GÜMÜŞENDÂZE – Lâle devrinde harikulâde güzelliği ile İstanbulun büyük şöhretlerinden biri olmuş on altı on yedi yaşlarında bir Ermeni civanıdır. Eski Bedestende kumaş tüccarlarından birinin tezgâhtarı idi; asıl adı unutulmuş ve büyük şehrin tarihine lâkabı ile geçmiştir. Bu güzel oğlan için dükkân dolup dolup boşalır, bilhassa müzenin yosma hanımlar bir şey almayacak dahi olsalar bir bahane ile Gümüşendâzeye uğrayıp olmayacak bir şey sorarlardı; dilbaz oğlan da: “O mal bende yoktur. Benim mâlım has damgalıdır, hele bir görünüz, bu sefer olmazsa gelecek sefer alış veriş ederiz..” der, ve raflardan kumaş toplarını lahzada indirir: “Allı verelim.. Morlu verelim.. İsterseniz sarılıverelim!..” diye amiyâne cinaslarda bulunurdu. İstanbula 1720 ile 1722 arasında Erivan taraflarından gelmişti; ve gelir gelmez Vak’anüvis Efendinin tâbiri ile “vuslat pazarı simsarları” nın eline düşmüş, kabak çiçeği gibi açılıvermişti. O zevkü sefâ devrinde yazın bağ ve bahçelerde kurulan çırağan meclislerine, kışın da konaklarda tertip edilen helva sohbetlerine götürülmüş, İstanbul âyan ve eşrafı ve hattâ devlet erkânı arasından hâmiler edinmişti. Fakat yaratılışı pespâye olan Gümüşendâze bu iltifatları hazmedememiş, bütün Bedestenlinin gözüne diken olacak derecede şımarmıştı. 1724 yılında kocası Şark sef...

GÜMÜŞENDÂZE – Lâle devrinde harikulâde güzelliği ile İstanbulun büyük şöhretlerinden biri olmuş on altı on yedi yaşlarında bir Ermeni civanıdır. Eski Bedestende kumaş tüccarlarından birinin tezgâhtarı idi; asıl adı unutulmuş ve büyük şehrin tarihine lâkabı ile geçmiştir. Bu güzel oğlan için dükkân dolup dolup boşalır, bilhassa müzenin yosma hanımlar bir şey almayacak dahi olsalar bir bahane ile Gümüşendâzeye uğrayıp olmayacak bir şey sorarlardı; dilbaz oğlan da: “O mal bende yoktur. Benim mâlım has damgalıdır, hele bir görünüz, bu sefer olmazsa gelecek sefer alış veriş ederiz..” der, ve raflardan kumaş toplarını lahzada indirir: “Allı verelim.. Morlu verelim.. İsterseniz sarılıverelim!..” diye amiyâne cinaslarda bulunurdu. İstanbula 1720 ile 1722 arasında Erivan taraflarından gelmişti; ve gelir gelmez Vak’anüvis Efendinin tâbiri ile “vuslat pazarı simsarları” nın eline düşmüş, kabak çiçeği gibi açılıvermişti. O zevkü sefâ devrinde yazın bağ ve bahçelerde kurulan çırağan meclislerine, kışın da konaklarda tertip edilen helva sohbetlerine götürülmüş, İstanbul âyan ve eşrafı ve hattâ devlet erkânı arasından hâmiler edinmişti. Fakat yaratılışı pespâye olan Gümüşendâze bu iltifatları hazmedememiş, bütün Bedestenlinin gözüne diken olacak derecede şımarmıştı. 1724 yılında kocası Şark seferine gitmiş olan bir İstanbul hanımı Gümüşendâzeye âşık oldu, alış veriş bahanesiyle sık sık dükkâna giderek güzel oğlanla anlaşdı, Ermeni civanını Vefa semtindeki evine dâvet etti. ve şımarık toy oğlan bu dâveti kabul etmek gafletini gösterdi. Fakat Vefali hanımın hallerinde bir değişiklik, uygunsuzluk sezmiş olan mah allelisi tetikte duruyordu.. Bir akşam, eri seferde bulunan hanıma biri pek tâze biri yaşlı iki kadın misafirden komşular sübhelendik, bilhassa tazenin adım atışında kadın cilvesi yok idi ayakları büyük idi, Gece malûm usuliyle eve bir baskın yapıldı (B.: Baskın, cil de , sayfa ) ve Gümüzendâze bir işret sofrası başında Vefali hanımla diz dize oturmuş kadeh keşide ederken yakalandı. Oğlan soyunuk gecelik yatak kiyafetiyle yakalandı kıncıların pençesine bir âvare kumru gibi geçmişti. Ve o kılıkda türlü hakaretle yeniçeri kolluğuna götürüldü ve Ermeni Gümüzendâze olduğu orada meydana çıktı. Zinâ dâvasına İstanbul kadısı adına Mahmud Paşa mahkemesi nâibi Sun’ullahzâde Efendi bakmıştı ve yüze yakın şahit dinlemişti; ve şahitlerin hepsi oğlanın aleyhinde konuşmuştu: hele bedestenli bir dükkân komşusu: “Kemendi ebrûsu kavsi şeytan gibi fitnesâz ve dâimâ mürur iden hayâtini müslimine harf endâz olur, tertibi ceza ile teşeddi ukubete müstahaktır..” demişti. Gümüşedâzenin bu ağır ithamlara karşı tek müdafaa silâhı vardı, hâkime İslâmiyeti kâbul edeceğini söyledi. Oğlanın bu sözü üzerine mahkemedeki hava derhal değişti. Gayetle mutaassıb bir molla olan Sun’ullahzâde derhal ve bizzat din telkin etti; ve Gümüşendâze derhal ve bizzat din telkin etti; ve Gümüşendâze, mahkeme binasındaki zindan koğuşunda sünnet edildi. Fakat hükmün tebliği günü hava yine değişti. Müteassıb hâkim: “Bu oğlan Vefadaki müslüman hânesine girerek bir müslüman avret ile zinada bulunduğunda gayri müslimdi” diyerek Gümüşendâzeyi idama mahkûm etti. Kararı dinleyen delikanlı evvelâ şaşırdı, sonra câhilâne bir asabiyet gösterdi, hâkime: “Mademki sen beni idama mahkûm ettin, ben dahi eski dinime dönüyorum!..” diye bağırdı. Hâkimin kararı tasdikten geçecekti. Gümüşendâze İslâmiyeti kabul ettiği için Sun’ullahzâdenin idam hükmü hapse tahvil edilebilirdi; oğlan hattâ bir sürgün cezasiyle de kendisini kurtarabilirdi. Bu yolda çalışan nüfuslu kişiler de vardı. Fakat asabiyetle Bedesten güzeli irtidâdı kendisini felâkete sürükledi, idam kararı tasdik edildi. Gümüşendâze 22 eylül 1724 perşenbe günü Çenberlitaş civarında Vezir Hanı kapısı önünde asılarak idam olundu. Vefali hanım da zındanda boğularak cesedi denize atılmıştı.