Parmakkapıda İstiklâl Caddesinde Lâle Sineması karşısındadır. Dar bir koridorla içeri girilir. Yapının her iki yanında da mağazalar vardır. Koridoru müteakip büyük bir giriş yeri ondan sonra da asıl salon gelir; ikinci kat, üç taraftan binayı saran bir balkondan ibarettir; sahnenin karşısına rastlıyan balkon kısmı derindir ve burada birkaç oda mevcuttur. Sahnenin arkası da derin olup müteaddit odaları havidir. Arkada Anaçeşmesi Sokağına açılan birkaç kapısı vardır. Yapı esas olarak kâgirdir; fakat ahşap kısımları da mevcuttur. Bina bir Ermeni Katolik kilisesi (Oskeperan) vakfıdır. Tahminen 35 sene evvel muhtemelki başka bir binanın temelleri üzerine inşa olunmuştur. Evvelâ at ahırı olup, cins atlar muhafaza edilirdi. Sonra bu atlara san’at icra ettirilmeğe başlanmış ve böylece ayni zamanda da canbazhane olmuştur. Sonra, bir müddet de “Kozmografya” ismiyle sinema olarak işlemiştir. 1932 senesinde esaslı tamir ve değişikliklerden sonra Dervişzade İbrahim tarafından Mulen Ruj (Moulin Roug = Kırmızı Değirmen, Fransada meşhur bazı eğlence yerlerinin ismidir) namı altında çalıştırılmağa başlanmıştır. 1932 - 1934 iki kış mevsiminde bu şekilde incesaz ve Azerî sazı ile açılan bina, ertesi sene Zîver isimli birine devredilmiştir. 1934 - 1935 mevsiminde de içkili ve sazlı gazino olarak kal...

Parmakkapıda İstiklâl Caddesinde Lâle Sineması karşısındadır. Dar bir koridorla içeri girilir. Yapının her iki yanında da mağazalar vardır. Koridoru müteakip büyük bir giriş yeri ondan sonra da asıl salon gelir; ikinci kat, üç taraftan binayı saran bir balkondan ibarettir; sahnenin karşısına rastlıyan balkon kısmı derindir ve burada birkaç oda mevcuttur. Sahnenin arkası da derin olup müteaddit odaları havidir. Arkada Anaçeşmesi Sokağına açılan birkaç kapısı vardır. Yapı esas olarak kâgirdir; fakat ahşap kısımları da mevcuttur. Bina bir Ermeni Katolik kilisesi (Oskeperan) vakfıdır. Tahminen 35 sene evvel muhtemelki başka bir binanın temelleri üzerine inşa olunmuştur. Evvelâ at ahırı olup, cins atlar muhafaza edilirdi. Sonra bu atlara san’at icra ettirilmeğe başlanmış ve böylece ayni zamanda da canbazhane olmuştur. Sonra, bir müddet de “Kozmografya” ismiyle sinema olarak işlemiştir. 1932 senesinde esaslı tamir ve değişikliklerden sonra Dervişzade İbrahim tarafından Mulen Ruj (Moulin Roug = Kırmızı Değirmen, Fransada meşhur bazı eğlence yerlerinin ismidir) namı altında çalıştırılmağa başlanmıştır. 1932 - 1934 iki kış mevsiminde bu şekilde incesaz ve Azerî sazı ile açılan bina, ertesi sene Zîver isimli birine devredilmiştir. 1934 - 1935 mevsiminde de içkili ve sazlı gazino olarak kalmıştır. 1933 - 1934 kısında Şamlı meşhur rakkase (ayni zamanda muganniye) Melâket-ül Cemal (Türkler yanlış olarak Melike Cemal demişlerdir) Mulen Ruj’da oynamış ve nefîs raksı ile büyük rağbet görmüştür. 1935 - 1936 kışında Kemanî Sadi Işılay ile zevcesi meşhur ses sanatkârı müteveffa Denizkızı Eftalya ve müteveffa bestekâr Bîmen Şen aralarında hususî bir şirket aktederek binayı kiraladılar ve Mulen Ruj ismini Çağlıyan’a çevirdiler. Bu mevsim burada, ilk defa olarak ayni kostümler giymiş bir örnek bir incesaz heyeti sahneye çıkmıştır. Pek muntazam ve mükemmel olan bu heyette, en büyük üstadlar mevcuttu. Bu incesaz heyeti, Büyükşehrin zevk erbabı tarafından unutulmıyacak hâdiselerdendir. Gene bu heyet, meşhur Sahibinin Sesi plâklarına saz ve söz eserleri doldurmuştur ki, bunlar dinlenmesine doyulmıyacak kadar nefîs parçalardır; bu plâkların üzerinde, “Çağlıyan Musiki heyeti tarafından” diye yazılır. Bu mükemmeliyetin sebebi şüphesiz müessesenin üç musikişinas tarafından idare edilmesidir. Ertesi iki mevsim (yani eylûlden ertesi yılın mayısına kadar), 1936 - 1938 kışlarında incesaz hemen hemen muhafaza edilmekle beraber, müessese sahipleri değişmiş, evvelkilerin yerine yine meşhur musikişinasımız geçmiştir: Hanende Faruk Altın ve bestekâr Kanunî Artaki Candan. Çağlıyan ismi muhafaza edilmiş, yine içkili, sazlı ayrıca varyeteli, canbazlı ve oyunlu bir gazino olarak kalmıştır. Bu üç sene müessesenin altın devri olup, bütün İstanbuldan müşteri celbeden en büyük gazino idi. Musikişinas sahipleri Faruk Altın ve Artaki bu incesaza iştirâk etmemişlerdir. Bu incesaz heyetinden, üstad bestekâr Tanburî Salâhaddin Pınar, udî ve piyanist Yorgo, klârnetçi Şeref, hanendelerden Celâl Tokses, Ağyazar Akyüz v.s. hatırlanabilir. Muallâ Gökçay bu sırada ve bu sahnede tanınmıştır. 1937 - 1938 kış mevsiminin (yani Faruk Altın’ın ikinci senesinin) ve bütün binanın tarihinin en büyük hâdisesi, Tahiyye Muhammed’in icrayi sanat eylemesidir. Aslen Hicazlı bir kabîlenin kızı olan bu lâyemut simasını, 1937 senesi yaz mevsimi başında Kahireye giderek oynadığı Nil kenarındaki meşhur Kitkat Gazinosundan Faruk Altın getirmiştir. Tahiyye Muhammed Kerim (Karyoka) 1937 yazında Belvü yazlık bahçesinde oynamış, müteakiben 1937 - 1938 kışında Çağlıyan’da programına devam eylemiştir. Büyükşehrin o zamana kadar görmediği ve belki bundan sonra da göremiyeceği bu harikulâde san’atkâr, fevkalâde bir rağbet kazanmıştır. Faruk Altın’a göre şimdiye kadar gelen düzinelerle Arab rakkase, muganniye ve sazendesinin bıraktığı kârların yekûnundan fazlasını Tahiyye birkaç ay zarfında bırakmıştır. Yine Faruk Altının ısrarla iddia ettiğine göre Tahiyye bugünkü beynelmilel büyük şöhretinin temelini, bu İstanbul seyahatine borçludur. Hakikaten Tahiyye, müessese tarafından son derece reklâm edilmiş, bu reklâmlarda akla kolay kolay gelmez çarelere baş vurulmuştur. Aynı sene (1937 - 1938) İstanbulun çok hoşuna giden bir hakikî Çinli heyet (baba, zevcesi ve üç çocukları) görülmemiş canbazlıklar yapmışlardır. Faruk Altın, meslek hayatında çalışma ve terbiye itibariyle bu heyetten mükemmel bir topluluk veya şahıs görmediğini söylemektedir. Bu satırların muharririnin hatırında pek aydın olarak kalmıştır ki, bu Çinliler’in akrobasi numaraları, inanılmıyacak derecede tehlikeli ve fevkalâde idi. 1938 - 1939 mevsiminde müessese, C.H.P. ile aktör ve rejisör Lûtfullah Süruriye geçti ve Halk Opereti namı ile operet oldu; hakikaten hoş ve eğlendirici operetler oynadı. 1940 - 1942 senelerinde bir buçuk sene Halk Sineması ismiyle ikinci sınıf bir kovboy filmleri gösteren sinema oldu; bu müddet zarfında yine Lûtfullah Süruri patron idi. 1942 - 1945 de üç kış mevsimi İstanbul gazinosu adiyle işledi. Sahipleri M. Muhiddin ve A. Cevad Öztuna kardeşler ile Evgen Efendi idi. Sinema zamanında çok tahrib edilen bina, 1942 sonbaharında esaslı olarak tamir edildi. Zengin bir incesaz heyeti ile zaman zaman orkestra ve varyetesi vardı. Safiye Aylâ ve Müzeyyen Senar Işıl bu senelerde okuyan ses sanatkârlarıdır. Muhiddin Öztuna Tepebaşı Bahçesindeki Alabanda Revüsünü (B:. Alabanda Revüsü) İstanbul Gazinosunda da temsil ettirmiştir; bu seferki temsillere Safiye iştirâk eylememiş, Salâhaddin Pınar da ilk defa oynamağa başlamıştır. 16 Teşrinisani 1942 pazartesi akşamı Aldırma Revüsü sahneye konmuştur. 12 tabololuk hakikaten güzel bir eser olan Aldırma’yı şehir halkı çok tutmuştur; bu revünün argo lûgatimizi zenginleştirdiğini de söylemek lâzımdır. Eser Ekrem Reşid Rey tarafından yazılmış ve Cemal Reşid Rey tarafından bestelenmiştir. Baş rollerini Muammer Karaca, Hicran Talay, Salâhaddin Pınar, Lûtfullah Süruri ve Vedat Karaokçu oynamışlardır. 1943 de 14 tabloluk Canım Revüsü sahneye kondu. Yusuf Süruri ile Muammer Karaca tarafından yazılmış ve Karlo Kapoçelli tarafından musikisi tertip olunmuştur. Muammer Karaca sahneye koymuş, Zermayer dekorları hazırlamış, Mis Brayt dansları idare etmiştir. Yine 1943 kışı sonunda Düşes Revüsü yapıldı; bu revü de, Yusuf Süruri ve Muammer Karaca tarafından yazıldı. Muammer Karaca ve Lûtfullah Süruri tarafından sahneye kondu, musikisi Karlo Kapoçelli tarafından tertip edildi, dansları Mis Brayt, kostümleri darbukacı Hasan Tahsin Parsdan dekorları Zermayer hazırladı. M. Karaca, Halide Pişkin, Hicran, Lûtfullah ve Vedat Karaokçu da oynadılar. Bu revülerde diğer rolleri yapanlar arasında Saide, Salih, Bülend ve dansöz Şefkat hatıra gelmektedir. Bâtün bu roller M. Öztun’anın sermayesi ile meydana gelmiş olup, zengin ve itinalı sahneleri ihtiva ediyorlardı. 1944 - 1945 üçüncü mevsim çok rağbet gören revüler konmadığından işler iyi gitmedi ve M. Öztuna tarafından gazino tasfiye edildi. İlk iki kış mevsimi Karlo Kapoçelli 15 kişilik orkestrası ile revülere iştirâk eyledi. Bu üç senenin incesazının sanatkârları şunlardır: Hanende Faruk Altın, hanende Ağyazar Akyüz, kemanî Nubar Tekyay, kanunî Ahmed Yatman, klârnetçi Salih, cümbüşçü ve udî Cemal, darbukacı Hasan Tahsin Parsadan, kemanî Maksut v.s. 1945 senesi Teşrinievvel ayında Muhiddin Öztuna binayı çok esaslı bir şekilde tamir ettirdi ve birinci sınıf bir sinema ve tiyatro olacak şekle soktu; “Atlas Sinema ve Tiyatrosu” namı altında Cezayir Dilân ve İskender Necef ile muvakketten bir kollektif şirket aktederek faaliyete başladı. 1945 - 1946 mevsiminde bina Muammer Karaca’ya kiralandı. Muammer Karaca Opereti sanatkârları tarafından temsiller verildi. M. Karaca, Celâl Sürurî gibi büyük sanatkârlardan başka Tevhid Bilge, Güzin, Saide v.s. gibi meşhur operet aktör ve aktristlerinden kurulan ve Karacanın idaresinde bulunan bu teşekkül, muvaffakiyetli sayılabilecek eserler oynıyabildi; bilhassa “Zırdeliler” hakikaten gerek sanatkârların kabiliyeti, gerekse mevzu ve teknik itibariyle yüksek bir operet idi. Bunların hemen hepsi Karaca tarafından yazılıp sahneye konuyordu. Yalnız bale ve orkestra bir hayli zayıftı. 1946 - 1947 mevsiminde bina - ilk defa olarak - kapalı kalmıştır. Muhiddin Öztuna, 1947 - 1948 mevsimi için müesseseyi tiyatro veya ona benzer bir şey, daha kaviyyen de birinci sınıf bir sinema olarak açmak arzusundadır. T. Yılmaz Öztuna