İmparatorluğun eski teşkilâtında, belediye işleriyle kadılık makamı meşgul olurdu; bu arada İstanbul kadısı efendi de, Büyükşehrin aynı zamanda belediye reisi idi. Kadı efendiyi temsil ederek çarşı ve pazarlarda esnafı teftiş ve içlerinde hilekâr ve uygunsuz olanları cezaya çarptıran da Ayak naibi denilen memur idi ki, bugünkü tâbiriyle zabıtai belediye müfettişlerine karşılıktır. Ayak naiblerinin esnaftan aradığı başlıca iki şeydi: Narha riayet etmek, hilesiz terazi kullanmak. Bunlara aykırı hareket edenleri ya dükkânlarının önünde alenen falakaya yatırırlar veya hapsettirirlerdi; esnaf, ayak naiblerine “Çarşı gammazları” derdi. İstanbul kadılarının çarşı ve pazarları bizzat teftişe çıktığı zamanlar da kadı efendiye refakat ederlerdi. Sâbit’in aşağıdaki beyiti ayak naiblerinin esnaf ve ehaliye karşı insafsızlık ile meşhur olduklarını gösterir: Sürçenin mest deyû ayâğn almak ister Görmedim ben bu ayak nâibi gibi şerir... Bibl.: M. Zeki Pakalın, Tarih deyimleri ve Terimleri, I.