Onyedinci asır ortalarında İstanbullu ermeni halk şâiri, hayatı hakkında en küçük bir kayde rastlanmamıştır, adı türkçe olarak yazdığı iki yangın destanından bilinmektedir. Bu destanlar New York’da oturan B. Harutyun Kürdyan’ın kütübhânesinde bulunan ve 1678 - 1681 arasında İstanbulda yazılmış olan ermenice bir cönkden alınmış ve şehrimizde intişar eden ermenice “Astgapert” adlı aylık mecmuanın 1952 ocak tarihli 10 uncu sayısında neşredilmiştir. Aşağıda naklettiğimiz bu destanlardan birincisi için B. Kürdyan 1652 deki yangının tasviri olduğunu tahmin ediyor. Bu yangın hakkında şâir Aznavuroğlunun muasır Eremya Çelebi Kömürciyan’ın ruznâmesinde de tafsilât vardır. İkinci destan için ise B. Kürdyan 1660 yangını hakkında olduğunu kaydediyor. Reşad Ekrem Koçu ise her iki destanın da İstanbul târihinde en dehşetli ateş âfeti olan 1660 yangını için yazılmış olduğunu söylemektedir ki tahmini hakikate daha uygun görünüyor, şöyle ki, bu iki destan aslında bir tek eserdir, şair birinci parçada yangını, ikinci parçada da yangından sonra İstanbulun perişan hâlini tasvir etmiştir. Birinci parça hicrî 1070 yılına rastlayan 1660 yangınının Fındıklılı Silâhdar Mehmed Ağanın vekaayinâmesinde, ve bilhassa bu âfet hakkında geniş tafsilâtı veren Hasodalı Mehmed Halifenin “Târihi Gilmânî” adındaki es...

Onyedinci asır ortalarında İstanbullu ermeni halk şâiri, hayatı hakkında en küçük bir kayde rastlanmamıştır, adı türkçe olarak yazdığı iki yangın destanından bilinmektedir. Bu destanlar New York’da oturan B. Harutyun Kürdyan’ın kütübhânesinde bulunan ve 1678 - 1681 arasında İstanbulda yazılmış olan ermenice bir cönkden alınmış ve şehrimizde intişar eden ermenice “Astgapert” adlı aylık mecmuanın 1952 ocak tarihli 10 uncu sayısında neşredilmiştir. Aşağıda naklettiğimiz bu destanlardan birincisi için B. Kürdyan 1652 deki yangının tasviri olduğunu tahmin ediyor. Bu yangın hakkında şâir Aznavuroğlunun muasır Eremya Çelebi Kömürciyan’ın ruznâmesinde de tafsilât vardır. İkinci destan için ise B. Kürdyan 1660 yangını hakkında olduğunu kaydediyor. Reşad Ekrem Koçu ise her iki destanın da İstanbul târihinde en dehşetli ateş âfeti olan 1660 yangını için yazılmış olduğunu söylemektedir ki tahmini hakikate daha uygun görünüyor, şöyle ki, bu iki destan aslında bir tek eserdir, şair birinci parçada yangını, ikinci parçada da yangından sonra İstanbulun perişan hâlini tasvir etmiştir. Birinci parça hicrî 1070 yılına rastlayan 1660 yangınının Fındıklılı Silâhdar Mehmed Ağanın vekaayinâmesinde, ve bilhassa bu âfet hakkında geniş tafsilâtı veren Hasodalı Mehmed Halifenin “Târihi Gilmânî” adındaki eserinde nakledilen manzaraya tamamen benzemektedir. Yine pek tabiîdir ki bir halk şâiri, 1660 yangını gibi cehennemî bir ateş âfetini anlatmadan yangın sonunu tasvir eden güdük bir eser veremezdi. Kaldı ki her iki destanın kıt’a sonlarındaki redif kaafiyeleri de aynıdır. Çok kıymetli bir tarih vesikası olan destan şudur : Yangın hakkında söylenmiştir : I Pâyitaht İstanbul yandı tutuşdu Bilemedik ne acâyib hal oldu Ana baba günü bunca asker üşdü Yağmacının derdi ırızık u mal oldu Kimisi ağlaşır yâ Bârî Hüdâ Evim barkım yandı gitti el vedâ Nice ki tutuşdu evvel ibtidâ Ateş Odunkapusundan gelmiş oldu Fehm etti deryâda olan gemiler Kimi güler kimi ağlar iniler O mübârek câmiler, kiliseler Her olur olmaza yol oldu Kıvılcımı alev göğü bürüdü Minârelerin şerifesi eridi Yedi iklim dört köşeden göründü Göğün yüzü kımkırmızı al oldu Kimi ağlar yanıyorum kaçamam Basîretim bağlanmıştır açamam Viran oldu vakıtlı vakıtsız geçemem Şimdi Bedesten etrafı bel oldu Kimi şikâr aldım deyi öğünür Kimi henüz yanmış kimi soyunur Kimi gördüm taşlar almış döğünür Bazısı aklın aldırdı deli oldu Aznavuroğlu der dinleyin sözümü Ben Hakkıma doğru ettim özümü Elimden aldırdım köpre kuzumu Âh eder ağlarım çeşmim sel oldu II İstanbulda yangın olduğu sene Fırınlardan ekmek alınmaz oldu Cümle yanan yere derler virâne Çarşıların adı anılmaz oldu Halim sana mâlûm yâ Kaadir Nebî Yangından ağlaşır cümle halk hepi Yangın oldu bu kıtlığın sebebi Her küllî cümle şey bulunmaz oldu Yakın geldi yüreğimin pâresi Açık kaldı İstanbulun yâresi Hep onuldu cüle zulum yâresi Yangının yâresi onulmaz oldu Yangın değil bu zulumdur bilesin Kendini pâk idüb kavmin sevesin Çıkarmışlar çeşmelerin lülesin Bu insana öğüd olunmaz oldu Yangın değil zulumdur İstanbola Yangını görenler gelmedi yola Meğer şimden sonra karanlık ola Deyeler ki güneş görünmez oldu Dört bölükden bir bölüğe dayandı Tütünden cümle âlem boyandı Memedeki mâsum beşikde yandı Yananların leşi sayılmaz oldu Aznavuroğlu der kalmadı arım Göğe direk oldu âh ile zârım Güler yüzlü melek sîmâlı yârim Yakına geldi görünmez oldu 1660 yangını Osmanlı metinlerinde ayazkapusundan “bir tütün içici yaramazın” elinden çıkmış olarak gösterilir. Aznavuroğlu destanın ikinci kısmının altıncı kıtasında bulunan işâret etmişdir, yalnız birinci kısımda ikinci kıtada ateşin Odunkapusundan çıkdığı yazılmıştır. Kısa bir zaman içinde büyük şehrin bütün Haliç sahilini sarmış olan ateşin Ayazmakupusundan mı, Odunkapusundan mı çıkmış olduğunu halkdan bir ferdin doğru tahkikine imkân yoktur. Fındıklılı Mehmed Ağa da, Hasodalı Mehmed Halıfe de saraya mensubdurlar, en doğru mâlûmatı edinecekleri şüphesizdir (B. Ayazmakapusu Yangınları). Destanın İstanbul Ansiklopedisi’ne naklinde mânâda vuzuhu temin için türkçe mısraların ermeni harfleri ile yazılış şekline sâdık kalmadık, meselâ “el fida” yerıne “el vedâ”, “gızılcım” yerine “kıvılcım”, “basreretim” yerine “bâsiretim”, “Ben hakımi” yerine “Ben hakkıma” dedik. Kevork M. Pamukciyan