İstanbul Belediyesi memurlarından; Türk halk edebiyatı ve folkloru üzerinde ömrü boyunca çalışmış ve bu yolda bir nesle hocalık etmiş seçkin bir sîmâ; 8 Şubat 1896 da İstanbulda Üsküdarda Kadıasker Ahmed Efendi Mahallesinde doğdu; babası bahriye binbaşılarından Ahmed Muammer Bey; annesi Mâide Hanımdır; baba tarafından aslı Diyarbakırlı olup dedesi Zühdi Bey küçük yaşda İstanbula gelmiş, bahriye mektebine girmiştir. İlk tahsilini Üsküdarda Kadıasker Ahmed Efendi mektebinde yapan M. H. Bayrı, ailece dede ve baba mesleğine girerek denizci olması istendiği halde Tophânedeki Feyziye Rüşdiyesini bitirerek Kabataş İdâdisine girmişdir. İdadiden diploma alarak Edirne vilâyetinin Şâhin Nahiyesi müdürlüğüne tâyin edilmiş, o sırada da Balkan Harbi başlamışdır. Meşhur muhasarada Edirne içinde bulunmuş, hayatın acılarını genç yaşında pek yakından görmüş ve tatmışdır. Birinci harbden sonra Edirne Nâfia Müdürlüğü kalemine kâtib olmuşdur. Bu vazifede iken Birinci Cihan Harbi çıkmış, ihtiyat zâbiti olarak askere çağrılmış, Çanakkale de ve Suriyede bulunmuş, hastalanarak tebdili hava için İstanbula gönderilmiş ve Âyan Meclisi kâtibliğine tayin edilmiştir; Âyan Meclisini lağvinde de İstanbul Belediyesine İhtisab etmiştir; Belediyede Umumî Meclis kâtipliği, istatistik ve neşriyat şûbesi şefliği, ikti...

İstanbul Belediyesi memurlarından; Türk halk edebiyatı ve folkloru üzerinde ömrü boyunca çalışmış ve bu yolda bir nesle hocalık etmiş seçkin bir sîmâ; 8 Şubat 1896 da İstanbulda Üsküdarda Kadıasker Ahmed Efendi Mahallesinde doğdu; babası bahriye binbaşılarından Ahmed Muammer Bey; annesi Mâide Hanımdır; baba tarafından aslı Diyarbakırlı olup dedesi Zühdi Bey küçük yaşda İstanbula gelmiş, bahriye mektebine girmiştir. İlk tahsilini Üsküdarda Kadıasker Ahmed Efendi mektebinde yapan M. H. Bayrı, ailece dede ve baba mesleğine girerek denizci olması istendiği halde Tophânedeki Feyziye Rüşdiyesini bitirerek Kabataş İdâdisine girmişdir. İdadiden diploma alarak Edirne vilâyetinin Şâhin Nahiyesi müdürlüğüne tâyin edilmiş, o sırada da Balkan Harbi başlamışdır. Meşhur muhasarada Edirne içinde bulunmuş, hayatın acılarını genç yaşında pek yakından görmüş ve tatmışdır. Birinci harbden sonra Edirne Nâfia Müdürlüğü kalemine kâtib olmuşdur. Bu vazifede iken Birinci Cihan Harbi çıkmış, ihtiyat zâbiti olarak askere çağrılmış, Çanakkale de ve Suriyede bulunmuş, hastalanarak tebdili hava için İstanbula gönderilmiş ve Âyan Meclisi kâtibliğine tayin edilmiştir; Âyan Meclisini lağvinde de İstanbul Belediyesine İhtisab etmiştir; Belediyede Umumî Meclis kâtipliği, istatistik ve neşriyat şûbesi şefliği, iktisad müdür muavinliği, hesab işleri murâkibliği, levâzım müdürlüğü, mezad müdürlüğü yapmış ve 1953 de emekliye ayrılmışdır. Emekliliğinde de bir ara Remzi kitabevinde redaktör ve musahhih olarak çalışmış, sonra Çocuk Esirgeme Kurumunun İstanbul il müdürlüğünü yapmışdır. 27 Ekim 1958 de vefat etmişdir. Yüksek tahsilini memur bulunduğu sırada İstanbul Dârülfünunun Edebiyat Fakültesinde tamamlamış olan M. H. halk edebiyatı ve folklor ile iştigali, Çanakkale muharebesine âid duygularını ihtivâ eden “Mâziden bir yaprak” adındaki eseri ile başlar; bu mensur eser 1919 da İhtiyat Zâbitleri Teâvün Cemiyeti tarafından basdırılmışdır. 1922 de Prof. İsmail Hikmet Ertaylanın çıkardığı “Düşünce” mecmuasının yazı işleri müdürlüğünü üzerine almış, 1924-1925 arasında da ayni sıfatla “Anadolu” mecmuasını idâre etmiştir. 1927 de adını unutdurmayacak büyük işine teşebbüs etmişdir, Ankara kız ve erkek liseleri felsefe ve sosyoloji muallimi ve İstanbul Dârülfünunundan arkadaşı Ziyaeddin Fahri ile baş başa vermiş, bir “Folklor=Halk Bilgisi Derneği” kurmak için bir nizamnâme hazırlamışlardır; tasarlanan bu cemiyet, M. H. Bayrı İstanbulda olduğu halde, 1927 de Ankarada kuruldu; kurucular arasında İshak Refet Işıtman ve İhsan Mahvî de bulunuyordu. Bir sene sonra da derneğin İstanbul şubesi teşekkül etti. İstanbul şubesinin kurucuları arasında bulunan Konservatuvarın eski müdürü Yusuf Ziya Demircioğlu, bu sırada halk türküleri ve efsanelerini derlemiye başlamış, folklor çalışmaları yapıyordu. Bu haberi büyük bir sevinçle aldı. Mehmed Halid Bayrı ve arkadaşlarına o zaman Şehzadebaşında olan Konservatuvar binasında bir oda verebileceğini şöyledi. Böylece Halid Bayrı ile arkadaşları Abdülkadir İnan, Agâh Sırrı Levend, Prof. Fuad Köprülü, Prof. Ahmed Caferoğlu, Ahmed Kudsi Tecer, Ekrem Besim, İhsan Hamamioğlu, İzzet Âdil, Melâhat Sabri, Mahmud Ragıp Gazimihâl, Yusuf Ziya Demirci, Raife Kakkı, Prof. Dr. Süheyl Ünver, Halûk Nihat Pepeyi, öğretmen Sadi, Sırrı Numan Bilge İstanbul Türk Halkbilgisi Derneği şubesini faaliyete getirdiler. Ankara’da toplanan Derneğin ikinci umumî heyet toplantısı çok ilgi çekici olmuştu. İdare ve ilim heyetlerine seçilen zevat memleketimizin en değerli ilim adamları idi. Bu suretle gerek bütün ilim adamları ve gerekse mes’ul resmî mercî olan Maarif Vekâleti, millî kültürün ön safa geçmesine büyük önem veriyordu. Dernekte vazife alanlar arasında zamanın Maarif Vekilleri Mustafa Necati ile Vasıf Çınar da vardı. Teşkilâtta faal görev alan zevattan başka sayısız fikir adamı Derneğin destekleyicisi idi. Halid Bayrı, bu durumu gördükten sonra İstanbul şubenin çalışmasına dört elle sarıldı. Dâima en fazla iş gören, fakat yine dâima ikinci plânda kalmayı tercih eden bir halde çalıştı. 1929 Kasım ayında İstanbul şubesi tarafından çıkarılan “Türk Halkbilgisi Haberleri”nin 1 ci sayısı yayınlandı. Bu dergi, binbir müşkülâtla çıkışına devam etti. 1931 yılında 19. sayısına kadar çıkan dergi bir ara kapandı. Çıkamamak tehlikesi geçirdi. Fakat Halid Bayrı’nın teşebbüsü üzerine 1933 yılında Eminönü Halkevi Dil, Tarih, Edebiyat Kolu Başkanı olan Prof. Köprülü’nün yardımı ile 1942 yılına ve 124. sayıya kadar çıktı. Halid Bayrı, yılmadan, usanmadan bu derginin başında çalıştı. Gerek Derneğin Halkevlerine iltihak ettiği 1932 yılından evvel ve gerekse sonra folklorcularla teması kesmedi. Onlarla muntazaman muhabere ile temin ettiği yazılara dergide neşretti. Bunlar içinde daha geniş olanlarını kitap haline getirdi. Bu arada kendisi de folklor gezilerine iştirâk ediyor, İstanbul folkloru hakkında araştırmalar yapıyor, bir an dahi boş durmuyordu. Halid Bayrı, bu en verimli çağında Türk içtimaiyatına büyük hizmetlerde bulunmuştur. Ayrıca bu sahada çalışanları da teşvik etmiştir. Türk Halkbilgisi Haberleri dergisinden başka daha sayısız dergide, folklor, edebiyat ve Türkçülük konusunda sayısı binleri aşan makale ve yazı neşretti. Halid Bayrı’nın, bu yazıların dışında kalan ve kitap halinde neşredilen eserleri şunlardır: Maziden Bir Yaprak (1919). Mâniler (1932). Cumhuriyet Devrinde Halkbilgisi Hareketleri (1933), Balıkesirli Bir Şair (1934), İstanbul Argosu ve Halk Tabirleri (1934), Belediye İşleri Kılavuzu (2 cilt, 1936), Halk Şairleri Hakkında Küçük Notlar (1937). Halk Âdetleri ve İnanmaları (1939), İstanbul Folkloru, cilt I. (1947). Belediye Gelirleri Kanunu ve Gerekçeleri (1948, Muhtar Acar ile), Mahallî İdareler Kılavuzu (3 cilt, 1949, Muhtar Acar ile), Halk Şiiri XIX. Yüzyıl (1956), Halk Şiiri XX. Yüzyıl (1957). Gevherî (1958). Bayrı’nın bu basılı eserlerinden başka “Dadaloğlu Hakkında Notlar” isimli bir eseri daha olduğunu haber aldığımız halde, onu görmek mümkün olmadı. Maarif Kitaphanesi tarafından “Viranî” adlı eseri de basılacaktır. Daha hazırlanıp ta basılmamış bir hayli eseri vardır. “Yahya Kemal ve Eserleri” adile hazırlanmakta olduğu bir eseri de yarıda kalmıştır. Hazırladığı, fakat bastırmak imkânı bulamadığı eserleri de şunlardır: Viranî (Hâlen Maarif Kitaphanesince basılmaktadır), Saz Şâirleri Hakkında Araştırmalar (Altı cilt), Mutasavvıf Halk Şâirleri Hakkında Araştırmalar (iki cilt), Bektaşi Şâirleri, Üç Kadın Şâirimiz (Son günlerinde bu eserini iki kitap halinde tertiplemişti.), Son Osmanlı Tarihçileri, Türk Halk Edebiyatında Atatürk ve İnönü, Çanakkale Savaşı Hâtıraları, İstanbul Folkloru, Cilt II. İstanbul Semtleri, Âşık Remzi Akbaş mahlâsı ile yazdığı şiirler. Merhum, 1896 da doğduğuna göre, ölümünde henüz 62 yaşında bulunuyordu. En verimli çağını idrak ettiği muhakkaktı. Lâkin son yıllarda şikâyet ettiği romatizma ve bronşiti onu zayıf düşürerek zamansız üfûlüne sebeboldu. Son zamanlarda yalnız “Türk Folklor Araştırmaları” dergisinde yazıyor, sâhibi olduğumuz bu derginin “Türk Halk bilgisi Haberleri”nin bırakdığı boşluğu doldurduğunu, bununla iftihar ettiğini söylüyordu. Bayrı, Tahsin Demiray’ın yakın dostu idi. İkisi de milliyetçi ve halk kültürüne inanmış kimselerdi. Demiray bir ara Musahipzade Celâl ve Bayrı ile Eski İstanbul Hayatı ve folklorunu ele almış ve bu sahada Musahipzadenin “Eski İstanbul Yaşayışı” ve Bayrı’nın da “İstanbul Folkloru” nun I. cildini neşretmişti. Onun değerli kitaplığı şimdi emin ellerde bulunmaktadır. Merhum hayatında bir defa evlenmiş ve bu kısa süren evliliğinden çocuğu olmamıştır. Kız kardeşi Dinar Damgacı Hanım ve iki aydın yeğeni hayattadır. Yeğenlerinden Hayrünnisa Onuray (Damgacı) evli ve İstanbul Defterdarlığında memurdur. Mihrinnisa Damgacı ise İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türkoloji Bölümünden mezun olup, Sakarya Lisesi edebiyat öğretmenidir. “Türk Folklor Araştırmaları”nın Ocak 1959 tarihli 114 üncü sayısı Üstad Mehmed Hâlid Bayrının hâtırasına tahsis edilmiştir. İhsan Hınçer M. Hâlid Bayrı (Resim: Necmi Riza.