşinas talebeleri 1932 de, ölümünün 25 inci yıldönümü münasebetiyle, Bağlarbaşı Ermeni Mezarlığında lâyık bir âbide dikmişlerdir. Açılış törenine takaddüm eden Surp Haç Kilisesindeki ayini ruhâni de muhteşem olmuştur. Âbidenin üzerinde, bütün ömrü boyunca kendisine şiar edindiği ve talebelerinin ruhuna aşıladığı, “Fazilet, Hakikat ve Melâhat” kelimeleri hakkedilmiştir. O sırada henüz dokuz yaşında bir çocuk olan bu satırların muhariri, tâ mezarlığa kadar bu parlak merasime iştirâk ettiğini bugün hatırlamaktadır. Kevork Pamukciyan Reteos Berberyan (Resim : B. Şeren)