Haydarpaşa’da, kendi adına nispetle anılan yerdedir ki eski demiryolu köprüsünün altından geçip sola, İbrahimağaya doğru kıvrılırken sağda görülen meydan çeşmesidir. Müslüman İstanbulun tarihinde zengin hâtıraları olan bir çeşmedir. Her yıl, dinimizin çıktığı, Peygamberimizin yaşadığı topraklara yüzsürmeğe giden hacilar kafilesi, evlâtları, akrabaları, dostları, konusu komşusu tarafından Haydarpaşa çayırına kadar uğurlanırdı; bu çeşmenin etrafında büyük bir cemiyet olurdu. Yalnız hacılara mahsus değil, umumiyetle Anadolu kervanları da yolcuların yakınları tarafından Ayrılık Çeşmesinden geçilirdi. Çeşmenin yanında bir de meşhur namazgâh vardı; İstanbuldan ayrılan bir yolcu Büyükşehirde son namazını orada kılardı. Analdoluda vazife alan vezirler de, Üsküdar halkına Ayrılık Çeşmesinde alay gösterirlerdi; meselâ geçen asır başlarına aid kıymetli bir vakayiname bırakmış olan Câbi Said Efendi, devrin büyük şöhretlerinden Baba İbrahim Paşanın alayını şöyle naklediyor: “Baba Paşa Hicrî 1228 yılı Rebiülevvelinin başında Sivas valiliğine tayin edildi ve Üsküdardan muhteşem bir alay gösterip yola çıktı Yağmurlu bir gün idi. İkinci Mahmud Baba Paşanın alayını görmek için, tebdilikıyafetle Haydarpaşa’da Ayrılık Çeşmesinde Gümrükçü’nün bağındaki köşke gitti. Baba Paşa, Haydarpaşa Çayırında Pad...

Haydarpaşa’da, kendi adına nispetle anılan yerdedir ki eski demiryolu köprüsünün altından geçip sola, İbrahimağaya doğru kıvrılırken sağda görülen meydan çeşmesidir. Müslüman İstanbulun tarihinde zengin hâtıraları olan bir çeşmedir. Her yıl, dinimizin çıktığı, Peygamberimizin yaşadığı topraklara yüzsürmeğe giden hacilar kafilesi, evlâtları, akrabaları, dostları, konusu komşusu tarafından Haydarpaşa çayırına kadar uğurlanırdı; bu çeşmenin etrafında büyük bir cemiyet olurdu. Yalnız hacılara mahsus değil, umumiyetle Anadolu kervanları da yolcuların yakınları tarafından Ayrılık Çeşmesinden geçilirdi. Çeşmenin yanında bir de meşhur namazgâh vardı; İstanbuldan ayrılan bir yolcu Büyükşehirde son namazını orada kılardı. Analdoluda vazife alan vezirler de, Üsküdar halkına Ayrılık Çeşmesinde alay gösterirlerdi; meselâ geçen asır başlarına aid kıymetli bir vakayiname bırakmış olan Câbi Said Efendi, devrin büyük şöhretlerinden Baba İbrahim Paşanın alayını şöyle naklediyor: “Baba Paşa Hicrî 1228 yılı Rebiülevvelinin başında Sivas valiliğine tayin edildi ve Üsküdardan muhteşem bir alay gösterip yola çıktı Yağmurlu bir gün idi. İkinci Mahmud Baba Paşanın alayını görmek için, tebdilikıyafetle Haydarpaşa’da Ayrılık Çeşmesinde Gümrükçü’nün bağındaki köşke gitti. Baba Paşa, Haydarpaşa Çayırında Padişaha yağmur altında güzel bir süngü muharebesi oyunu seyrettirdi. Baba Paşanın onbir, oniki yaşlarında bir oğlu vardı ki babasının gözbebeği idi; Paşazâdenin yine çocuklardan kırk elli kişilik bir de maiyeti vardı ki kavas, enderun ağası ve enderun çavuşu esvapları giymişlerdi; bu çocuklar kafilesinin Midilliler üstünde geçişi de Baba Paşa alayına başka bir renk ve zenginlik vermişti.” Kesme taştan klâsik üslûpta bir çeşmedir; ilk yaptıran, Onaltıncı asır sonu devlet Kapuağası Gazanfer Ağadır; çeşme müruru zamanla harab olmuş, (H. 1154). 1741 de Birinci Mahmudun kapuağası Ahmed Ağa tarafından tamir edilmiştir; kemerinin altındaki kitâbesi bu tamirinde konulmuştur ki şudur: Han Mahmudun cenâbi Kibriyâ Zâtin itsün menbai lütfü atâ Çeşmei pâki Gazenfer Ağanın Bulicak dehrin müruriyle fenâ Kapuağası Kerimi hayri halef Ahde lütfinde güzel kıldı binâ Geldi bir hayr ehli târihin dildi “Pâk ihya eyledi Ahmed Ağa” 1154 Bu kitâbenin altında, diğer bir mermer kitâbeden, son zamanlarda küçük bir tamir gördüğü anlaşılıyor ki tâlik yazı ile olan kitâbe şudur: Dürriye Sultanın ruhiyçün elfatiha 1340 (1921) Susuz, harab olmağa, yıkılmağa mahkûm bırakılmış bir haldedir. Lülesi kopmuş, teknesi yanındaki yalakları taş ve toprakla dolmuş, üstündeki kabartma nakışlı firizin de bir parçası kırılmış bulunuyordu. Tarihimizde zengin hâtırası olan bu güzel çeşmenin tâmir ve ihyası gerekir. Nüktedanlığı ile tanınmış şair ve edebiyat tarihi muallimi Tahir Olgun (Tahirülmevlevî) Ayrılık Çeşmesinin adını bir kıt’asına pek zarifâne yerleştirmiştir. Nâri hicranı izarın o gülüm Dili pür nâlişimi yandırdı Gözlerim hini firakında senin Ayrılık çeşmesini andırdı. Çeşme ile beraber târihî namazgâh da yok olmak üzeredir (B.: Söğütlü Çeşme). Bibl.: REK ve Ali Veren, Gezi notu. Ayrılık Çeşmesi (Resim: Reşad Sevinçsoy)