Geçen asra meşhur Ermeni tarihçi ve müderrislerinden; onsekizinci asrın sonlarına doğru İstanbulda doğmuş ve takriben 1871 de Ortaköyde ölmüştür. Ünlü Peştimalciyan Kirkor Badveli’nin (1773 - 1837) talebelerindendir. Avedis Berberyan, 1812 de, Üsküdara çekilmiş olan eski İstanbul patriği Ohannes Piskopos Çamışırcıyan’ın (1757 - 1817) yanına Şâkird olarak girmiştir. Sabik patrik, tarihe karşı onun büyük sevgi ve alâkasını görerek zamanının mühim vak’aları hakkında bir eser hazırlamasını tavsiye etmiş ve bu maksadla gerek şifahen bilgiler vermek suretiyle, gerekse vesikalar temin ederek kendisine yardımda bulunmuştur. 1817’de, mezkûr patriğin vefatından sonra, tedrisat hayatına atılarak önce Ortaköy ve müteakiben Balat ve Kanlı Kilise (1832 - 1933 yıllarında) Ermeni mekteplerinde hocalık yapmıştır. Bu sıralarda Balat Mektebinde talebesi olan namlı gazeteci Karabet Ütücüyan (1823 - 1904), hatıralarında hocası hakkında ezcümle şunları yazmaktadır: “Berberyan’ın selefi müderris Manuk Efendi üzerinde birçok üstünlükleri mevcuttu. Önce ondan daha iyi ermeniceye vakıftı. Sâniyen birçok ilimlere âşina idi. Umumî kültürü genişti. Emsaline Avrupada bile o sıralarda ender rastlanmaktaydı. Fakat bilâhare gördük ki, bildiğini beyan ettiği yirmi dört çeşit ilme ve lisana vukufu bâzılarında sath...

Geçen asra meşhur Ermeni tarihçi ve müderrislerinden; onsekizinci asrın sonlarına doğru İstanbulda doğmuş ve takriben 1871 de Ortaköyde ölmüştür. Ünlü Peştimalciyan Kirkor Badveli’nin (1773 - 1837) talebelerindendir. Avedis Berberyan, 1812 de, Üsküdara çekilmiş olan eski İstanbul patriği Ohannes Piskopos Çamışırcıyan’ın (1757 - 1817) yanına Şâkird olarak girmiştir. Sabik patrik, tarihe karşı onun büyük sevgi ve alâkasını görerek zamanının mühim vak’aları hakkında bir eser hazırlamasını tavsiye etmiş ve bu maksadla gerek şifahen bilgiler vermek suretiyle, gerekse vesikalar temin ederek kendisine yardımda bulunmuştur. 1817’de, mezkûr patriğin vefatından sonra, tedrisat hayatına atılarak önce Ortaköy ve müteakiben Balat ve Kanlı Kilise (1832 - 1933 yıllarında) Ermeni mekteplerinde hocalık yapmıştır. Bu sıralarda Balat Mektebinde talebesi olan namlı gazeteci Karabet Ütücüyan (1823 - 1904), hatıralarında hocası hakkında ezcümle şunları yazmaktadır: “Berberyan’ın selefi müderris Manuk Efendi üzerinde birçok üstünlükleri mevcuttu. Önce ondan daha iyi ermeniceye vakıftı. Sâniyen birçok ilimlere âşina idi. Umumî kültürü genişti. Emsaline Avrupada bile o sıralarda ender rastlanmaktaydı. Fakat bilâhare gördük ki, bildiğini beyan ettiği yirmi dört çeşit ilme ve lisana vukufu bâzılarında sathi, bazılarında çok noksan ve bâzılarında hemen hemen hiçti. Ancak Peştimalcıyan’dan öğrendiği ermenice edebi lisanı epeyce iyi yazıp öğretirdi. Zekâsı, kurnazlığı ve şahsına karşı güveni ile ün salmıştı. Birkaç ay sonra Balat Mektebinden çıkarılıp Kanlı Kiliseyi gönderildi. Biz de ardından gittik”. Avedis Berberyan 1838 den itibaren, İstepannos, Akopos, Astvadzadur (1841 - 1844) patriklerin gününde Patrikhânede kâtiplik vazifesi ifa etmiştir. 1859 da Eçmiadzin katoğikosu intihap edilen Patrik Matteos Başpiskoposla (179-1865) birlikte sekreter olarak Eçmiadzin’e gitmiştir. İstanbula avdet ettikten sonra tekrar müderrislik yapmıştır. Hırant Asadur 1870 de vefat ettiğini yazıyorsa da “Ermeni Tarihi” adlı eserinin önsözünde, imzasının yanında 24 Aralık 1870 tarihi görülmektedir. Berberyan’ın, şâir Emmanuel Esayanla evlenen kızı bilinmektedir. Hayatının son kısmını onun yanında geçirmiştir. A. Berberyan’ın eserleri arasında en mühimi “Ermeni Tarihi”dir. Bu eser 1870 yılında İstanbulda, B. Kirişçiyan matbaasında, ilk Ermeni kadın sahne sanatkârı Arusyak Bezinciyan’ın ve kocası ressam Sepon Pezirciyan’ın maddi yardımlariyle neşredilmiştir. Önsözünde, üzerinde elli yıl çalışmış olduğunu söylediği bu eserin Ermeni cemaatine ait kısımlarını, bilhassa Patrikhâne arşivlerinde mevcut vesikalardan istifade ederek hazırlanmıştır. Osmanlı Devleti ve İstanbul tarihine ait kısımlarda ise vak’anüvis Şânizâde Mehmed Atâullah Efendinin büyük yardımları sebketmiştir. Berberyan’ın diğer mühim bir eseri de Kazaz Artin’in biyografisidir ki, önce, 1863 de, İstepan Papazyan (1834 - 1888) tarafından neşredilen “Jamanak” adlı gazetede peyderpey intişar etmiş ve bilâhare mumaileyh tarafından kitap halinde neşredilmiştir. Keza, Katoliklere karşı yazılıp 1852 ve 1870 yıllarında neşredilen iki ricalesi de mevcuttur. Berberyan’ın, tarafımızdan elyazma notlardan tesbit edilen iki gayrı matbu eseri de vardır. Birincisi Hazreti İsa’nın oniki şâkirdine hasredilmiştir. Fenerde, 1836 da, Berberyan’ın talebelerinden Apraham Frenkyan (1815 - 1911) tarafından istinsah edildiği bilinen bir nushası 260 sahifeden ibarettir. “Tabil Felsefe” adını taşımakta olan ikincisi ise 1846 da kaleme alınmış olup 195 sahifedir. Dilci ve şâir İstepan Gurdikyan’a (1865 - 1944) göre, Avedis Berberyan, meşhur dil âlimi ve tarihçi Balatlı Kevork Tıbir Der-Ohannesyan’ın (1737 - 1812), 1765 de hazırladığı “Arap Dili Grameri” adlı eseri de istinsah etmiştir (1933 yılı Yedikule Ermeni Hastahanesi Salnmesi); tarihi 1815 olarak kaydediliyorsa da, bunu pek muhtemel görmüyoruz, zira Berberyan için “müderris” kelimesi kullanılmıştır. Halbuki o, mezkûr tarihde henüz Patrik Çamaşırcıyan’ın şakirdi bulunmaktaydı. Kevork Pamukciyan