İstanbulun zengin umumî kütübhânelerinden biri; İstanbul Belediyesinin büyük şehirde en büyük eserlerinden biri; Bayazıd Meydanında Bayazıd Medresesindedir; aşağıdaki târihçeyi, bu satırların yazıldığı sırada kütübhâne müdürü olan ve yıllardanberi bu müessesede kalemle ifâ edilemiyecek gayret ve himmetle çalışan seçkin genc aydınlarımızdan M. Orhan Durusoy’un “İstanbul Belediye Kütübhânesi Alfabetik Kataloğu” adındaki büyük eserinin birinci cildinin mukaddimesinden alıyoruz : “Belediye kanunu gereğince, Belediyeler şehirde bir kütübhâne ve müze kurmak mecburiyetindedirler. İstanbul Belediyesi gerek kanunî mecburiyet ve gerek hemşehrilirinin ilmî ihtiyaçlarını karşılamak arzûsu ile 1929 senesinde bir müze ve kütübhâne kurmak teşebbüsünde bulunmuş, Vâli ve Belediye Başkanının (Muhiddin Üstündağ’ın) riyâseti altında Ord. Prof. Dr. Fuad Köprülü. Halil Edhem, Dr. Süheyl Ünver ve Osman Nuri Ergin gibi kıymetli zâtleri toplayarak müessesenin temelini atmıştır. “Bu heyet ilk teşebbüs olarak, Atatürk’ün içinde memleketin kurtuluşunu hazırladığı Şişlideki târihi evde bir inkilâb müzesi açmak için gerekli eşyâ ve vesikaları toplıyarak büyük inkilâbın safhalarını, ve bilhassa onun kurucusunun hâtıralarını yaşatacak bir müze yapmaya çalışmıştır. Ayni zamanda yalnız Atatürk devrinin değil. Lâl...

İstanbulun zengin umumî kütübhânelerinden biri; İstanbul Belediyesinin büyük şehirde en büyük eserlerinden biri; Bayazıd Meydanında Bayazıd Medresesindedir; aşağıdaki târihçeyi, bu satırların yazıldığı sırada kütübhâne müdürü olan ve yıllardanberi bu müessesede kalemle ifâ edilemiyecek gayret ve himmetle çalışan seçkin genc aydınlarımızdan M. Orhan Durusoy’un “İstanbul Belediye Kütübhânesi Alfabetik Kataloğu” adındaki büyük eserinin birinci cildinin mukaddimesinden alıyoruz : “Belediye kanunu gereğince, Belediyeler şehirde bir kütübhâne ve müze kurmak mecburiyetindedirler. İstanbul Belediyesi gerek kanunî mecburiyet ve gerek hemşehrilirinin ilmî ihtiyaçlarını karşılamak arzûsu ile 1929 senesinde bir müze ve kütübhâne kurmak teşebbüsünde bulunmuş, Vâli ve Belediye Başkanının (Muhiddin Üstündağ’ın) riyâseti altında Ord. Prof. Dr. Fuad Köprülü. Halil Edhem, Dr. Süheyl Ünver ve Osman Nuri Ergin gibi kıymetli zâtleri toplayarak müessesenin temelini atmıştır. “Bu heyet ilk teşebbüs olarak, Atatürk’ün içinde memleketin kurtuluşunu hazırladığı Şişlideki târihi evde bir inkilâb müzesi açmak için gerekli eşyâ ve vesikaları toplıyarak büyük inkilâbın safhalarını, ve bilhassa onun kurucusunun hâtıralarını yaşatacak bir müze yapmaya çalışmıştır. Ayni zamanda yalnız Atatürk devrinin değil. Lâle Devrindenberi girişilen inkılâblarımızın ve yeniliklerin de tesbiti için o devirlere âid eşyâ, kitab, gazete ve mecmuaları da cem etmeye başlayan bu heyet, o binaya sığmayacak kadar malzeme topladıktan sonra, Şişlideki târihî evin yalnız Atatürk devrine ve hâtırasına tahsisini uygun görmüş, diğer mevzudaki müze eşyasının ve adedi onbinleri aşan kıymetli kitab ve gazete koleksiyonlarının, yeni tâmir ettirilmiş olan Bayazıd Medresesine nakline karar vermiştir (B.: Bayazıd Medresesi). “Medreselerin lâğvını müteâkib bu binâ bir müddet muattal kalmış idi; sonra bir aralık erzak tevzi merkezi olarak kullanılmış, daha sonraları, birçok medreselerimizde olduğu gibi içine fakir âileler yerleştirlmiş ve kısa bir zaman da talebe yurdu olarak kullanılmıştı. Pek harab bir halde bulunan bu medrese İstanbul Belediyesinin himmeti ile restore edilmiş, Önündeki (yapı muzahrâfatı salaş dükkânlar, ahşab evler ve dükkânlar) yıktırılarak etrafı park hâline getirilmiş, Türk mimârîsinin şaheserlerinden olan Medrese meydana çıkarılmıştı. “1931 senesinde Bayazıd Medresesine taşınan eserler Müze ve Kütübhâne olmak üzere ikiye ayrılarak medresenin bir koridoru ile o koridor üzerindeki odalar müze ve diğer koridoru ile odaları da kütübhâne olarak tanzim edilmişdir. Medresenin dershânesi kütübhânenin umumî mütalâa salonu olmuştur. “Belediyenin bu teşebbüsü, lâyık olduğu şekilde, hamiyetli ve ilim sever vatandaşlarımızla resmî teşekküller tarafından desteklendiğinden, az bir müddet içinde büyük teberrülere mazhar olmuş ve ayni zamanda geniş salâhiyeti bulunan heyetin mübayaa suretiyle temin ettikleri eserlerle müze ve bilhassa kütübhâne birden büyümüş ve genişlemiştir. Bunun neticesi müze ile kütüphanenin bir arada tek binaya sığamayacağı anlaşılmıştır. Bu sefer yine İstanbul Belediyesi eli ile, Atatürk bulvarı üzerinde Bozdoğan Kemeri yanında harab bir vaziyetde duran Gazanferağa Medresesi restore edilerek müze eşyası 1945 de oraya nakledilmiş (B.: Belediye Müzesi; Belediye Müzeleri) ve Bayazıd Medresesi o tarihden itibaren kütübhâne olmuşdur..” (M. Orhan Durusoy). Aşağıdaki notlar da kıymetli kütübhânecimiz ile 1961 yılı şubatında yapılmış bir mülâkatda tesbit edilmişdir : Belediye Kütübhânesinin temelini İstanbul Belediyesinin kendi kitabları teşkil etmişdir. Şehiremâneti devrinden beri, başda Eminlik, Reislik makaamı, bu büyük müessesenin muhtelif dâirelerinde birike gelmiş kitablar toplanarak Bayazıd Medresesinde kurulan umumî kütübhâneye mal edilmişdir, içinde nâdide eserler pek çok olan bu kitabların müfredatı şudur : 8311 cild arab asıllı türk harfleri ile 7605 » lâtin asıllı türk harfleri ile 10286 » fransızca, ingilizce, almanca 160 » italyanca 91 » lâtince 1722 » ermenice 712 » rumca 300 » rusca 200 » sâir yabancı dillerde 46 » çoğu yazma Kur’anı Kerim 1386 » arabca 290 » farsca 546 » salnâme 319 » takvim 38 » atlas 252 » harita 406 » albom 482 » yazma eser 2485 » gazete 5968 » mecmua ———— 36643 » cild kitab Bu rakama depoluk denilen 6294 cild kitab idhal edilmemişdir. 1931 yılından 1960 yılına kadar geçen 29 sene içinde Belediye Kütübhânesine bağış yolu ile 14 hususî kütübhâne katılmış. Kütübhâneye bu bağışlar ile de eşsiz kıymetde eserler girmişdir. Bağış tarihi sırası ile şunlardır: 7382 cild Mullim M. Cevdet Kütübhânesi 1950 » Ziya Emiroğlu Kütübhânesi 1274 » Yahya Recâi Kütübhânesi 2551 » Talât Bayrakcı Kütübhânesi 7973 » Osman Nuri Ergin Kütübhânesi 611 » Sadreddin Celâl Antel Kütübhânesi 2195 » İzzeddin Derbend Kütübhânesi 780 » Ali Ulvi Ermiş Kütübhânesi 799 » Bahâ Toven Kütübhânesi 596 » Ali Haydar Taner Kütübhânesi 894 » Bedri Göknil Kütübhânesi 643 » Talât Özkan Kütübhânesi 578 » İhsan Karabatur Kütübhânesi 1156 » Hakkı Nezihi Ersoy Kütübhânesi ——— 29382 cilt kitab Bu ondört kütübhâne arasında Muallim M. Cevdet ile Osman Nuri Ergin’in bağışları vatanperverliğin, pek muhteşem, pek ulvî örnekleridir. Bu iki büyük kütübhânenin müfredâtı da şudur : M. Cevdet Kütübhânesi 2258 cild arab asıllı türk harfleri ile 4167 » fransızca, ingilizce, almanca 957 » pek kıymetli, nâdide türkce yazmalar. Osmanlı Nuri Ergin Kütübhânesi 4072 cild türkce ve garb dillerinde 1830 » arabca 112 » farsca 1959 » pek kıymetli, nâdide türkce yazmalar. Temelini Belediyenin 36643 cild kitabı teşkil eden kütübhânenin kitab mevcudu 29382 cildlik bağışla bir misli artmış, 66025 cild olmuştur. Yukarıdaki rakamlarda farazâ 10 cildlik Evliya Çelebi Seyahatnâmesi tek eser olarak alındığı için 1 cild itibar edilerek gösterilmişdir. Misâli yine tarihlerden alalım, Evliya 10 cild, Naimâ 6 cild, Râşid 6 cild, Cevdet Paşa 12 cild gösterildiği takdirde Belediye Kütübhânesinin kitab sayısı 20 temmuz 1960 tarihinde 86899 cild idi. Bütün kitabların fişleri yapılmış ve okuyucuların istifadesine arz edilmişdir. Yukarıda da kaydedildiği gibi kütübhâne idâresi iki devre geçirimişdir; kuruluşundan 1945 yılına kadar kütübhâne müdürleri ayni zamanda Belediye Müzesi müdürü olmuşlardır; bu devre içindeki müdürler şu zâtlerdir : 1 — Hayreddin Nedim Bey 2 — Ahmed Ziya Akbulut 3 — Selim Nüzhet Gerçek 4 — Hüseyin Şemseddin Güneren. 1945 de İsmail Hakkı Baykal Belediye Müzesi müdürlüğüne tâyin edilmiş, H.Ş. Güneren yalnız kütübhâne müdürlüğünde kalmışdır; onun 1952 de emekliye ayrılması ile M. Orhan Durusoy müdür olmuşdur (B. : Hayreddin Nedim Bey; Akbulut, Ahmed Ziya; Gerçek, Selim Nüzhet; Güneren, Hüseyin Şemseddin; Durusoy, M. Orhan). Kütübhânenin müdürden gayri 3 kütübhâne memuru, 1 muhasebeci ve kâtib, 1 yardımcı memur, 2 daktilo, 3 hademe, 1 mücellid ve 1 bekciden mürekkeb 12 kişilik bir kadrosu vardır. Belediye Kütübhânesi her gün saat 9 - 12 ve 1.30 - 5 arası açıkdır, yalnız her ayın onbeşinci günü umumî temizlik yapılır, o gün kapalı kalır. İstanbul Belediye Kütübhânesi Alfabetik katoloğu — İstanbul Belediye Kütübhânesi müdürü M. Orhan Durusoy tarafından büyük himmet ile tertib edilmiş bir eserdir; üç cildi basılmışdır: 1. cild — Osman Nuri Ergin kitablarının arabca ve farsca basma eserler kataloğu (Bu cildin başında kütübhâne müdürü M. Orhan Durusoy’un Kütübhâne hakkında onaltı sayfalık bir mukaddimesi vardır); 1953, katalok metni 298 sayfa, 2. cild — Osman Nuri Ergin kitablarının arabca ve farsca yazma eserler kataloğu; 1954, katalok metni 155 sayfa, 3. cild — Osman Nuri Ergin kitablarının türkçe ve yabancı garb dilleri üzerine eserler katoloğu; 1954, katalok metni 508 sayfa, O. N. Ergin kitablarının türkçe yazılarını ihtivâ eden, 4. cild baskıda olup 1961 de ancak on forması basılmış bulunuyordu. Baskısına 1953 de başlanmış, 1954 de üç cildi tamamlanmış olan bu kıymetli katoloğun, o tarihden bu yana altı yıl içinde 4. cildinden ancak on formanın basılmış olması, öyle zannediyoruz ki kütübhânenin büdce imkânsızlığı yüzündendir. Sekiz cild kadar olacak bu kataloğun bir an evvel tamamlanması gerekir; ancak bin nüsha basılan kataloğun baskı masrafının bir hayır sahibi tarafından temini, bu büyük kütübhâneye yapılacak pek yerinde bir bağış olur. Öğrendiğimize göre İstanbulun eski vâli ve belediye reislerinden Ord. Prof. Fahreddin Kerim Gökay Belediye Kütübhânesine 20.000 cildlik kütübhânesini bağışlayacağını vaad etmişdir, hakikat olduğu gün devlet adamı profesör İstanbula eşsiz bir armağan vermiş olacaktır. Kütübhâne Müdürlüğü, Bayazıddaki Medresesi de 20.000 cildlik yeni bir kütübhâneyi alacak yer olmadığı için Çarşıkapudaki Merzifonlu Karamustafapaşa Medresesini restore ettirmiş ve hattâ kitab dolaplarını, mütalâa odası masa ve iskemlelerini dahi yaptırmış ve kütübhânenin bu yeni bölümüne de muhterem profesörün adını vermeyi kararlaşdırmışdır, elhak kadirşinaslık olacaktır. Fakat 1961 yılı ocak ayında İstanbulun Fethi Derneği ile bu müesseseye bağlı Yahyakemal Fatih Medreselerindeki yeri çok büyük olduğu için daha uygun görülen Merzifonlu Medresesine nakledilmiş; Belediye Kütübhânesinin 20.000 cildlik Gökay Bölümü için de yeni bir binâ bulmak durumu çıkmışdır.