İkinci Meşrutiyet devrinde ittihad ve Terakki Fırkasının ön saftaki politikacı ve idarecilerinden; 1869 da Rumelinde Lofça kasabasında doğdu, posta ve telgraf müdürlüklerinde bulunmuş Mehmed Hâki Efendi adında bir zatın oğludur. İlk, Rüşdiye ve İdadiye mekteplerini nerede okuduğu tesbit edilmedi; Memurluk hayatına 1889 da yirmi yaşında iken, babasının posta müdürü bulunduğu Yemen’de gümrük idaresine girerek başladı, bir müddet sonra İstanbul gümrüğüne tayin edildi, ve Büyük Şehirde fırsat bularak hukuk mektebine de devam etti, 1903 de hukuktan diploma aldı; 1904 de Selânik Gümrük Müdürü oldu ve orada İttihad ve Terakki Cemiyetinin faal gizli âzalarından biri oldu; bu siyasî fırkanın eseri olan 1908 Meşrutiyetinde Selânik Rüsumat Nâzırı, Edirne Valisi oldu. 1910 da Fırkanın Merkezi Umumî âzalığı ile umumî kâtipliğine seçilerek memuriyettin ayrıldı; 1911 de Dahiliye Nâzırı oldu; 1912 seçiminde Gümüşhane mebusu olarak Meclisi Mebusana girdi, tekrar Dahiliye Nâzırı, geniş salâhiyetle ikinci defa Edirne Valisi tayin edildi; 1914 seçiminde Bursadan mebus çıktı, Meclisi Mebusan reisliğine seçildi. 1918 de bu ittihatçi meclisin feshine kadar reis kaldı ve İngilizler tarafından tevkif edilen ileri gelen İttihatçılar arasında Malta adasına götürülü; yabancılar elindeki bu sürgünden dönüşün...

İkinci Meşrutiyet devrinde ittihad ve Terakki Fırkasının ön saftaki politikacı ve idarecilerinden; 1869 da Rumelinde Lofça kasabasında doğdu, posta ve telgraf müdürlüklerinde bulunmuş Mehmed Hâki Efendi adında bir zatın oğludur. İlk, Rüşdiye ve İdadiye mekteplerini nerede okuduğu tesbit edilmedi; Memurluk hayatına 1889 da yirmi yaşında iken, babasının posta müdürü bulunduğu Yemen’de gümrük idaresine girerek başladı, bir müddet sonra İstanbul gümrüğüne tayin edildi, ve Büyük Şehirde fırsat bularak hukuk mektebine de devam etti, 1903 de hukuktan diploma aldı; 1904 de Selânik Gümrük Müdürü oldu ve orada İttihad ve Terakki Cemiyetinin faal gizli âzalarından biri oldu; bu siyasî fırkanın eseri olan 1908 Meşrutiyetinde Selânik Rüsumat Nâzırı, Edirne Valisi oldu. 1910 da Fırkanın Merkezi Umumî âzalığı ile umumî kâtipliğine seçilerek memuriyettin ayrıldı; 1911 de Dahiliye Nâzırı oldu; 1912 seçiminde Gümüşhane mebusu olarak Meclisi Mebusana girdi, tekrar Dahiliye Nâzırı, geniş salâhiyetle ikinci defa Edirne Valisi tayin edildi; 1914 seçiminde Bursadan mebus çıktı, Meclisi Mebusan reisliğine seçildi. 1918 de bu ittihatçi meclisin feshine kadar reis kaldı ve İngilizler tarafından tevkif edilen ileri gelen İttihatçılar arasında Malta adasına götürülü; yabancılar elindeki bu sürgünden dönüşünde tedavi için Almanyaya gitti, 1922 de Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmeti tarafından Adana valiliğine, bir müddet sonra Bursa valiliğine, 1923 de Reji Umum Müdürlüğüne tayin edildi; bu memuriyetten tekaüt edildi, İnhisarlar İdare Meclisi Reisi oldu, 1926 da, Lozan muahedesinin hükmüne göre kurulan Türk - Fransız muhtelit Hakem mahkemesinde Türk hakemi ve İstanbul Darülfünununun Hukuk Fakültesinde de medenî hukuk müderrisi oldu; Darülfünunun lâğvına kadar bu kürsüde kalarak 1933 de İstanbul Üniversitesi kurulurken kadro dışında bırakıldı. 1935 de öldü. Çalışkan ve doğru bir insan olarak tanınmıştı. Darülfünundaki ders notlarından vücud bulmuş “Borçlar kanunu şerhi” adında iki cildlik bir eseri vardır. Bibl. : İ. A. Gövsa, Türk meşhurları. İnönü Ansiklopedisi. Burhan Olker Hacı Âdil Arda (Resim: Nezih)