Bizde müzecilik geçen asrın ortalarında başlamıştır. Sultan Abdülmecid (1839 - 1861) zamanında Tophane-i Âmire Müşiri Fetfi Ahmed Paşa eski Aya İrini kilisesi olan Harbiye Ambarının avlusunda bazı eski eserleri toplamıştı. Bu başlangıcın tarihi henüz kat’iyetle tesbit olunamamıştır. Bu bina bir müzeye elverişli olmaktan çok uzak bulunmasına rağmen o zaman için ihtiyacı karşılamağa kâfi geliyordu. Müzemizin ilk nüvesi böylece 1846 veya 1847 yıllarına doğru meydana geldi. Fethi Ahmed Paşa 13 Şubat 1858 de vefat etmişti. 1852 ye doğru İstanbula gelen meşhur Fransız muharriri Th, Gautier Constantinople (Ed. Charpentie Paris 1918 sayfa 287) adlı eserinde bu ilk müzenin muhtevasını kısacana hulâsa eder. Bu vaziyet yirmi sene kadar daha devam ederek ancak Albert Dumont tarafından 1868 de müzenin ilk kataloğu neşredildi. 1869 da Sadrazâm Ali Paşa bu koleksiyona Müzeyi Hümâyun adını vererek 8 temmuzda Galatasaray öğretmenleriden İngiliz E. Goold’u buraya müdür tâyin etti. Goold 1871 de ikinci bir kataloğ neşretti. Bu kataloğun resimlerini Limoncuyan adında bir ermeni yapmıştı. Müze üç sene büyük bir gelişme kaydetti. Maarif Nazırı Saffet Paşa (nazırlığı: 1868-1871 ve 1874-1875) birçok vilâyetlere tamimler göndererek eski eserlerin toplanmasını emretmişti. Bu arada Goold bir tane de kütük ...

Bizde müzecilik geçen asrın ortalarında başlamıştır. Sultan Abdülmecid (1839 - 1861) zamanında Tophane-i Âmire Müşiri Fetfi Ahmed Paşa eski Aya İrini kilisesi olan Harbiye Ambarının avlusunda bazı eski eserleri toplamıştı. Bu başlangıcın tarihi henüz kat’iyetle tesbit olunamamıştır. Bu bina bir müzeye elverişli olmaktan çok uzak bulunmasına rağmen o zaman için ihtiyacı karşılamağa kâfi geliyordu. Müzemizin ilk nüvesi böylece 1846 veya 1847 yıllarına doğru meydana geldi. Fethi Ahmed Paşa 13 Şubat 1858 de vefat etmişti. 1852 ye doğru İstanbula gelen meşhur Fransız muharriri Th, Gautier Constantinople (Ed. Charpentie Paris 1918 sayfa 287) adlı eserinde bu ilk müzenin muhtevasını kısacana hulâsa eder. Bu vaziyet yirmi sene kadar daha devam ederek ancak Albert Dumont tarafından 1868 de müzenin ilk kataloğu neşredildi. 1869 da Sadrazâm Ali Paşa bu koleksiyona Müzeyi Hümâyun adını vererek 8 temmuzda Galatasaray öğretmenleriden İngiliz E. Goold’u buraya müdür tâyin etti. Goold 1871 de ikinci bir kataloğ neşretti. Bu kataloğun resimlerini Limoncuyan adında bir ermeni yapmıştı. Müze üç sene büyük bir gelişme kaydetti. Maarif Nazırı Saffet Paşa (nazırlığı: 1868-1871 ve 1874-1875) birçok vilâyetlere tamimler göndererek eski eserlerin toplanmasını emretmişti. Bu arada Goold bir tane de kütük defteri tanzime çalışıyordu. Sadarete geçen Mahmud Nedim Paşa 1871 de Müzeyi lağvetti ve Avusturya elçisi Baron Prokesch – Osten’ın tavassutu ile İstanbulda Avusturya Lloyd’unun acentesinin oğlu ressam Terenzioyu muhafız tâyin etti. Böylece kendisini etrafındakilere pek sevdirmeyen Goold vazifesinden çıkarılmış oldu. Terenzio yeniden küçük tanzimine girişti ise de kayda şayan bir icraatta bulunamadı. 1872 ağustosunda Maarif Nazırı Ahmed Vefik Paşa Müze Müdüriyetini yeniden ihdas ve başına da Alman âlimi Dr. Dethier’yi getirtti (B. : Dehthier’ A.). Bu zat 1881 de vefatına kadar bu mevkii muhafaza etti. 1875 sonlarında Subhi Paşanın arzusu üzerine Dr. Dethier Müzeyi Aya İrini’den Fatih devrine ait bir bina olan Çinili köşke nakletti ve burası 1880 de açıldı. Subhi Paşa 36 maddelik bir Âsari atika nizamnamesi tertip ederek bulunan eski eserlerin; bulan, arazi sahibi ve Müze arasında üçe taksim edilmesini karar altına almıştı. Bu âdil nizamname memleket bakımından çok zararlı idi. netekim bu kanunun arkasında birçok dalavereler döndü. Dr. Dethier 1872-1880 seneleri arasında müzecilik tarihi bakımından eşsiz bir değere sahip bir de defter tertip etmişti. 1874 de Dr. Dethier ikinci bir dosya daha tertip etmiş ve 1880 de son olarak kâtibi C. Wollers’e ufak ve yeni bir katalok yazmıştı. 1871 denberi Selânikte oturan Giovannaki adında bir rumla Bandırmalı Takvor Ağa isminde bir ermeni 1869 dan 1878 e kadar Müzeye eski eser temin etmişler ve sonralorı bunlara İstanbulda Davudpaşa İskelesi Kasabilyas mahallesinde Derviş Hüseyin adında birisi daha katılmıştı. Dr. Dethier’nin 1881 de vefatı üzerine Osman Hamdi Bey Müzeye müdür tâyin edildi ve müzecilik tarihinde yepyeni bir çığır açıldı. Hayatını Hamdi Bey maddesinde yazacağımız bu zat Sadrâzam Edhem Paşanın oğlu idi (B. : Hamdi Bey, Osman; Edhem Paşa). Osman Hamdi 30 aralık 1842 de İstanbulda doğdu. Viyanada yetişti ve 1860 da Parise Hukuk tahsiline gitti ise de orada bilhassa resme çalıştı. 1869 da İstanbula dönerek Bağdat valisi olan Midhat Paşa ile birlikte Bağdata gitti. Muhtelif mümtaz memuriyetlerde bulunduktan ve bu arada da 1873 Viyana sergisinde Osmanlı komiserliği yaptıktan sonra Dr. Deithier’nin ölümü üzerine 30 Ağustos 1881 veya ayni sennin 11 Eylûlünde Müze Müdürlüğüne tâyin edildi. O sırada Fransadan getirtilen Salomon Reinach Müzeyi tanzime ve kataloğunu yapmağa memur edildi. 1882 de Hamdi Bey yeni bir Âsari atika nizamnamesiyle eski eserlerin hudut dışına çıkartılmasına sed çekti. Nihayet şimdiki Yakınşark Eserleri Müzesi binasında 20 talebe ile ilk Sanayii Nefîse mektebi kuruldu. Osman Hamdi Beyin dünyaca şöhretini temin eden en muazzam eseri Sayda Krallar Nekropolunun keşfidir. Bunlar 1887 - 1888 seneleri arasında çıkarılmış muhtelif cins, şekil, kalite ve ölçüde 21 adet lâhiddir. İçlerinde İskender lâhdi denen şaheserden maada Ağlayan Kadınlar lâhdi, Likya lâhdi. Satrap tipi lâhid ve enteresan bir nümune olarak meşhur Tabnit lâhdi bulunuyordu. Hamdi Bey Salomon Reinach ile birlikte 1882 de Pariste neşredilen “Une nécropole royale de Sidon” adlı büyük eserini bastırdı. 1891 de artık dar gelmeğe başlayan ve yeni nakledilen lâhidleri almayan Çinili köşkün karşısında yeni bir Müze binası inşa edildi. 13 Haziran 1891 de küşad olunan bu yapı Ağlayan Kadınlar lâhdinin esas motiflerini ihtiva ediyordu. Vallaury Efendi adında bir mimar bu inşaatı üzerine almıştı. 1893 de A. Joubin tarafından yeni ve küçük kataloğlar Türkçe ve Fransızca olarak tertip edilip bastırıldı. 1891 de Hamdi Bey yanına kardeşi Halil Edhem Beyi muavin olarak almıştı. Hamdi Beyin artık büyük bir şöhreti vardı. 1898 de Atina Fransız Enstitüsü, 1904 de Berlin Kaiser Friedrich Museum, 1908 de İspanyada Oviedo Üniversitesi ona madalyalar yolladılar ve İnstitut de France, Berlin, Londra, Viyana, Philadelphia, Boston Arkeoloji Enstitüleri onu âza seçtiler. Almanyanın Bonn, Heidelberg ve Leipzig Üniversiteleri ile İngilterenin Aberdeen Üniversitesi onu fahrî Doktor seçtiler. 1902 ve 1908 de müze binaları genişletildi. Bu inşaat gayet büyük zorlukları yenerek oluyordu. Böylece inşaata muazzam bir servet tam 50.000 altın harcandı. 24 Şubat 1910 da Osman Hamdi Bey vefat ederek Gebzeye gömüldü ve müzenin bir salonuna onun hâtırasını tebcil eden bir levha tesbit edildi. 27 Şubat 1910 da Halil Edhem Bey Müze Müdürlüğüne getirtilerek 28 Şubat 1931 de kendi arzusu ile tekaüd oluncaya kadar bu mevkide kaldı. O tarihten itibaren ise Bay Aziz Ogan Müze Müdürlüğüne geldi, 1933 de Dr. Arif Müfid Mansel müdür muavinliği vazifesine tâyin edildi; ve bu vazifede 1946 ya kadar kaldı. Aziz Ogan’ın 1954 emekliye ayrılması üzerine 1946 danberi muavini olan Rüstem Duyuran müdür olmuştur. Müzenin son derece zengin fakat maatteessüf hemen hemen 1925 tenberi içine yabancı yeni neşriyat pek girmeyen büyük bir kütüphanesi vardır. Bu kütüphane Cevad Paşanın kitaplarını ihtiva eden ayrı bir salona ve Sultan Reşad’ın kitaplarını ihtiva eden bir bölüme sahiptir. Vaktiyle Mystakides Efendi tarafından tertip ve tanzim edilen bu güzel kütüphane, S. Nüzhet Ergun ve müsteşrik Reşer tarafından bir müddet idare edilmiştir. Müzenin başlıca kataloğları: 1 — A. Dumont: Le museee Sainte İrène R. A. II 237 - 263 - 1868. 2. — E. Goold: Catalogue explicatif, historique, et secientifique dun certain nombre d’objets contenus dans le Mussée İmperial de Constatinople fondé en 1869 sous le grand veziriat de Son Altesse Âli Pacha. Constantinople - Galata 1871. 3. — C. Wollers: Catalogue. 1880. 4. — S. Reinach: Catalogue du Mussée İmperial d’Antiquités 1882. 5. — G. Edhem: Takvimi meskûkâtı Selçukiye 1892. 6. — G. Edhem: Takvimi meskûkâtı Osmaniye 1890. 7. — G. Edhem: Meskûkâtı Türkmaniye kataloğu (Fransızcası da var) 1893. 8. — A. Joubin: Monumets funéraires catalogue sommaire (Türkçesi de var) 1893. 9. — A. Joubin: Cataolgue des sculptures grecques, romaines et byzantines (Türkçesi de var) 1893. 10. — G. Edhem: Sasaniyan ve Bizanten tarzında sikkkeler 1894. 11. — J. H. Mordtmann. Catalogue des antiquités himyarites et palmyréniennes (Türkçesi de var) 1895. 12. — V. Schell: Âsarı Mısriye kataloğu 1899. 13. — Mübarek: Mülûki Cengiziye, İlhaniye ve Kırımhanları sikkeleri 1900. 14. — H. Edhem: Kurşun mühürler kataloğu 1904. 15. — J. Ebersolt: Catalogue des poteries byzantines et anatoliennes 1910. 16. — G. Mendel: Catalogue des figurines de terre cuite 1908. 17. — G. Mendel: Catalogue des sculpturs grecques, romaines et byzantines (3 büyük cild, biraz eskimiş olmasına rağmen âbidevî bir eser olmaktan çıkmış değildir). 1912-1914. 18. — H. Edhem: Meskûkâtı Osmaniye 1916. 19. — E. Unger: Katalogue der babilonischen und assyrischen Sammlung 1918. 20. — Guide des sculptures grecques, romaines et byzantines 1921. 21. — J. Ebersolt: Catalogues des sceaux byzantins 1922. 22. — J. Lewy: Die altassyrischen Texte von Kültepe bei Kaisarije 1926. 23. — Guide aux antiquités Assyro-babyloniennes 1926. 24. — M. Schede: Griechische und römische Skulpturen des Antiken Museums (İstanbul Müzelerinde şaheserler No. 1). Türkçeli, Berlin W. de Gruyter 1928. 25. — E. Zimmermann: Altchinesische Porzellane im alten Serai. (İstanbul müzelerinde şaheserler No. 2). Türkçeli. Berlin W. de Gruyter 1930. 26. — E. Kühnel: Die Sammlung türkischer und islamischer Kunst in Çinili köşk. (İstanbul müzelerinde şaheserler No. 3). Türkçeli Berlin W. de Gruyter 1937. 27. — A. Müfid: Katalogue der Bleisarkophage 1932. 28. — Resimli rehber, Yunan, Romen ve Bizantin heykeltraşı eserleri (fransızcası da var) 1934. 29. — Âsari atika müzesi, Tunç eserler rehberi (fansızcalı) 1937. 30 — Resimli Rehber, 1953 (İngilizcesi de vardır). 31. — N. Fıratlı, İstanbul Arkeologi Müzeleri seçme Bizans eserleri rehberi, 1955 İngilizcesi de var). Diğer müzelerin katalokları bu listeye dahil edilmemiştir. Bunlardan başka İstanbul Arkeoloji müzelerinin neşriyatı vardır. Bu neşriyatın tam bir listesini ve müzelerde satılan diğer kitapların adlarını müzenin bastırdığı son eser olan “İstanbul Arkeoloji Müzeleri Yıllığı. No. 7, 1956” nın kapaklarında bulmak kabildir. Bunlardan başka müzenin bir de bülteni vardır ki son yıllarda ufak ölçüde bir müzecilik dergisi mahiyeti almıştır: 1. İstanbul Müzeleri yıllığı (Neş. No. XI) 1934. 2. İstanbul Müzeleri yıllığı (Neş. No. XV) 1937 3. İst. Ark. Müzeleri yıllığı (Neş. No. XVI) 1949 4. İst. Ark. Müzeleri yıllığı (Neş. No. XVII) 1950 5. İst. Ark. Müzeleri yıllığı (Neş. No. XVIII) 1952 6. İst. Ark. Müzeleri yıllığı (Neş. No. XIX) 1953 7. İst. Ark. Müzeleri yıllığı (Neş. No. XX) 1956 8. İst. Ark. Müzeleri yıllığı (basılmakta). Bu bültenlerden ilk ikisi türkçe ve fransızca diğerleri türkçe ve ingilizcedir. Arkeoloji müzesinin yanında bulunan, Çinili köşk İslâm eserleri ile Eski Şark eserleri müzesinden ayrıca bahsedilecektir. (B. : Çinili köşk ve Eski Şark eserleri müzesi). İstanbul Arkeoloji müzesinde belli başlı eserler: 1. — No. 198 - 230: Laginada Hekate mâbedi frizleri. Frizlerin izahı henüz bir meseledir. Bunların üzerlerindeki kabartmalar Roma ve Hekate kültürü ile ilgilidir. 2. — No. 112: Sidamarra lâhdi. Ereğli - Karaman yolu üzerinde bulunan bu lâhid çıkarıldığı yerin ismi ile adlandırılır. M. S. III asıra ait olan bu eser Sidamara tipi denen bir lâhid nevinin bir nümunesidir, üzerindeki kabartmalarda ölen, karısı, pek muhtemel kızı, at tutan Dioskürler, av sahneleri, hediyeler getiren bir genç kadın temsil olunmuşlardır. Kapağın üzerinde ölü ve karısı yatar vaziyette temsil olunmuşlardır. 3. — No. 145: Medüz başı. İstanbulda Çemberlitaşta bulunan bu güzel kabartma M. S. IV asıra aittir. Korkunç olması icabeden bu yüzde daha ziyade hayret ve tebessüm göze çarpar. 4. — No. 10: Ağlayan Kadınlar lâhdi 350 tarihlerinden az evvel yapılan bu lâhid bir İyon mâbedi tipini canlandırmakta olup sütunların arasında hüzünlü ve ağlar vaziyette kadın kabartmaları yapılmıştır. Burada Anadolunun garbi cenubisinde Kanthos Nereidler âbidesi ve Halikarnasso (Bodrum) Mavzelos türbesinde görülen mahalli hususiyetler göze çarpar. 5. — No. 68: İskender lâhdi olarak tanınan lâhid. İstanbul müzelerinde ve dünyada mevcut en güzel eserlerden birisini teşkil eden bu lâhid M. Ö. IV asrın son yarısına aittir. Ağlayan kadınlarda olduğu gibi eskiden renkli olan bu lâhdin kabartmalarında İskender ile Pers kralı Darius mücadele ederken gösterilmiştir. Diğer cephelerde bir aslan avı ve muhtelif döğüş sahneleri temsil edilmiştir. 6. — No. 9: Satrap lâhdi. Sidon nekropolünde bulunan üçüncü mühim lâhid olup V. asrın ortalarına aittir. Kabartma olarak üzerinde sakallı bir Şarklı Satrap temsil edildiğinden lâhid böyle tesmiye olunmuştur. Bu eser her bakımdan tetkike şayandır. 7. — No. 78: Kral Tabnitin lâhdi. IV üncü asrın başlarına ait antropoid bir lâhiddir. Evvelâ bir kumandana ait olduktan sonra Kral Tabnit tarafından satın alınarak kendisine mezar olmuştur. İçinde bulunan mumyası çok fena bir haldedir. 8. — No. 530: Arkaik adam başı: M. Ö. IV. asırda yapılan bu enteresan baş Rodosta bulunmuştur. Arkaik eserlerin en büyük hususiyetini teşkil eden belli belirsiz esrarengiz gülümseme bu başta gayet barizdir. Çekik gözler, çıkık elmacık kemikleri, itinalı saçlar bu hususiyetleri tamamlar. 9. — No. 542: Dinlenen Efeb heykeli. Aydında (Tralles’de) bulunmuş ve M.Ö. III üncü asra aittir. Genç atlet yorulmuş, terlemiş ve bir mantoya sarılarak dinlenmektedir. Yüzünde hafif bir tebessüm sezilir. 10. — No. 624: Hermafrodit heykeli. Hellenistik devreye ait çok güzel ve mükemmel bir eserdir. Dirseğine dayanan ve açılan elbisesinden bütün gövdesi ve hususiyetleri görülen bu mitolojik İlâh heykeli Bergamada bulunmuştur. 11. — No. 506: İmparator Valentinien II (?) nin heykeli. Afrodisiasta bulunmuş ve M. S. IV. asrın sonlarına aittir. 12. — No. 4398: Aya Evdokyayı temsil eden Bizans ikonası. İstanbulda Fenariisa Camiinde (Lips manastırı kilisesi) bulunmuş ve X. asıra ait çok enteresan bir eserdir. Şimdiye kadar bilinmiyen bir teknikte mermer üzerine renkli taşlar işlenerek vücuda getirilmiştir. Bu ikona bir çok yurt dışı sergilere gönderilmiştir. 13. — No. 3914: Hodigitria Meryemi Bizans ikonası. İstanbulda Gülhane civarında Mütarekede Fransızların yaptığı hafriyatta bulunmuştur. Mermer bir kabartma olup bu çeşit eserlerin en güzelidir. XI - XII. asırlara aittir. 14. —No. 1-4410: Tihe heykeli. Prusias ad Hypiumda (Üskübi) de bulunmuş M. S. II. asra ait bir eserdir. İlâhe, çocuk Plutos’la birlikte temsil edilmiştir. 15. — No. 5311: İmparator Hadriyanus’un tunç heykeli. Adanada bulunmuş güzel bir eser. 16. — No. 3: Tunç Herakles heykeli. Epirde bulunmuştur. Hellenistik devre ait olan bu eserde kolunda mantosu ve elinde sopası olarak ve yürür vaziyette temsil olunmuştur. İstanbul Arkeoloji Müzeleri Müdürlüğü idaresinde 1958 de şu müzeler bulunuyordu: 1. Klâsik Eserler müzesi (Yunan - Roma - Bizans - Latin) 2. Eski Şark Eserleri müzesi. 3. Mozaik müzesi (bk. Arasta sokağı kazısı) 4. Yedikule müzesi. Yine 1958 de Arkeoloji müzeleri kadrosu şu elemanlardan meydana gelmişti: Müdür: Rüstem Duyuran Müdür muavini: Osman Sümer Klâsik Eserler müzesi konservatörleri: Nezih Fıratlı, Zekiye Başak, Lûtfi Tuğrul. Eski Şark eserleri konservatörü: Osman Sümer. Çivi yazılı tabletler koleksiyonu konservatörleri: Hatice Kızılyay, Muazzez Çığ. Meskûkât ve madalya koleksiyonu konservatörleri: Nekriman Olcay, İbrahim Artuk, Cevriye Artuk. Kütüphane memuru: Lûtfi Tuğrul. Fotoğraf Atölyesi şefi: Feyzullah Tamir atölyesi: Reha Arıcan, Muzaffer Ertoran. Kimya laboratuarı: Nureddin Akbulut, Hadi Tamer. Başkâtip: Bekir Şükrü Egeli. Yabacı diller kâtibi: Münire Çorlu. Ayrıca, bir miktar da idare elemanı mevcuttur. Bibliyografya: 1. — G. Mendel: Catalogue des sculptures grecques, et byzantines. Cild: 1 sayfa IX-XXII İstanbul 1912. 2. — Resimli rehber, Yunan, Roma, Bizans heykeltraşı eserleri sayfa 2 - 10 İstanbul 1935. 3. — Hikmet Feridun Es: Hamdi Bey (Tanımadığımız meşhur). Akşam gazetesi 10 yazı; İstanbul 1946. 4. — E. Behnan Şapolyo: Müzeler tarihi. Sayfa: 32, 42, Remzi Kitabevi, İstanbul 1936. 5. — Abdülhak Şinasi: Bizde müzeciliğin başlangıçları. Ülkü. Cild: II sayı: 8 sayfa: 132 - 137 Ankara 1933. 6. — Abdülhak Şinasi: Müzelerimiz ve Hamdi Bey. I Ülkü, Cild: III sayı: 14 sayfa: 111 - 115 Ankara 1934. 7. — Abdülhak Şinasi: Müzelerimiz ve Hamdi Bey. II Ülkü. Cild: III sayı: 16 sayfa 290-295 Ankara 1934. 8. — E. Behnan Şapolyo: Müzeciliğin tarihi. Ülkü cild: III sayı: 18 sayfa 428-434 Ankara 1934. 9. — Halil Edhem: Müzeler. (Birinci Türk Tarihi kongresi sayfa: 538 - 566) Ankara 1932. Semavi Eyice İstanbul Arkeoloji Müzesi (Resim: Semavi Eyice) İstanbul Arkeoloji Müzesi (Plânda ortadaki münferid yapı Çinili Köşkdür) Büyük İskender Lâhdi cenk sahnesi (Resim: Mendel kataloğundan) Büyük İskender Lâhdi av sahnesi (Resim: Mendel kataloğundan) Sidamara Lâhdi (Resim: Mendel kataloğundan) Ağlayan Kadınlar Lâhdi (Resim: Mendel kataloğundan) Tralles Efebosu Heykeli (Resim: Salih Sinan) Artemis Heykeli (Resim: Salih Sinan) Bir Efebos’un mezar taşı (Resim: Salih Sinan)