On sekizinci asır sonları ile on dokuzuncu asır başlarında yaşamış çok değerli bir tabip, ayni zamanda seçkin matematik bilgini ve edib; Hicrî 1223 - 1236 ve milâdi 1808 - 1821 yılları vak’alarını ihtiva eden ve “Şânîzâde Tarihi” diye dört ciltlik bir eser bırakmış devlet vak’anüvisi; 1771 de doğdu; Medine kadılığına kadar yükselmiş ulemadan Hacı Mehmed Sadık Efendinin oğludur; Şânizâde” liği şâne-tarak kelimesinde gelip dedesi tarakçı imiş. Tahsilini Süleymaniye Medresesinde yapmış, sonra o zamanlar yeni açılan mühendishaneye girmiş, oradan da parlak muvaffakiyetle zamanının emsali az seçkin münevverlerinden biri olarak tanınmıştır. Müderris olmuş, orijinal eserleri ile nazarı dikkati çekmiş, bir arada hekimbaşılığa tayini düşünülmüş ise de İkinci Sultan Mahmud üzerinde büyük nüfuz sahibi olan Nişancı Halet Efendi engel olmuştu. O devirdeki Türk tababetinin kâzip şöhretlerinden hekimbaşı Behcet Efendi tarafından daima tehlikeli bir rakip olarak görülmüştü; sohbeti çok tatlı bir meclis adamı olan Şânizâde Atâullah Efendi bu iştirkaab ile alay eder: — Behcet Efendi hekimbaşı ise ben de başhekimim!.. dermiş. 1819 da vak’anüvis Ayıntab Âsım Efendinin ölümü üzerine bizzat İkinci Sultan Mahmud tarafından vak’anüvis tayin edildi; Şânizâde evvelâ tutacağı vekayinâmeye bir mukaddeme kale...

On sekizinci asır sonları ile on dokuzuncu asır başlarında yaşamış çok değerli bir tabip, ayni zamanda seçkin matematik bilgini ve edib; Hicrî 1223 - 1236 ve milâdi 1808 - 1821 yılları vak’alarını ihtiva eden ve “Şânîzâde Tarihi” diye dört ciltlik bir eser bırakmış devlet vak’anüvisi; 1771 de doğdu; Medine kadılığına kadar yükselmiş ulemadan Hacı Mehmed Sadık Efendinin oğludur; Şânizâde” liği şâne-tarak kelimesinde gelip dedesi tarakçı imiş. Tahsilini Süleymaniye Medresesinde yapmış, sonra o zamanlar yeni açılan mühendishaneye girmiş, oradan da parlak muvaffakiyetle zamanının emsali az seçkin münevverlerinden biri olarak tanınmıştır. Müderris olmuş, orijinal eserleri ile nazarı dikkati çekmiş, bir arada hekimbaşılığa tayini düşünülmüş ise de İkinci Sultan Mahmud üzerinde büyük nüfuz sahibi olan Nişancı Halet Efendi engel olmuştu. O devirdeki Türk tababetinin kâzip şöhretlerinden hekimbaşı Behcet Efendi tarafından daima tehlikeli bir rakip olarak görülmüştü; sohbeti çok tatlı bir meclis adamı olan Şânizâde Atâullah Efendi bu iştirkaab ile alay eder: — Behcet Efendi hekimbaşı ise ben de başhekimim!.. dermiş. 1819 da vak’anüvis Ayıntab Âsım Efendinin ölümü üzerine bizzat İkinci Sultan Mahmud tarafından vak’anüvis tayin edildi; Şânizâde evvelâ tutacağı vekayinâmeye bir mukaddeme kaleme alarak Padişaha arz etti, bu yazıyı çok beğenen Sultan Mahmud: — Vekayinâmenize benim cülûsumdan başlayınız!.. dedi. O sırada Şeyhülislâm bulunan Halil Efendi vak’anüvisliğe kendi mektupçusu Sahhaflarşeyhizâde Esad Efendiyi tayin ettirmek istiyordu, teklifinin reddi ile Şânizâdenin tayinini Atâullah Efendinin bu memuriyete talip olmasından bildi ve bu değerli adama karşı husumet beslemeğe başladı; hattâ vak’anüvis Efendinin protokol icabı kendisini ziyarete geldiğinde asık bir yüzle karşıladı: — Senden bugünlerde herhangi bir taraftan yazıya müteallık bir şey istediler mi? diye sordu. Atâullah Efendi şaşırdı: — Hayrola efendim... dedi. — Sevketli Efendimiz senin vak’anüvisliğe kadar tek olduğunu nereden biliyor?.. O zaman Atâullah Efendi dayanamadı: — Benim Âsım Efendinin vefatından haberim bile yok, Padişahımız hatırlayıp tayin etmiş, kulunuz Şânizâde Atâullah Efendiyim, şimdiye kadar hâkipâyi hümâyûnû şâhâneye dört kıt’a kitap telif edip takdim etmiş idim!.. dedi. Şeyhülislâm fena halde bozuldu, soğuk bir eda ile: — Allah mübarek eyleye!.. dedi. Vak’anüvisliği 1826 yılına kadar devam etti; o tarihte düşmanı hekimbaşı Behcet Efendinin tezvirleri ile azledilerek yerine Sahhaflarşeyhizâde Esad Efendi tayin edildi. Onun azlinden pek az sonra “Vak’ai Hayriye” oldu; Yeniçeri Ocağı kanlı bir şehir muharebesi ile kaldırılıp yeniçeriler şiddetle takip ve imha edilirken bu asker ocağına pek sıkı hatıralarla bağlı Bektaşilik tarikatinden bir fermanla kaldırılmış, İstanbuldaki bütün bektaşi tekkeleri kapatılarak bektaşiler Büyükşehirden çıkarılmağa başlanmıştı. Hekimbaşı Behcet Efendi yine başta gelmek üzere Şânizâdeyi çekemiyenler bunu fırsat bildiler ve İkinci Sultan Mahmuda bir jurnal verdiler; devrin seçkin ulemasından Melekpaşazâde ile Şânizâde Atâullah Efendi seçkin âlimlerden İsmail Ferruh Efendinin Ortaköydeki evinde sık sık toplanırlardı, bazı gençler de gelirdi, kendileri bu toplantılara “Ortaköy Cemiyeti İlmiyesi” adı vermişlerdi, pek ciddî ilmî sohbetler olurdu, üç üstad geniş ansiklopedik bilgiye sahip olduklarından meclislerine iştirâk eden gençler hakikaten feyiz alırdı, mahut jurnalda bu Ortaköy cemiyeti ilmiyesi gençleri dinsizliğe ve ahlâksızlığa sevkeden gizli bir Bektaşi Tekkesi gibi gösterildi. Kadri Bey Manisaya, İsmail Ferruh Efendi Bursaya, Şânizâde Atâullah Efendi de Tire’ye sürüldüler (B.: Ferruh Efendi, İsmail, Kadri Bey, Melekpaşazâde; Behcet Efendi, Hekimbaşı; Ortaköy Cemiyeti İlmiyesi). Şânizade o yıl içinde menfasında teessürden vefat etti. Arapça, farsça, ve fransızcayı anadili gibi bildirdi. Musiki ilminde de derin bilgisi vardı, şiirler yazar, güzel resim yapardı, en sağlam mânasiyle münevver adamdı; tıp ilminde ilk türkçe terimleri o koymuş, kullanmıştır. Tıp üzerine “Mir’atül Etıbbâ” ve Mir’atül Eban” adındaki eserleri 1819 da Matbaai Âmire’de İkinci Sultan Mahmud’un emriyle basılmışlardan; anatomi üzerine “Mi’yârül Etibbâ” ve fizyoloji üzerine “Usûlül Tabîa” adındaki eserleri de ölümünden sonra 1828 de Mısırda Bulak matbaasında basılmışlardır.