Büyükşehrin umumî kütübhanelerinin en namlılarından biridir, bânisi ve vaakıfı Birinci Sultan Mahmuddur, Ayasofya Camiinin içindedir, camiin iki büyük istinad duvarı arasındaki boşluğa hicrî 1152 (M. 1739) yılında inşa edilmiştir; devrin şairleri tarafından bu münasebet ile söylenmiş tarihlerden biri şudur: Görenler tarhı matbuun didiler Zeyniyâ târih “Bu nev darülkütüb icabı sultanı cihan ârâ” 1152 (M. 1739) Kütüphaneye şöylece geçilir: camiin halen kullanıla gelen medhal kapısından girilince, sağdaki ilk kemerin altından geçip yirmi adım kadar yürünür, mermer küp solda kalır, küpü geçtikten az sonra, sağda, loşluk içinde, çiçek motifli bir tunç şebike körülür, dört panodan mürekkeb olan bu şebikenin aralarını başlıkları baklavalı dört mermer sütun ayırır, ortadaki iki sütun arasındaki iki kanadlı tunç kapı, kütübhanenin medhal kapısıdır; şebike panolarının eşi olan kapı kanadlarına, tokmak yerine, çift “Yâ Fettah” oymalı iki yaprak konulmuştur. Bu kapıdan bir basamak mermer merdiven ile ön kısmı mermer döşeli koridorumsu bir taşlığa, solda görülen kapıdan, kütübhanenin okuma odasına girilir. Koridorumsu taşlık ileride sola kıvrılır ki, tam karşısına gelen kapı, kütüphanenin kitab hazinesidir. Mustatil plânlı, geniş ve rahat olan okuma odası, dışardan pek az ışık alır, günün h...

Büyükşehrin umumî kütübhanelerinin en namlılarından biridir, bânisi ve vaakıfı Birinci Sultan Mahmuddur, Ayasofya Camiinin içindedir, camiin iki büyük istinad duvarı arasındaki boşluğa hicrî 1152 (M. 1739) yılında inşa edilmiştir; devrin şairleri tarafından bu münasebet ile söylenmiş tarihlerden biri şudur: Görenler tarhı matbuun didiler Zeyniyâ târih “Bu nev darülkütüb icabı sultanı cihan ârâ” 1152 (M. 1739) Kütüphaneye şöylece geçilir: camiin halen kullanıla gelen medhal kapısından girilince, sağdaki ilk kemerin altından geçip yirmi adım kadar yürünür, mermer küp solda kalır, küpü geçtikten az sonra, sağda, loşluk içinde, çiçek motifli bir tunç şebike körülür, dört panodan mürekkeb olan bu şebikenin aralarını başlıkları baklavalı dört mermer sütun ayırır, ortadaki iki sütun arasındaki iki kanadlı tunç kapı, kütübhanenin medhal kapısıdır; şebike panolarının eşi olan kapı kanadlarına, tokmak yerine, çift “Yâ Fettah” oymalı iki yaprak konulmuştur. Bu kapıdan bir basamak mermer merdiven ile ön kısmı mermer döşeli koridorumsu bir taşlığa, solda görülen kapıdan, kütübhanenin okuma odasına girilir. Koridorumsu taşlık ileride sola kıvrılır ki, tam karşısına gelen kapı, kütüphanenin kitab hazinesidir. Mustatil plânlı, geniş ve rahat olan okuma odası, dışardan pek az ışık alır, günün her saatinde elektrik yanar. Mütalâaya gelenler, üç dıvar boyunca uzanan bir sedire oturur, sedirin kapıdan girince karşıya gelen kısmı önünde bir tahta masa, iki yan kısmı önünde de, kitab koymak için, gayet dar birer tahta sıra vardır. Zemin eski bir kaç halı ile döşenmiştir, kapının solunda da sedef kakmalı bir dolap vardır. Kapıdan girildiğine göre sol dıvar, camiin içine bakan bir câmekândır; sağ dıvarda bulunan üç pencere de, bu mütalâa odasını kitab hazinesinden ayıran ikinci bir taşlığa bakar, ki bu dıvar ile kapının karşısına gelen dıvar çini panolarla tezyin edilmiştir. Koridorumsu taşlıkda, solda, iki üç ayak mermer basamakla çıkılır bir pencere vardır ki, mütalâa odası ile kitab hazinesinin yegâne ışık aldıkları yer olan ara taşlığa kadar, bu ara taşlığa bu pencereden girilir, kütüphanenin kömürlüğü olarak kullanılmaktadır. Koridorumsu taşlık nihayette sola kıvrılır. Bu kısım gayet güzel çinilerle müzeyyen olup bilhassa solda bir selvili çini pano pek nefistir. Mermer kemerinin üzerinde “Besmeleişerife” yazılı demir kanatlı bir kapıdan girilen kitab hazinesi, ikisi divarlara yapışık yarım, ikisi ortada tam, dört mermer sütun ile ayrılmış iki kısımdır, kapıdan girildiğine göre dört köşe olan birinci kısım yarımküre kubbe ile örtülmüştür. Kitab hazinesini aralık taşlıktan ayıran dıvarlarda bu aralık taşlığa bakan altlı üstlü üçerden altı pencere vardır. Yarım küre kubbe sekiz köşeli taş bir tanbur üzerine oturtulmuş olub, tanburun altı diliminde de pencere yeri belli edilmiş, fakat açılmıyarak, alçı kabartma çiçeklerle tezyin edilmiştir. Kitab hazinesinin yarım küre kubbeli birinci kısmında, ortada blok halinde tahtadan bir kitablık vardır; kapının bulunduğu duvarda üç, karşı duvarda dört adet gömme kitab dolabı vardır, bu dolabların kapakları, ince tel örgülüdür. Hazinenin beşik kubbe ile örtülü ikinci kısmı azıcık yüksek olub tek basamak ile çıkılır; bunun da iki yan küçük duvarlarında ikişer, karşı büyük duvarda, pencereler arasında keza iki gömme dolap vardır, bunların da kapakları tel örgülüdür. Beşik kubbenin ortasında, aşağıya doğru sarkıtılmış, armudi şekilli oymalı tunçtan içi boş, bir top vardır. Ayasofya kütüphanesinin, bir mâbed, halen bir müze içinde bulunması kendisini gözden gizlediğinden ve giriş çıkış külfeti verdiğinden, müdekkikler müstesna, okuyucusu pek azdır; hattâ bir çok vatandaşlarca, tarihi şöhretine rağmen, bu büyük kütübhane mechuldür denilebilir. Okuyucuların Müze dühuliyesi vermemeleri için kütüphaneye gittiklerini söylemeleri lâzımdır. Bayazıd Umumî Kütüphanesinin müdürü Muzaffer Gökmenin 1947 de neşrettiği “İstanbul Kütüphaneleri rehberi” nin ikinci baskısındaki kayda göre Ayasofya kütübhanesindeki yazma eserler, 4863 ü Birinci Mahmud’un, 113 ü Şeyhülislâm Sadettin Efendinin vakfı, 22 si de vakıfı meçhul olmak üzere 4998 dir. Eski ve yeni harflerle matbu eserler de mühim bir yekûn tutar. Ayasofya yazmaları arasında nadir ve tek nüsha olan çok kıymetli kitaplar bulunmaktadır. Mahmud Özlü Ayasofya Kütübhanesi (Resim: Reşad Sevinçsoy) Ayasofya Kütübhânesi (Plân: Reşad Sevinçsoy)