Ermeni âlimlerinden bir edip dilci, İstanbul Ermeni Katolik cemaati patriklerinden; kibar ve zengin bir ailenin çocuğu olarak 1826 ya doğru İstanbulda doğdu, Türk Rüştiyesinden şahadetname aldıktan sonra Roma’ya gönderildi ve orada ruhban mektebinde okuyarak 1850 de rahip oldu; 1871 de Papa tarafından kardinallık verildi ve İstanbul Ermeni Katolik patriği Hasun Efendi’ye müşavir tâyin olundu, bu zatın hastalığında patrik kaymakamı oldu, 1875 de Hasun Efendi’nin yerine İstanbul patriği seçildi. Türkiye İmparatorluğuna sadakati ile tanınmış pek afif ve nezih bir sima olarak bu makamı hakkiyle doldurdu. 1877 de Paşa Onuncu Leon’un tac giyme merasiminde bulunmak üzere Roma’ya gönderilen Türk heyeti arasında bulundu; 1892 de de Papa Onüçüncü Leon’un rahipliğe intisabını ellinci yıldönümü şenliklerinde Romada Türkiyeyi temsil etti. Türkçe ve ana dilinden gayrı, rumca, fransızca, italyanca, ingilizce bilen Azaryan Efendi, gençliğinde türkçeden fransızca, italyanca, rumca ve ermeniceye bir lûgat neşretmiştir. Sakızağacında patrikhaneye bitişik bir Ermeni kolleji, Beyoğlunda bir Ermeni kız öksüz mektebi ve bir kız sanayi mektebi açmıştır. Zamanında patrikhane bir edebî mahfil halinde idi. İkinci Abdülhamid’in sohbetlerinden zevk aldığı Azaryan Efendi’yi her huzura kabulünde uzun zaman alı...

Ermeni âlimlerinden bir edip dilci, İstanbul Ermeni Katolik cemaati patriklerinden; kibar ve zengin bir ailenin çocuğu olarak 1826 ya doğru İstanbulda doğdu, Türk Rüştiyesinden şahadetname aldıktan sonra Roma’ya gönderildi ve orada ruhban mektebinde okuyarak 1850 de rahip oldu; 1871 de Papa tarafından kardinallık verildi ve İstanbul Ermeni Katolik patriği Hasun Efendi’ye müşavir tâyin olundu, bu zatın hastalığında patrik kaymakamı oldu, 1875 de Hasun Efendi’nin yerine İstanbul patriği seçildi. Türkiye İmparatorluğuna sadakati ile tanınmış pek afif ve nezih bir sima olarak bu makamı hakkiyle doldurdu. 1877 de Paşa Onuncu Leon’un tac giyme merasiminde bulunmak üzere Roma’ya gönderilen Türk heyeti arasında bulundu; 1892 de de Papa Onüçüncü Leon’un rahipliğe intisabını ellinci yıldönümü şenliklerinde Romada Türkiyeyi temsil etti. Türkçe ve ana dilinden gayrı, rumca, fransızca, italyanca, ingilizce bilen Azaryan Efendi, gençliğinde türkçeden fransızca, italyanca, rumca ve ermeniceye bir lûgat neşretmiştir. Sakızağacında patrikhaneye bitişik bir Ermeni kolleji, Beyoğlunda bir Ermeni kız öksüz mektebi ve bir kız sanayi mektebi açmıştır. Zamanında patrikhane bir edebî mahfil halinde idi. İkinci Abdülhamid’in sohbetlerinden zevk aldığı Azaryan Efendi’yi her huzura kabulünde uzun zaman alıkoyduğu meşhurdur. 2 mayıs 1899 da öldü. Bibl. : Nevsali Malûmat; Gazeteler. İstepan Azaryan Efendi (Resim: Nezih)