Biri Fatihte, diğeri Üsküdarda iki tanedir; İstanbul Atpazarları hakkında türlü toplu malûmat, Emrullah Efendinin “Mufitül - Maarif” inde verilmiştir ki aşağıdaki satırlar bu eserden nakledilmiştir: “İstanbulun Atpazarı Fatih civarında bir meydandadır ki burası kadimden yani Bizans İmparatorluğu zamanında sığır pazarı iken fetihten sonra bilhassa atpazarı ittihaz olunmuştur. İdaresi Şehremanetine tâbidir. “Atpazarının tarihi tesisi Fatih Sultan Mehmed Han Hazretleri zamanına müsadiftir. Elyevm bir mahalleyi andıran ve dört beş sokakla büyükçe bir meydanın dairei tahdidinde mahsur kalan bu eski pazar yeri vaktiyle pek vâsi imiş. Sonra vüsatini kaybederek 25 - 26 ahırdan ibaret mahdut bir daireye münhasır kalmış. Fakat devri tesisinden az bir müddet sonra 170 ahır ile iki büyük meydana sığamıyacak derecelere geldiği tarihten sabittir. Atpazarının şekli sabıkı namına elde edilen malûmat burasının Saraçhane cihetinden Fatih meydanına kadar imtidat ettiğini gösteriyor. Şu sahai vesiayı işgal eden mebanii ticariye bittabi yalnız at ahırlarından ibaret değildi. O zaman semerciler aşağı meydanda, mutaflar atpazarının arka sokağında, sebeşciler Saraçhane cihetinde, yani şimdi (1901 = 1317) arabacı dükkânlariyle muhat olan kemeraltı tarafında bulunur imiş. Şu taksimat Atpazarı denilen maha...

Biri Fatihte, diğeri Üsküdarda iki tanedir; İstanbul Atpazarları hakkında türlü toplu malûmat, Emrullah Efendinin “Mufitül - Maarif” inde verilmiştir ki aşağıdaki satırlar bu eserden nakledilmiştir: “İstanbulun Atpazarı Fatih civarında bir meydandadır ki burası kadimden yani Bizans İmparatorluğu zamanında sığır pazarı iken fetihten sonra bilhassa atpazarı ittihaz olunmuştur. İdaresi Şehremanetine tâbidir. “Atpazarının tarihi tesisi Fatih Sultan Mehmed Han Hazretleri zamanına müsadiftir. Elyevm bir mahalleyi andıran ve dört beş sokakla büyükçe bir meydanın dairei tahdidinde mahsur kalan bu eski pazar yeri vaktiyle pek vâsi imiş. Sonra vüsatini kaybederek 25 - 26 ahırdan ibaret mahdut bir daireye münhasır kalmış. Fakat devri tesisinden az bir müddet sonra 170 ahır ile iki büyük meydana sığamıyacak derecelere geldiği tarihten sabittir. Atpazarının şekli sabıkı namına elde edilen malûmat burasının Saraçhane cihetinden Fatih meydanına kadar imtidat ettiğini gösteriyor. Şu sahai vesiayı işgal eden mebanii ticariye bittabi yalnız at ahırlarından ibaret değildi. O zaman semerciler aşağı meydanda, mutaflar atpazarının arka sokağında, sebeşciler Saraçhane cihetinde, yani şimdi (1901 = 1317) arabacı dükkânlariyle muhat olan kemeraltı tarafında bulunur imiş. Şu taksimat Atpazarı denilen mahallin yalnız hayvan alım satımına mahsus bir yer olmadığına delâlet eder. Atpazarı o halinde ata, yahut daha vazıh tâbiri ile süvariliğe müteallik ne kadar sanat varsa cümlesini câmi bir ticaretgâhı umumî şeklini haizmiş. Müruru zamanla bu san’atla iştigal edenler öteye beriye dağılarak elyevm Atpazarı civarında bir iki muytabhane ile birkaç semerci dükkânından başka bir şey kalmamıştır. Maamafih tebeddülât vâkıa Atpazarının şekli kadîmini bir tagyire uğratmamıştır. Buraya sonradan ilâve edilen bir şey varsa o da Cennetmekân Abdülmecid Han Hazretlerinin zamanı saltanatlarında bir timsali lâtif mimarî olarak meydanın ortasına yaptırılan dört taraflı bir çeşmedir. Elyevm Atpazarı ahalisinin pek ziyade istifade eylediği bu çeşmenin üzerindeki tarihi manzumdan 1269 tarihinde Padişahı Müşarünileyh tarafından ihya buyurulduğu anlaşılıyor. Atpazarında bulunan hayvanların bundan başka sulağı olmaması çeşmenin, mevkiinde haiz olduğu derecei lüzumu ispat eder. “Atpazarının yukarı cihetinde bir de dua meydanı vardır ki her sabah dükkânlar açılmazdan evvel esnaf ve ahaliden bazıları oraya gelir. Mahalle camiinin imamı tarafından güzel bir dua okunur. Hâzirun duayı dinler. Ondan sonra dükkânlar birer ikişer açılmağa, atlar öteye beriye götürülmeğe, pazarın muamelâtı mutadesi görülmeğe başlar. (İkinci Abdülhamid tarafından) buraya bir de dilnişin namazgâh ilâve edilmesi dua meydanının letafeti ruhaniyesiyle mütenasip bir şekli zarife girmesini mucib olmuştur. Üsküdarda bulunan Atpazarı Fatihteki kadar meşhur değildir. Orada ne böyle âdetlere, ne de daimî bir alışverişe tesadüf edilebilir. Ahz ve ita pek mahduttur. Zaten Üsküdarda pazar ittihaz edilen mahal birkaç handan ibarettir. Yalnız Cuma günleri açılır. Pazar muamelesi, alım satım üç dört saat devam eder. Fatihteki Atpazarı bir vakitler süvari atlarının mübayaası için de yegâne mahreç olmuştur. Asrı Sultan Mahmud Han Sanide Nizamı Cedidin ikinci defa olarak ihdası üzerine asker için alınan ilk hayvanlar oradan iştira edilmiştir. “Atpazarının sureti idaresi, muamelâtı, hayvanlardan alınan rüsum pek büyük tebeddülâta uğramıştır. Ötedenberi Atpazarının bir kethüdası ile bir de Yiğitbaşı dedikleri kethüda vekili vardır. Bunlar alelusul esnaf tarafından intihab edilir. Yiğitbaşı müzayede yerine nezaret eder, kethüda umuru esnaf ile meşgul olur. Burada mezada çıkarılan hayvan dellâl elinde gezdirilirse resmi mîrî namına beş kuruş alınır. Başka bir şey istenilmez. Ahır sahipleri hariçten gelen tüccarın atlarını muhafaza ederler. Bunun için yevmiye, yahut aylık namiyle ücret vermek mutad değildir. Hayvan ne zaman satılırsa ahır sahibi müşteriden 30 kuruş alır. Satılan atların bir özrü makbul üzerine iadesi için 39 günden ibaret bir müddet tâyin edilmiştir. Bu müddet zarfında hayvanın sıraca, tıknefeslik, sar’a gibi illetlerden biriyle musab olduğu anlaşılırsa hayvan iade edilir. O zaman esnafın ileri gelenleri birleşirler. Hayvan tetkik edilir. Hasta olduğu tebeyyün ederse satan adam parayı iade etmeğe mecburdur. Hayvanlarda Belediyece bir ihtisab resmi alınır ki bunun mahalli tatbiki yalnız Atpazarı değildir. Dersaadet ve Biladı selâsenin hangi tarafından hayvan satılırsa —köyler müstesna— ihtisab resminin istifası için hususî memurlar vardır. “Atpazarındaki hayvanlar her gün bir baytar müfettişi tarafından muayene edildiği gibi alınıp satıldığı zamanlarda dahi müşteri arzu ederse bunu memuru mumaileyhe muayene ettirebilir. “Atpazarında senevî otuz bin manda, öküz, yedi bin kadar da beygir satılırmış. Rumeliden Anadoluya yahut Anadoludan Rumeliye getirilen hayvanlardan (geçid parası) namiyle beşer kuruş daha alınır ki bu ihtisap resmine dahil değildir. Memaliki ecnebiyeden getirilen hayvanat zaten gümrük resmine tabi olduğundan bunlardan rüsumu mîrî istafası ikinci defa satılmasına mütevakkıftır. “İhtisab resminin ihdasından evvel yani 1265 tarihlerine kadar satılan hayvanlardan Maliye Nezareti memurlarınca (serçin, perçin) parası namiyle birer kuruş alınırdı. Bu resim hâlâ kethüda aidatı makamında alınıyor”.