Topkapı Sarayının, mimarî kıymeti yanında İmparatorluk tarihi ve saray teşrifatı bakımından da çok önemli parçalarından biridir; İstanbulun fethinden on dokuzunu asra kadar, Sadrâzam ve devlet erkânı ile ecnebî devletler elçilerinin padişah tarafından resmen huzura kabul edildiği yerdir. Sarayın üçüncü büyük kapısı olan Babüssaadeden girilince hemen karşıya gelir. 1933 de neşredilmiş olan Topkapı Sarayı Müzesi rehberinde Arz Odası hakkında şu malûmat verilmektedir: “Müstakil şekilde, etrafı revaklı ve geniş saçaklı, tarzı inşası on beşinci asra ait ve haricen klâsik bir tarzı mimaridedir. Fatih devrinde inşa edildiğini Evliya Çelebi de teyid etmektedir. Fakat bilâhare mükerreren tamir olunmuştur. “İkisi Babüssaadeye ve birisi mukabil tarafına açılır üç kapısı vardır. Ön cephede pencere ile kapıların arasındaki duvarlarda güzel çini levhalar ve sağ tarafında on altıncı asırdan kalma güzel bir çeşme vardır. Bu çeşmenin yanındaki kapının üstündeki (Besmele) Üçnücü Ahmedin, diğerlerindeki (Hasbinallah...) İkinci Mahmudun yazılarıdır. Sağ taraftaki kapının önündeki taşlıkta yuvarlak kırmızı porfir bir taş görülür, (H. 1223) 1808 de şehid edilen Üçüncü Selim cesedi, Alemdar Mustafa Paşaya burada gösterilmiştir. “Arz odasının dahili ufak bir salondan ibarettir. Sol taraf köşesinde sedir...

Topkapı Sarayının, mimarî kıymeti yanında İmparatorluk tarihi ve saray teşrifatı bakımından da çok önemli parçalarından biridir; İstanbulun fethinden on dokuzunu asra kadar, Sadrâzam ve devlet erkânı ile ecnebî devletler elçilerinin padişah tarafından resmen huzura kabul edildiği yerdir. Sarayın üçüncü büyük kapısı olan Babüssaadeden girilince hemen karşıya gelir. 1933 de neşredilmiş olan Topkapı Sarayı Müzesi rehberinde Arz Odası hakkında şu malûmat verilmektedir: “Müstakil şekilde, etrafı revaklı ve geniş saçaklı, tarzı inşası on beşinci asra ait ve haricen klâsik bir tarzı mimaridedir. Fatih devrinde inşa edildiğini Evliya Çelebi de teyid etmektedir. Fakat bilâhare mükerreren tamir olunmuştur. “İkisi Babüssaadeye ve birisi mukabil tarafına açılır üç kapısı vardır. Ön cephede pencere ile kapıların arasındaki duvarlarda güzel çini levhalar ve sağ tarafında on altıncı asırdan kalma güzel bir çeşme vardır. Bu çeşmenin yanındaki kapının üstündeki (Besmele) Üçnücü Ahmedin, diğerlerindeki (Hasbinallah...) İkinci Mahmudun yazılarıdır. Sağ taraftaki kapının önündeki taşlıkta yuvarlak kırmızı porfir bir taş görülür, (H. 1223) 1808 de şehid edilen Üçüncü Selim cesedi, Alemdar Mustafa Paşaya burada gösterilmiştir. “Arz odasının dahili ufak bir salondan ibarettir. Sol taraf köşesinde sedir şeklinde ve üzeri kubbeli bir taht vardır ki kubbesi içinde 1596 (H. 1005 ve 1006) senelerini gösterir ki manzumei tarihiye yazılı olup tahtın Üçüncü Mehmed tarafından yaptırılmış olduğu anlaşılır. Bu tahtın örtü ve yastıkları hattâ odanın perdeleri bile serapa inci ve zümrüd ile işlenmiş ve her tarafında pek kıymetli müteaddit askılar bulunmakta; bu ufak salon muhteşem ve kıymettar mafruşatı ile Kanunî Süleyman devrinde Osmanlı saltanat ve debdebesini bütün parlaklığı ile gösterecek bir halde imiş... Bu eşyadan bazıları hazinede teşhir olunmuştur ki fevkalâde parçalardır. Tahtın yanıbaşında bronzdan musanna bir ocak bulunur. Bu daire (H. 1273) 1856 tarihinde yanmış ve yalnız taht ile bronzdan ocak kurtarılmıştır. Bu yangından sonra icra ettirilen tamirat ile şimdiki şeklini almıştır. “Osmanlı Sultanları, eskiden sefirleri ve ecnebi prenslerini, Sadrâzamları ve divanı hümâyun erkânını bu odada büyük teşrifat ile resmî bir surette kabul ederlerdi. “Arife muayedeleri de burada icra edilmek mutad idi. Çıkılacak kapının yanında dahilen bir küçük çeşme görülür. Rivayete göre salon içinde konuşulan sözlerin dışarıdan işitilmemesi için bu çeşmenin suyu aktılırdı. Arz Odası üçüncü avlu dahilindedir (B. : Topkapı Sarayı)”. Abdürrahman Şeref Efendi merhum da, Osmanlı Tarihi Encümeni mecmuasında Topkapı Sarayı üzerine yazdığı bir makale silsilesinde, Arz Odasından şöylece bahseder: “Kıymeti tarihiye ve sanaiyesi azim olan bu odanın dahi maatteessüf üstü tûli müddet aktığından döşeme tahtaları kısmen çürümüştür. Derununda kitabe olmayıp harcindeki kitabeler dahi bunlardır: Kapı üzerinde: Bismillâh il rahmanürrahim Ketebahu Ahmed bin Mehmed 1136 “Sağ ve sol taraflarında atideki mısralar yazılı ve bunlar tuğra şeklinde yukarılarına mevzudur: Şehriyari pürkerem, zılli cenâbı Kibriyâ Hazreti Abdülmecid Han ül muzaffer daimâ “Kapı yanında ve hariçte kâin çeşmenin kitabesi: Sultâni cihaniyan Süleymani zeman Serçeşmei cûdü adlü bahri ihsan În çeşme bina behayri ihya fermûd Çün abi hayat ezpeyi ehli divan “Arz Odasının sol tarafındaki kapısının üzerinde: Hasbinallah ve n’imelvekil Ketebehu Mahmud bin Abdülhamid Han 1225 “Arz Odasının arkasında: Sultan Mustafayi rabi tuğrası Haşredek mâmur olub bu dergehi şevketnüma Kıblei hâcât ola şahani dehre daima Tâkına cevherle târihin yazar sır kâtibi Arz odasın kıldı nevbünyad Sultan Mustafa 1222 (M. 1807) Abdürrahman Şeref Efendi bu makalesini 1910 da yazmıştı. Bu satırların yazıldığı sırada, (1946), Arz odası, Topkayı Sarayı Müzesi Müdürlüğünce mütehassıs mimarlar eli ile tamir ettirilmiş, sarayın halk tarafından gezilen daireleri arasında bulunuyordu. Yine Osmanlı Tarih Encümeni mecmuasında, Arz Odası hakkında Mehmed Refik imzalı bir makale daha vardır; neşri tarihi 1916 olan bu makalenin, rehberi ve Abdürrahman Şeref Efendiyi tamamlıyan kısımları şunlardır: “Arz Odası, beyaz mermer ve kırmızı somakiden mansu kemerlere, mütenasib eb’adda işlenmiş sütunlara istinaden inşa edilmiş olan ve geniş sakfı ile, vasi saçakları ile zairlere hissi hürmet ve mehabet ilka eden kasır şeklindeki âli binadır. “Cevanibi erbaasında ikisi mermer yirmisi somaki olmak üzere yirmi iki sütun vardır. Sütunlarla ihata edilmiş olan sahanın vasatına tesadüf ettirilerek inşa edilen binanın civarı ile sütunlar arası, revak halinde açık bırakılmıştır. Bu gezinti mahallinin genişliği Akağalar kapısı (Babüssaade) cephesine tesadüf eden kısımda 4 metre, diğer üç cephede 3,70 metredir. Dahilî bina mesahai sathiyesi 7,30 X 9,05 metre hasılı zarp yekûnu 66.065 metre murabbaıdır. Civarlrına istinat ettirilerek kısmı fevkanisinden katedilmiş bir kubbe inşa olunmuştur. Kubbenin irtifaı 10 metredir. Duvarlar, kubbe tam kâgirdir. Cesim ahşap sakfı kubbenin üzerine inşa edilmiştir. Odanın Babüssaade ciheti zemin sathı ile müsavi ise de bu cihetin mukabili (avluya ve bu avluda bulunan Üçüncü Ahmed Kütüphanesine bakan) tarafın zemini (alçaktır); buradan Arz odasına bir tarafı 12, diğer tarafı 14 basamaklı çift mermer merdiven ile çıkılır. Kütüphaneye nazır cephede bir, Akağalar kapısına mukabil cephede iki kapı ve etrafı erbaasında altlı üstlü biri üslûbî kadîmde geniş olmak üzere on dört pencere vardır. “Oda dahilinin ocak cihetinde dört zarif ahşap sütuna istinad ettirilerek vücuda getirilmiş nısıf kubbeli ve geniş bir saltanat seriri mevcuttur. Kubbenin dahilî münakkaş ve yaldızlıdır ve iç kenarlarında tahtın tarihi inşasını havi şu iki kaside yazılıdır: Çün emritti sultanı müceddidi âdil Bina ola bir tahti zibâ begayet Mücevher, murassaa, musannaa lâtif Zerü zivere ande yoktur nihayet Bu tahti mübarekde Sultanı âdil Olub kâmran ande daim adalet O Sultan Muhammed şehi bahrü ber kim Müsellemdir âne sehâ ü şecaet Görüb resmin üstadına didi Hâtif “Di tarihin onun seriri saadet” (H. 1005) (Sekiz beyit olan ikinci kasidenin tarih beyti şudur): Didi felekde melekler düa idüb tarih “Mübarek ide seriri cedidi rabbü dûd” (H. 1006) “Yine oda dahilinin garb cihetinde san’atkârane yapılmış bir ocak olup bunun yaşmaklarının ve vasfı geçen serir sütunlarının vaktiyle bazı ahcarı kıymettar ile tarsi edilmiş olduğunu âsari bakiye irae etmektedir. Kütüphane cihetine açılır kapısının ittisalinde hünerverâne inşa edilmiş bir de çeşme görülür. Çeşmenin musluğu açıldığı zaman hoş zemzeme hâsıl etmek üzere musluğun altına kat kat zarif ve mermerden masnu ve birbirinden farklı kenarları fiskıyeli küçük havuzlar konularak selsebil teşkil olunmuş ve bunların tertib ve imalinde san’atı nahtın incelikleri tamamiyle gösterilmiştir. “Oda duvarlarının dahil ve harici vaktiyle çinilerle kaplanıp tezyin edilmiş olduğu bazı yerlerde kalan âsardan ve eski resimlerin tetkikinden anlaşılmaktadır. Bugün duvarlarda çini yerine boya ve badana mevcuttur. Kubbe dahili ile diğer yerlerinde görülen kalemkâr işleri yakın zamanların âsarıdır; binanın kıymeti mimariye ve ehemmiyeti tarihiyesi ile gayri mütenasiptir. Tahkik olunduğuna göre 1273 senesi Şevvali zarfında Enderun mektebinin alt kat odasından kazaen zuhur edip civar olmak hasebiyle Akağalar koğuşuna ve işbu Arz Odasına sirayet etmiş olan harik, odanın ahşap kısmını imha etmiştir. Yanan yerlerin hini tamirinde şekil sabık nazarı itibare alınmıyarak ampir üslûbunda inşa edilmiştir. “Padişahlar arife günleri (ikindi namazını edadan sonra) lâbisi libası saltanat oldukları halde işbu Arz odasının pişgâhına vazolunan sedefkârı arife tahtına (otururlar imiş). Bu sırada iydi saidi ilân için dışarıda da beş on dakika kadar mehterhane çalınırdı. Muayede resmi âlisinin Topkapı Sarayında Babüssaade pişgâhında icra kılındığı eyyamda padişahlar şehzadelerin tebrikâtını bu odada kabul ederlerdi. “(Askerin aylığı çıktığı) günlerde ve (sair resmî vesilelerle) Sadrâzamlarla Şeyhülislâmların ve vüzera ile Kazaskerlerin ve Yeniçeri Ağası ile Divanı Hümâyun ricalinin ve sefaretle gelen ecnebi devleti elçilerinin burada merasimi mahsusa ile dahili huzuru hümâyun olmaları kanun idi. Padişahlar bu odayı göğsü elmas ile müzeyyen kapaniçe tabir olunun firvei murabbaı lâbis oldukları ve başlarında hümâ tüylü murassa sorguç bulunduğu halde teşrif buyururlar idi. Padişaha mahsus olduğu yukarıda beyan olunan serire bu sırada inci ve ahcarı (kıymettar) ile müzeyyen ve murassa pûşideler vazolunurdu. “Sadrâzam ve Şeyhülislâm ve vükelâ vesair ricali devlet de elbisei divaniyleriyle yani büyük üniformalariyle dahili huzuri hümâyun olurlar ve merasimi zemin busiyi ifa ederlerdi. Elçilerin huzuru hümâyuna dahil oldukları esnada rikâbı hümâyun Ağaları elçilerin bâzularından tutarlar ve bu halde huzuri hümâyuna çıkarıp yer öptürürlerdi. “(Hammer’in tarihinde) hikâye olunduğunag öre Rusya Çarı Aleksi Mihailoviç tarafından Dersaadete gelen ve 10 Şaban 1078 (M. 1667) de huzura kabul olunan sefir, esnayi duhulünde bu teşrifata riayet etmiyerek mugayiri usul vazıda bulunduğundan Silâhdari Hazreti Şehriyarî ensesinden tutup başını zemine kadar indirerek teşrifatı mukarrereyi ikmâl ettirmiştir. “Elçilerin hakipâyî hümâyuna takdim eyledikleri hediyeler manzuri padişahî olmak üzere saray hademesi vasıtasiyle ikişer ikişer oda dahilinde zatı şahanenin bulunduğu pencere pişgâhından imrar olunmak âdet idi. “Üçüncü Sultan Murad, 1002 (M. 1593) senesinde İngiltere kraliçesi Elizabetin bir takım hedaya ile birinci defa olarak müahedei ticariye akdetmek üzere İstabula irsal eyledikleri Sir Edvard Barton namındaki sefiri burada huzurlarına kabul etmişlerdir (B. : Barton, Sir Edvard). “(Yavuz Sultan Selim) 921 (M. 1515) senesi Recebinde, tarihlerde hikâye olunduğu üzere, İskender Paşa ve rüfekası hakkında tatbik olunan siyaseti bu odanın penceresinden seyreylemiştir”. Arz Odası, Üçüncü Avludan görünüş (Resim: Reşad Sevinçsoy) Arz Odası (Plân: Reşad Sevinçsoy) Arz Odası (Kesid resim: Reşad Sevinçsoy) Arzodası Tahtı (Resim: Nezih)