Köroğlu hikâyelerinin ve rivayetlerinin hepsinde rastlanan bir kahraman; Köroğlunun, güzelliğini ve yiğitliğini işitip kaçırdığı, Çamlıbel’e getirdiği delikanlı. Bir çok rivayetlerde Köroğlunun Ayvaz’a uzaktan uzağa âşık olduğu anlatılır; fakat İstanbulda taş basması olarak yayınlanmış olan Köroğlu hikâyesinden başka hikâyelerde, Ayvaz’ın, Çamlıbele geldikten sonra Köroğlunun “mahbubu” olduğu söylenmemiştir. Hepsinde Ayvaz, Köroğlunun beylerinden savaş arkadaşlarından, keleşlerinden biridir; çok defa o, Köroğlu’na kâtiplik ve yâverlik vazifesinde görülür. Bâzı rivayetlerde mânevi evlâdı, bir rivayette (Özbek rivayeti) veliahdi rolünde görülür. Maraş rivayetindeki şiirlerden birinde, Köroğlu ondan “küçükten büyüttüğü, üğrüleyüp uyuttuğu, mah yüzünü seyrettiği Han Ayvaz” diye bahseder. Anadolu rivayeti Köroğlu hikâyelerinde Ayvaz, Üsküdarlıdır. Anadolu dışı anlatmalarda onu başka memleketlere mal ederler; İran Azerbaycanında meydana gelmiş bir Köroğlu hikâyesinde (Chodzko’nun tesbit ettiği metin) Ayvaz Urfalıdır; Özbek anlatmasında Gürcistanlıdır. Ayvaz’ın maceraları Köroğlu hikâyelerinde uzun bir bölüm tutar; her kahramanın macerasını ayrı bir hikâye halinde ve mufassal şekilde veren Azerbaycan ve Doğu Anadolu anlatmalarında 12 veya 24 “kol” içinde “Ayvaz kolu” da vardır; bu ad il...

Köroğlu hikâyelerinin ve rivayetlerinin hepsinde rastlanan bir kahraman; Köroğlunun, güzelliğini ve yiğitliğini işitip kaçırdığı, Çamlıbel’e getirdiği delikanlı. Bir çok rivayetlerde Köroğlunun Ayvaz’a uzaktan uzağa âşık olduğu anlatılır; fakat İstanbulda taş basması olarak yayınlanmış olan Köroğlu hikâyesinden başka hikâyelerde, Ayvaz’ın, Çamlıbele geldikten sonra Köroğlunun “mahbubu” olduğu söylenmemiştir. Hepsinde Ayvaz, Köroğlunun beylerinden savaş arkadaşlarından, keleşlerinden biridir; çok defa o, Köroğlu’na kâtiplik ve yâverlik vazifesinde görülür. Bâzı rivayetlerde mânevi evlâdı, bir rivayette (Özbek rivayeti) veliahdi rolünde görülür. Maraş rivayetindeki şiirlerden birinde, Köroğlu ondan “küçükten büyüttüğü, üğrüleyüp uyuttuğu, mah yüzünü seyrettiği Han Ayvaz” diye bahseder. Anadolu rivayeti Köroğlu hikâyelerinde Ayvaz, Üsküdarlıdır. Anadolu dışı anlatmalarda onu başka memleketlere mal ederler; İran Azerbaycanında meydana gelmiş bir Köroğlu hikâyesinde (Chodzko’nun tesbit ettiği metin) Ayvaz Urfalıdır; Özbek anlatmasında Gürcistanlıdır. Ayvaz’ın maceraları Köroğlu hikâyelerinde uzun bir bölüm tutar; her kahramanın macerasını ayrı bir hikâye halinde ve mufassal şekilde veren Azerbaycan ve Doğu Anadolu anlatmalarında 12 veya 24 “kol” içinde “Ayvaz kolu” da vardır; bu ad ile anılan kol, Ayvaz’ın Kasabbaşıdan hile ile kaçırılmasını ve Çamlıbel’e getirilmesini anlatır: Ayvaz’ın şöhretini işiten Köroğlu, onu kaçırmak için bir hile düşünür, güzel çocuğun babası Kasabbaşıya bir sürü koyun götürür, sürüyü şehirden uzak bir yere bırakır Kasabbaşı sürüyü görmek üzere giderken, babası ile beraber gitmeğe heveslenen Ayvaz, bir ara yalnız kalınca, Köroğlu çocuğu atının terkisine atar ve kaçırır; Ayvazı kurtarmağa gelenleri, Kasabbaşının adamlarını, dövüşte yener, yahut yiğitliğiyle kendine bendeder, böylece Ayvaz’ı Çamlıbel’e götürmeğe muvaffak olur. Ayvaz’ın yaşamış, gerçek bir şahıs olup olmadığı ve aslı nereli olduğuna dair şimdiye kadar bazı düşünceler yürütülmüştür; Ziya Gökalp Köroğlunda “Gazneli Mahmud” u, Ayvazda da Mahmud’un gözdesi ve nedimi “Ayaz” ı görmek istemiştir; bu izah hiçbir sağlam esasa dayanamaz. Ayvaz’ın Üsküdarlı olduğunu kabul eden rivayetler oldukça yaygındır; fakat bununla İstanbulun malûm Üsküdarı mı anlaşılmalıdır? Köroğlu hikâyelerine oğlunun maceraları karışan Üsküdarlı bir Kasabbaşı yaşamış mıdır? Kat’î bir şey söylenemez. Köroğlu hikâyelerinde Türkmen kabilelerinden birçoğunun isimleri vardır ve bu hikâyelerdeki maceralardan pek çoğunun Türkmenlerle ilgisi vardır. Öte yandan, XVIII. yüzyıl başlarına aid bir vesikada “Üsküdar Türkmeni” adı ile bir aşirete rastlıyoruz; Ayvaz’ın, Üsküdarlı Türkmen aşiretlerinden bir güzel delikanlı olması ihtimali de böylece varid oluyor. Köroğlu ile birçok arkadaşlarını XVI, yüzyıl sonlarının ünlü Celâlileri arasında gösteren vesikalar (okuyunuz: Pertev Naili Boratav, Halk hikâyeleri ve halk hikâyeciliği, S. 193 ve devamı) vardır. Celâlilerden bahseden hicrî 996 tarihli bir hükümde Köroğlu hikâyelerinde adı geçen şahısların adlarını hatırlatan isimler arasında Ivaz adlı bir Celâliden de bahsedilmektedir. Ama vesikada bunun Köroğlu ile ilgisini gösteren herhangi bir kayıt yoktur. Bununla beraber yine bu çeşit vsikalardan birinde, hcrî 988 tarihli hüküm, Bolu civarında zuhur etmiş şaki Köroğlu’nun “çektiği” (yani zorla kaçırdığı) bir “emred oğlan” dan bahsediliyor. Belki de bu, hikâyelerdeki Ayvaz’ın tarihî simâsıdır. Burada, “Tevatür ile Meşhur Köroğlu Hikâyesi” nden güzel Ayvaz üzerinde birkaç metin parçası kaydedelim. Köroğlunun Ayvaz elinden mey içerken söylediğidir: Bugün bir keyfiyetim var Ayvaz mey doldur mey doldur Arada bir işretim var Ayvaz mey doldur mey doldur Kolunda kolbağı mercan Sana kurban olsun bir can Elinde fağfuri fincan Ayvaz mey doldur mey doldur Kır at görünmez haşadan Ben korkmam beyden paşadan Altın yaldızlı şişeden Ayvaz mey doldur mey doldur Köroğlu’nun Ayvaz’ı Üsküdardan kaçırdığını söylediğidir: Seni Üsküdardan aldım Şükür muradıma erdim Şimdi Çamlıbele geldim Hele mey doldur mey doldur Köroğlunun Ayvaz ağlarken söylediğidir: Oğlum Ayvaz Kasabbaşı gelmez mi Hanım ninen saçlarını yolmaz mı Hani benim Han Ayvazım demez mi Başı telli Han Ayvazım ağlama Ayvaz’ın güzelliğini ve tuvaletini tasvir eden parçalar:  Benden selâm olsun oğlum Ayvaza Çifte benli sîm bilezikli zorbaza  ..... kaput giymiş sırma yakalı Atı al yeleli kulak küpeli  Ayvaz’ın gül rengi gülden tâzedir  Oğlum Ayvaz bir hoş bakar Ateşi bağrımı yakar  Âlem gülse Ayvaz gülmez Elâ göz yaş mıdır nedir  Şimdi görürsün kendini Gülden kırmızı rengini Görmedim bunun dengini Gelür gürleyi gürleyi  Yataktan kalkmış bir arslan Gelür horlayı horlayı Buluttan çıkmış ay gibi Gelür parlayı parlayı  Tıflı nevreste civandır Pertev Nailî Bortav Rumî 1341 milâdî 1925 de İstanbulda Sûdi Kütüphanesi tarafından basılan ve kapağında “yanlışlarını düzelten Sin. Te. Ha” diye işâret edilen bir Köroğlu Hikâyesinde Üsküdarlı Kasabbaşının oğlu Ayvazın kaçırılışı sahnesi şöyle nakledilmiştir: “Köroğlu bir gün Çamlıbel’in karşısındaki yaylaya bir oba Türkmenlerin çadır kurub oturduklarını gördü, çadırın birinden bir kız çıkıp tekrar içeri girdi, Köroğlu hemen bin can ile o kıza âşık oldu. Kızı babasından helalliğe istemek üzere atına binerek yaylaya vardı. Kızın babası Köroğlunun kıyafetine bakarak bunun bir dağ haydudu, kanlı gözlü, bed yüzlü cellâda benzer herif olduğunu görüb anladı, bir hile ile başından savmak isteyerek: — Behey ağam! Ben kızımı senden alâsına mı vereceğim, canıma minnet ki senin gibi pehlivan damadım olsun, lâkin sen yalnız başına dağlarda iskân etmişsin, böyle yerlerde bir kızın münasebeti olamaz, size arkadaş olmak için bir delikanlı lâzımdır, hem size hizmet ider hem yoldaş olur, dilediğin yere beraber gider... dedi. Bunun üzerine Köroğlu: — Söylediğin pek münasib, fakat bu vasıfda bir delikanlı nerede bulmalı?.. Dedikde kızın babası: — İstanbulda Kasabbaşının bir oğlu vardır, dünyada bir misli görülmemiştir. Dünya güzeli odur; anın cemâlini bir kere gören âşık olur, tamam size lâyıkdır, adına Ayvaz derler.. dedi. Köroğlu: — Pek güzel ama anı nasıl almalı? deyince: — Bu iş kolaydır, sana bir sürü koyun ile bir de dört boynuzlu koç vereyim, onları alub Üsküdara gidersin, koyunları İbrahimpaşa Çayırında bırakıp kendin Kasabbaşının dükkânına varırsın, bir sürü getirdim görünüz dersin, o sırada oralarda gezinen çocuğun kulağına kuzum sana görmeğe sezâ dört boynuzlu bir koç getirdim dersin, çocuk bunu işidince babasına sizinle beraber çayıra varmak için recaya başlar, eğer pederi götürmemek isterse efendim ben küçükbeyi atımın terkisine alırım, size hiç zahmeti olmaz diyerek Ayvazı terkiye bindirdiğin gibi kaçıp gelirsin.. dedi. “Köroğlu bu tedbiri pek beğendi. Türkmenden koyunları alıp doğru Üsküdara geldi, ve onun dediğini yaptı. Köroğlu Ayvazı terkisine alıp Üsküdardan babası ile beraberce İbrahimpaşa Çayırına geldiler, Kasabbaşı sürüyü temaşa ederken Köroğlu : Kasabbaşı Kasabbaşı Sürü senin Ayvaz benim.. Deyüb atını mahmuzladı, mâlûm olduğu veçhile at yelden tez gider. Kuş gibi uçar olduğundan gözden nihan oldu. Kasabbaşı oğlunun kaçırıldığını görünce can başına sıçradı, çobanlara bu adamın kim olduğunu sordu: — Efendim buna Köroğlu derler, Çamlıbelde haydutluk eder.. dediklerinde bîçâre pederin gözlerinden yaşlar döküldü. Doğruca Paşakapusuna varub keyfiyeti anlattı. Paşa, Kasabbaşıya tesliyet idüp : — Merak etme, Timurlenkoğlu Kenanı bu haydudun peşinden gönderelim, onun hakkından gelir, biz de ardı sıra askerle varır Ayvazı kurtarırız! dedi. Kenan haydudun arkasından yola revan oldu. Köroğlu Ayvazı alıp kaçmağa başladıkda Ayvaz korkub ağlamağa, güzel gözlerinden inci gibi yaşlar dökmeğe başladığından Köroğlu Ayvazı teselli ve teskin için şu beyitleri okudu : At ardından Ayvaz bana sarılır Baban şimdi Ayvaz sana darılır Ayağına giymiş çizme sarıdır Başı Bağdad şallı Ayvaz ağlama Ağlayyub da beni yoldan eyleme Sonra arkasına gelir gider var mı diye bakdıkda Kenanın gelmekde olduğunu gördü, korkmadığını göstermek için Ayvaza şöyle söyledi: Ayağına çağşır giymiş mavidir Kenan gelse o da sana mâildir Sen güzelsin dünya buna kaaildir Başı Bağdad şallı Ayvaz ağlama Ağlayub da beni yoldan eyleme Anan seni benim için besledi Bana bunu seni bilen söyledi Köroğlu da Ayvazını diledi Başı Bağdad şallı Ayvaz ağlama Ağlayub da beni yoldan eyleme Üsküdarlı Kasabbaşıoğlu Ayvaz (Resim: Sabiha Bozcalı) Bir Köroğlu Hikâyesi kitabının kapağında Ayvaz Köroğlunun ardındaki yalın yüzü genc (Resim: Hâlid)