Maddeler
İstanbul Ansiklopedisi'nin A harfinden Z harfine tüm maddelerini bir arada inceleyin.
Ciltler
1944 ile 1973 yılları arasında A harfinden G harfine kadar yayımlanmış olan ciltlere göz atın.
Arşiv
Reşad Ekrem Koçu'nun, G ve Z harfleri arasındaki maddelerle ilgili çalışmalarını keşfedin.
Keşfet
Temalar veya belge türlerine göre arama yapın; ilk kez erişime açılan arşiv belgeleri arasında gezinin.
BEKİR (Tuzsuz Deli)
Orta oyunu ile Karagözün tiplerinden; semtin, mahallenin dâima sarhoş, gazablı, celâlli, korku ve dehşet saçan kabadayısı; “Tuzsuz Deli” lâkabı olunca, bekrîliğini hatırlatmak için de adı “Bekir” olmuşdur. Tuzsuz Deli Bekirin orta oyunu ile Karagözde bir yeniçeriyi yâhud tersâne levendini temsil ettiği söylenir; bâzıları da onu, bu iki oyuna girmiş Bekrî Mustafa olarak görürler. Bizce bu tip bunların hiç biri değil, İstanbul mahallelerinde her zaman için benzerleri bulunan kendi başına bir şahsiyettir, belki hakikî benzerlerinin mübalâgalı mümessilidir; sahneye dâima nârâ atarak çıkar, konuşur iken gürler, mütehakkim konuşur; sağ elinde yalın pala, yatağan, sol elinde şarab destisi vardır. Mahallenin uygunsuzlarını bu koca ayyaş cezalandırır, mahalle nâmusunu o korur, gözetir; “Zenne” ye sarkıntılık eden çapkınları o dağıtır; “Kanlı Nigâr” ın soyduğu toy delikanlıların eşyasını o kurtarır, geri alır, bıçkınların hamam âlemlerine mâni olur. Yakaladığı suçlulara keyfî ve amansız cezâsını vermeden nâsihatde bulunur ve ekseriya “keserim”, biçerim” le başlayan celâl ve gazabının sonu af etmek olur. Orta oyununda da, Karagözde de Tuzsuz Deli Bekire karşı kimse aksi cevab veremez; hayal perdesinde yalnız Karagöz onunla sert konuşabilir, hattâ ona tokat atabilir.
“Karagözün gelin olması”...
⇓ Devamını okuyunuz...
Orta oyunu ile Karagözün tiplerinden; semtin, mahallenin dâima sarhoş, gazablı, celâlli, korku ve dehşet saçan kabadayısı; “Tuzsuz Deli” lâkabı olunca, bekrîliğini hatırlatmak için de adı “Bekir” olmuşdur. Tuzsuz Deli Bekirin orta oyunu ile Karagözde bir yeniçeriyi yâhud tersâne levendini temsil ettiği söylenir; bâzıları da onu, bu iki oyuna girmiş Bekrî Mustafa olarak görürler. Bizce bu tip bunların hiç biri değil, İstanbul mahallelerinde her zaman için benzerleri bulunan kendi başına bir şahsiyettir, belki hakikî benzerlerinin mübalâgalı mümessilidir; sahneye dâima nârâ atarak çıkar, konuşur iken gürler, mütehakkim konuşur; sağ elinde yalın pala, yatağan, sol elinde şarab destisi vardır. Mahallenin uygunsuzlarını bu koca ayyaş cezalandırır, mahalle nâmusunu o korur, gözetir; “Zenne” ye sarkıntılık eden çapkınları o dağıtır; “Kanlı Nigâr” ın soyduğu toy delikanlıların eşyasını o kurtarır, geri alır, bıçkınların hamam âlemlerine mâni olur. Yakaladığı suçlulara keyfî ve amansız cezâsını vermeden nâsihatde bulunur ve ekseriya “keserim”, biçerim” le başlayan celâl ve gazabının sonu af etmek olur. Orta oyununda da, Karagözde de Tuzsuz Deli Bekire karşı kimse aksi cevab veremez; hayal perdesinde yalnız Karagöz onunla sert konuşabilir, hattâ ona tokat atabilir.
“Karagözün gelin olması” oyunundan bir sahne naklediyoruz :
(Karagöz kadı kıyâfetinde, gelin elbisesi ile telli duvaklı Hacivadla birlikde meydana gelir; mahalleli toplanıp Tuzsuz Deli Bekirle nikâhını kıyacaktır. Hacivad gider, Karagöz perdede - meydanda yalnız kalır. Üç tâne Beberûhi (B.: Beberûhi) ve bir bekci, bekcinin elinde fener, gelirler, onların arkasından da dâmad Tuzsuz Deli Bekir gelir; gelirlerken de Beberûhilerle bekci bir şarkı okurlar. Duâya başlanır, Beberûhiler gelin hanıma bir takım sözler atarak ve bekci ile beraber oynaya sıçraya giderler. Karagöz Tuzsuz Deli Bekirle yalnız kalır).
Tuzsuz Deli Bekir — Ey nâzeninim, işte şimdi yalnız kaldık (aşk ile bir nârâ atar), artık sabra mecalim kalmadı, duvağını kaldır da mah cemâlini göreyim yahû!..
Karagöz — (kendi kendine) İşte sıfırı tükettim, kocam bu herif hâ!... Şimdi buradan nasıl kaçarım?!
T. D. B. — Kendi kendine ne söylüyorsun şekerim, naz etme, aç yüzünü...
Karagöz — (kendi kendine) Korku ile kaçırdım galiba (ince kadın sesi ile) Vaz geç arslanım, benim üstüme varma, diz kapaklarıma bir titreme geldi..
T. D. B. — Değirmenden beygir mi geldi?.. Gelirse gelsin, bize ne gülüm, sen hâlâ yüzünü açmıyacak mısın?
Karagöz — (kendi kendine) Vay eşşek oğlu eşşek söylenen lâfı da anlamıyor, ben yüzümü açmama ayol..
T. D. B. — Ben çok nazdan hoşlanmam, bana adı ile sanı ile Tuzsuz Deli Bekir demişler, sen açmazsan ben açarım (Karagözün yüzündeki duvağı elindeki palanın ucu ile açar).
T. D. B. — Ulan Karagöz, sen misin, bu ne hal be!?
Karagöz — (kendi kendine) Hoşafın yağı kesildi, herif beni sağlam kesecek..
Karagöz — (Ses ile titreyerek) Tır.. tır.. tır.. tır.. tır.. arslanım.. şey.. benim kabahatim yok!..
T. D. B. — Nasıl kabahatin yok, koca sakalın ile tellenüp duvaklanıp bana gelin gelmek ne demektir.. şimdi ölümlerden ölüm beğen bakalım!..
Karagöz — (kendi kendine) Vay Köpoğlu!.. Hazır esvepcıdan esvab beğen der gibi konuşuyor!..
T. D. B. — Düşünme, söyle!.. Seni nasıl öldüreyim?..
Karagöz — Beğenemem!..
T. D. B. — Üstüne bir teneke gaz döküp cayır cayır yakayım mı?
Karagöz — Yo!.. O kadar sığa dayanamam doğrusu...
T. D. B. — Öylyse ensene bir pala çalup kelleni önüme düşüreyim..
Karagöz — Safram vardır, başım döner, midem bulanır doğrusu...
T. D. B. — Beğenmedin ise tabancayı göğsüne dayayım, bum derdemez kuşluk çorbasını ahretde içersin..
Karagöz — Vallahi olmaz.. çorbaya karnım tok, etli pilâv isterim..
T. D. B. — Ulan bana karşılık veriyorsun hâ!.. (Bir tokat atar) .. Bana ne demişler bilir misin sen!?..
Karagöz — Ne derlerse desinler, bana da Karagöz demişler, gözüm kızdı mı!.. (Bekire bir tokat atar).
T. D. B. — Bana tokat ha!.. (Tokat atar).
Karagöz — Elbetde sana, ne zannettin (tokat atar).
T. D. B. — Aferin Karagöz, anladım, sen de babayiğitsin!.. (Kendi kendine) anladım, bana tokat atman sarhoşluktan vazgeçirmek içindir (Karagöze para verir) bu işi kimseye söyleme!..
Karagöz — Söylemem.. okşadım, beş parmağımın izi suratında kaldı derim!..
Son zamanlara kadar, İstanbul mahallelerinde patavatsız, gürültücü, fakat saf ve temiz gençlere “Tuzsuz Deli Bekir” denilirdi; misâl :
— Arabacı Ahmedin oğlu yine ne yapmış, duydun mu?!..
— Ne yaparsa yapsın, içinde kötülük yoktur oğlanın, Tuzsuz Deli Bekirdir...
Orta oyununda Tuzsuz Deli Bekir
(Eski İstanbul yaşayışından)
Karagözde Tuzsuz Deli Bekir
(Resim : Hüsnü)
Tema
Kişi
Emeği Geçen
Hüsnü
Tür
Ansiklopedi sayfası
Paylaş
X
FB
Bağlantılar
→ Kullanım Şartları
→ Geri Bildirim
İstanbul Ansiklopedisi kayıtlarıyla ilgili önerilerinizi istanbul.ansiklopedisi@saltonline.org adresine gönderebilirsiniz.
TÜM KAYIT
Kod
IAM050157
Tema
Kişi
Tür
Ansiklopedi sayfası
Biçim
Baskı
Dil
Türkçe
Haklar
Açık erişim
Hak Sahibi
Kadir Has Üniversitesi
Emeği Geçen
Hüsnü
Tanım
Cilt 5, sayfalar 2423-2424
Not
Görsel: cilt 5, sayfalar 2423, 2424
Bakınız Notu
B.: Beberûhi
Tema
Kişi
Emeği Geçen
Hüsnü
Tür
Ansiklopedi sayfası
Paylaş
X
FB
Bağlantılar
→ Kullanım Şartları
→ Geri Bildirim
İstanbul Ansiklopedisi kayıtlarıyla ilgili önerilerinizi istanbul.ansiklopedisi@saltonline.org adresine gönderebilirsiniz.