Fransız general ve diplomatlarından; XIX. asır başında İstanbula gelen ve bu şehir hakkında eser yazan bir elçidir. Mühendis Andréossy (Andreossi) nin (1633 - 1688) torunu olan bu zat 6 mart 1761 de doğmuş ve tahsilini Metz askerî mektebinde yapmıştır (hayatı hak. bk. Andréossy, Grande Encyclopedie Cild: II, Sayfa: 1043) Topçu sınıfına ayrılan Andréossy bilhassa İtlya’da mühim vazifeler başında bulunmuş ve 1798 de General rütbesiyle Mısır seferine iştirâk etmiştir. Birinci Napoléon’un Andréossy’ye gayet büyük bir itimadı olduğu, onu son derece mühim vazifelere tayin etmiş olmasından anlaşılır. 1802 de Londra sefiri olan Andréossy burada pek muvaffak olamamışsa da, bu, onun sonra Viyanaya ve nihayet 28 Mayıs 1812 de İstanbula elçi tayin edilmesine bir mâni teşkil etmemiştir. Andréossy otuz dördüncü Fransız sefiri olarak 25 Temmuz 1812 de İstanbula geldi. Napoléon’un, Rus seferine çıkarken onu gayet mühim bir mevki olan İstanbula göndermesi “onun siyasî meharetine inandığını” gösterir. Fransız müelliflerine göre Andréossy İstanbulda bu itimada lâyik olduğunu isbat etmiş. yani Osmanlı Devletinin Fransızlarla birlikte Rus seferine iştirâk etmesini temin için çok çalışmıştır. “Fakat Napoléon’un ağır nutuklarını ve Tilsit’deki hattı hareketini unutmayan” İkinci Mahmud (1808 - 1839) And...

Fransız general ve diplomatlarından; XIX. asır başında İstanbula gelen ve bu şehir hakkında eser yazan bir elçidir. Mühendis Andréossy (Andreossi) nin (1633 - 1688) torunu olan bu zat 6 mart 1761 de doğmuş ve tahsilini Metz askerî mektebinde yapmıştır (hayatı hak. bk. Andréossy, Grande Encyclopedie Cild: II, Sayfa: 1043) Topçu sınıfına ayrılan Andréossy bilhassa İtlya’da mühim vazifeler başında bulunmuş ve 1798 de General rütbesiyle Mısır seferine iştirâk etmiştir. Birinci Napoléon’un Andréossy’ye gayet büyük bir itimadı olduğu, onu son derece mühim vazifelere tayin etmiş olmasından anlaşılır. 1802 de Londra sefiri olan Andréossy burada pek muvaffak olamamışsa da, bu, onun sonra Viyanaya ve nihayet 28 Mayıs 1812 de İstanbula elçi tayin edilmesine bir mâni teşkil etmemiştir. Andréossy otuz dördüncü Fransız sefiri olarak 25 Temmuz 1812 de İstanbula geldi. Napoléon’un, Rus seferine çıkarken onu gayet mühim bir mevki olan İstanbula göndermesi “onun siyasî meharetine inandığını” gösterir. Fransız müelliflerine göre Andréossy İstanbulda bu itimada lâyik olduğunu isbat etmiş. yani Osmanlı Devletinin Fransızlarla birlikte Rus seferine iştirâk etmesini temin için çok çalışmıştır. “Fakat Napoléon’un ağır nutuklarını ve Tilsit’deki hattı hareketini unutmayan” İkinci Mahmud (1808 - 1839) Andréossy’nin bütün didinmelerini akamete uğrattı ve böylece Napoléon’un arzusu, elçisi tarafından yerine getirilemedi. (Jouannin ve Van Gaver: La Turquie, Paris 1840 sayfa 389; A de la Jonquiére: Histoire de l’empire ottoman. Paris 1881 sayfa: 412). Napoléon’un düşmesi üzerine 14 Kasım 1814 de Fransaya avdet eden Andréossy Constantinople et le Bosphore, Paris 1841 sayfa: 209) 10 Eylûl 1828 de ölmüştür. Comte Andréossy’nin askerlik ve bilhassa topçuluğa dair bir hayli eseri vardır. Fakat bizi alâkadar eden en mühim kitabı İstanbul hakkında olanıdır. Elçiliği, memleketinin durumunun en buhranlı bir zamanına isabet eden Andréossy’nin, iki sene gibi kısa bir zamanda, bir yığın siyasî işler arasında bu eseri yazmağa vakit bulabilmiş olması şayanı hayrettir. Siyasî değer ve icraatı bizi burada ilgilendirmeyen bu zât, Ebersolt’un tabiriyle; “D’Aramon, marquis de Nointel ve Comte de Choiseul Gouffier (B. : Aramon, Nointel, Choiseul) gibi, kendi elçiliğinin de aynı zamanda bir ilim misyonu olmamasını istemişti.” (J. Ebersolt: Constantinople byzantine et les voyageurs du Levant; Paris 1918 sayfa: 214). Netekim Andréossy’den ayrı olarak, elçilik erkânından Charles Pertusier (Şarl Pertüziye) de İstanbul hakkında üç ciltlik bir eser hazırlamış (B. : Pertusier) ve Michel - François Préaulx (Mişel Fransua Preo) ise sefaretin resmî ressamı tâyin edilerek (B. : Préaulx) gerek Andréossy ve gerek Pertusier’nin eserlerini resimleriyle süslemiştir. (A. Boppe Les peintres du Bosphore au XVIII. siècle. Paris, 1911 sayfa: 204). Andréossy’nin İstanbul hakkındaki eseri şehrin suları ve bu suların tevzii sistemi hakkındadır. Andréossy’nin kitabının muhtelif tabıları şunlardır: 1. — “Voyage à l’embouchure de la Mer Noire ou Essai sur le Bosphore et la partie du delta de Thrace comprenant le système des eax qui abreuvent Constantinople.” avec 1 Atlas. Par M. le Comte Andrèossy. à Paris chez Plancher. 1818. 2. — “Constantinople et le Bosphore de Thrace pendant les années 1812, 1813, 1814 et pendant l’anné 1826.” Par le general Andréossy Paris, chez Barrois et Duprat, 1828. 3. — “Constantinopel und der Bosporus von Thrazien in den Jahren 1812, 1813, 1814 und 1826”, terc. Dr. Berk, Leipzig J. Fr. Glück 1828. Andréossy’nin yukarıdaki eserinin Almanca tercümesi olan bu tabında levhaları ihtiva eden atlas mevcut değildir. 4. — “Constantinople et Bosphore de Thrace” avec 1 atlas; par le General Andréossy. Paris, Duprat et Merlin 1841 Tabiatiyle, eserin en mükemmel ve en tamam tabı bu 1814 tarihli olanıdır. Atlasın ihtiva ettiği 10 levha kısmen ilk tabın levhalarına tekabül etmektedir. 1841 tabının atlasındaki levhalar şunlardır: 1. Bazı volkanik maddeler. 2. Su yolları ve su terazileri. 3. Eğrikapı savağı, Beyoğlu taksimi ve bir sarnıcın plânı ve maktaı. 4. Bahçeköy ve Pirgos su kemerleri. 5. Çukurbostan ve Binbirdireğin plânı ve maktaları. 6. İstanbul Boğazı haritası. 7. At meydanı. 8. Göksu çeşmesi. 9. Kabakos körfezinde bir mağara. 10. Kilya (Kilyos?) kalesi ve su terazileri Bunlardan 1 ve 7-10 numaralılar ressam Préaulx tarafından yapılan eserlerdir. Fakat şunu da itiraf edebiliriz ki, şahsen biz bunlarda hiçbir vesika ve sanat kıymeti bulamadık. Birinci tab’ın dokuz levhasından 3-8 numaralılar son tab’ın 1-6 numaralı levhalarına tekabül etmelerine mukabil, burada da, diğerinde olmayan 1, 2, 9 numaralı üç levha vardır. 1. Kamenes adaları. 2. Fransada su tertibatı. 3. Boğaz haritası (teferrüatı). Kitabın metin kısmına gelince; ilk tabının, Boğazın coğrafî vaziyeti ve İstanbulun sularından bahseden iki kısımlık teknik bir eser olmasına mukabil, son tab’ı birçok notları ve başına ilâve edilen bir üçüncü kısım ile İstanbul hakkında kıymetli malûmatla dolu, âdeta bir ansiklopedi mahiyetini almıştır. Andreossy’nin eserinin bu 1841 tabının ihtiva ettiği bahisler şunlardır: Methal — Bizans, İstanbul ve Osmanlı Devleti. Birinci Kitap: — Muhtelif bakımlardan İstanbul. 1. — Padişahlar, Mahmud II nin cülûsu. 2. — Saray. 3. — Saray memurları. 4. — Babıâli. 5. — Osmanlı devletinin teşkilâtı. 6. — Yeniçeriliğin kaldırılması. 7. — Halifelik ve Vehabîler. 8. — Dervişler. 9. — Camiler. 10. — Türkler ve Romalılarda köleler. 11. — İstanbulun asayişi. 12. — Yangınlar. 13. — 1812 veba salgını. Birinci kitabın notları: Tarihçi Agatias, - Bükreş muahedesinden sonra Ahmed Paşaya yollanan Hattı Hümâyun; - Halet Efendinin kesik başının üzerine konan yafta; - Fransız elçilerinin listesi; - Tepedelenli Ali Paşanın kesik başının üzerine konan yafta; - Yeniçeriliğin ilgası hakkında beyanname; - Macaristanda kölelik; - Haraç. İkinci kitap: — İstanbul Boğazı hakkında. 1. — Boğazın menşei hakkında eskilerin fikirleri. 2. — Boğazın menşei hakkında yenilerin fikirleri. 3. — Boğazın menşei, arazinin tetkiki neticesi. 4. — İstanbul limanı. 5. — Limanın ucuna kadar arazi. 6. — Boğaz civarının yüksekliklerinin barometre ile ölçülmesi. 7. — Boğazın litojisi. 8. — Boğazın akıntıları. 9. — Liman. 10. — Cyanées. 11. — Yuşa tepesi. 12. — Pompe sütunu. 13. — Bizans nebatatı. Boğazda hayvan ve balıklar. 14. — Marmara ve Boğaz. İkinci kitabın notları: Kamenes adaları; - Karadenizle Hazar denizi arasında “nivellement”; - Karadenizle Hazar denizi arasında kanal; - Kızkulesi; - Keşiş dağı; - Yunanlılarda mezar. Üçüncü kitap: Su sistemi. 1. — Su yollarında kullanılan eski usuller. 2. — İstanbula gelen su yolları. 3. — Beyoğlu tarafı su yolları. 4. — İstanbula elzem su miktarı ve nüfus. 5. — Boğozdan kemeri. 6. — Su terazisi. 7. — Su yolcuları. 8. — Eski sarnıçlar. Üçüncü kitabın notları: Halepte su yolları; - Akkâ’da su terazisi; - İspanyada su terazileri; Roma ve İstanbul su kemerleri hakkında eski kanunlar; - Harç ve sıva, horasanın terkibi; - Bir ferman. Alfabetik fihrist. İçindeki teknik bilgilerin artık eskisi ve kıymetini kaybetmiş olmasına rağmen bu eser İstanbul tarihi ve arkeolojisiyle meşgul olanlara daha hâlâ kıymetli yardımlarda bulunabilecek kadar ehemmiyetlidir. Semavi Eyice