Boğaziçinin Anadolu yakasında Göksu deresinin Boğaza karıştığı yerde büyük bir müslüman köyü olup halkının ekseriyeti balıkçı ve bahçıvandır; halk ağzında sadece “Hisar” da denilir; “Asıl Anadoluhisarı” ve “Yenimahalle” adı ile iki mahalleye ayrılmıştır ki aralarında Göksu deresiyle çayırı uzanır. Adını, Yıldırım Beyazıd’ın yaptırttığı meşhur kaleden almıştır (B. : Anadolu Hisarı). Göksu’nun ikizi Küçüksu deresi de Anadoluhisarı sınırı içindedir (B. : Küçüksu). On yedinci asır ortalarında, Evliya Çelebi, Seyahatnamesinin birinci cildinde bu köyü şöylece tarif eder: “Anadoluhisarı kasabası lebi deryada Göksunun denize karıştığı mahalde bin seksen hânedir. Kale önünde Fatih Sultan Mehmed Hanın bir camii, azîm sarayları ve yalıları vardır. Defterdar Halıcızâde Sarayı, Mustafa Paşa Sarayı, Hoca Çelebi Sarayı, Kaftancı Ali Çelebi Sarayı, Emir Paşa Sarayı başlıca saraylarındandır. Yalılarının en güzeli, Behâi Efendinin (B. : Behâi Efendi, Şeyhülislâm) çinilerle müzeyyen kasrı âlisidir. Kasabada asla kefere yok, ehalisi hep müslümandır. Kale Camiinden maada birkaç mescidi, yedi adet sibyan mektebi, bir küçük hamamı, yirmi adet dükkânları vardır. Halkı hep ehli zevk, garib dost adamlarıdır; dağlarında bağları hesapsızdır. Üsküdar Kadılığına bağlıdır, ayrıca Sübaşısı vardır, Bostacıbaşı d...

Boğaziçinin Anadolu yakasında Göksu deresinin Boğaza karıştığı yerde büyük bir müslüman köyü olup halkının ekseriyeti balıkçı ve bahçıvandır; halk ağzında sadece “Hisar” da denilir; “Asıl Anadoluhisarı” ve “Yenimahalle” adı ile iki mahalleye ayrılmıştır ki aralarında Göksu deresiyle çayırı uzanır. Adını, Yıldırım Beyazıd’ın yaptırttığı meşhur kaleden almıştır (B. : Anadolu Hisarı). Göksu’nun ikizi Küçüksu deresi de Anadoluhisarı sınırı içindedir (B. : Küçüksu). On yedinci asır ortalarında, Evliya Çelebi, Seyahatnamesinin birinci cildinde bu köyü şöylece tarif eder: “Anadoluhisarı kasabası lebi deryada Göksunun denize karıştığı mahalde bin seksen hânedir. Kale önünde Fatih Sultan Mehmed Hanın bir camii, azîm sarayları ve yalıları vardır. Defterdar Halıcızâde Sarayı, Mustafa Paşa Sarayı, Hoca Çelebi Sarayı, Kaftancı Ali Çelebi Sarayı, Emir Paşa Sarayı başlıca saraylarındandır. Yalılarının en güzeli, Behâi Efendinin (B. : Behâi Efendi, Şeyhülislâm) çinilerle müzeyyen kasrı âlisidir. Kasabada asla kefere yok, ehalisi hep müslümandır. Kale Camiinden maada birkaç mescidi, yedi adet sibyan mektebi, bir küçük hamamı, yirmi adet dükkânları vardır. Halkı hep ehli zevk, garib dost adamlarıdır; dağlarında bağları hesapsızdır. Üsküdar Kadılığına bağlıdır, ayrıca Sübaşısı vardır, Bostacıbaşı da sahil olmakla muhafazasına dikkat eder. Göksu mesiresi âbı hayat misâl bir nehirdir ki Alemdağlarından cereyan edip gelir” (B. : Göksu Deresi). Şirketi Hayriyenin 1330 (1914) da “Boğaziçi” adı ile neşrettiği eserde şu malûmat vardır: “Kanlıca tarafına tesadüf eden nefsi kariye ile ahîren teşekkül eyliyen (93 bozgunundan sonra) ve Kandilliye muttasıl olan Yenimahalleden ibaret olup Boğazın tam ortasındadır. Köprüden 4,2 mil ve Şirketi Hayriye vapurlariyle 40 dakikalık mesafededir. Bedâyii tabiiyye cihetiyle pek zengin bir köy olup Göztepe suyu kaynağı köye yarım saat uzaktadır. Yerli ahalisi balıkcılık ve sandalcılık ile geçinir. Toplarönü denilen mevkideki telgrafhâne bir kablo ile Rumelihisarına ve bu vasıta ile İstanbula bağlıdır. Şirketi Hayriye istatistiklerine göre bu kariyenin verdiği yevmî yolcu miktarı 650 - 700, yazın cuma ve pazar günlerinde 550-600 dür”. Türkiyede Birinci Meşrutiyetin ilânında meb’us seçimi için tanzim edilmiş ve basılmış resmî defterde Anadoluhisarı 167 hâne olarak gösterilmiştir, on yedinci asır ortası için Evliya Çelebide görülen 1080 hâne kaydına göre ya bu rakamın fazla mübalâgalı olduğunu, yahut da, Anadoluhisarının son asırlarda küçüldüğünü kabul etmek gerektir. Eski Boğaziçinin kendine hâs şeylerinden biri olan pazar kayıklarından Anadoluhisarı Pazar Kayığı, Hadikatülcevamiin kaydına göre, bir kadının vakfı imiş, mütevellisi yerli ahalinin intihabiyle seçilirmiş; kayığın hasılatı da gariplerin cenâze masraflariyle yetimlerin cihazına sarfolunurmuş.” 1928 de İstanbul Ticareti Bahriye Müdürlüğünce neşir edilmiş olan “İstanbul Limanı” adındaki eserde, Anadoluhisarı hakkında şu malûamt verilmiştir: “Kandilli ile Anadoluhisarı arası hafif bir koy teşkil eder; sahil dik ve geniş ise de Anadoluhisarına yakın Göksu deresinin ağzında Boğaza doğru yarım gomana imtidadında bir buçuk kulaçlık bir sığlık mevcuttur. Bu sığlıktan ictinap için bankın nihayetine dört kulaç suya bir mahrutî şamandıra demirlenmiştir.” İkinci Mahmud devrine ait olup Yeniçeri ocağının lağvinden az evvel tanzim edilmiş bir Bostancubaşı defterinde, meşhur Meşruta yalıdan (B. : Anadoluhisarında Meşrûta Yalı) Küçüksu deresine kadar, Anadoluhisarı sahil boyu şöylece gösterilmiştir: Mütevelli Meşrutası Rifat Bey kullarının yalısı, yanında sabık Berberbaşı Mustafa Ağazâde Arif Efendinin yalısı, yanında SekbanBeyin yalısı, yanında Hamam İskelesi ve serapa kahvehâneler, yanında sabık Vâlide Sultan Kethüdası Mehmed Efendinin yalısı, yanında Kefeli İskelesi, Yanında Abdi Efendi mahdumunun yalısı, yanında penbeci (pamukcu) Mustafa Ağanın yalısı, yanında Kuzatdan Hüseyin Efendinin yalısı, yanında İsmail Efendi kerimesinin yalısı, yanında Anadoluhisarının sınırı, Fatih Sultan Mehmed Hanın Camii şerifi ve iskele, Mekke Mollasızâde Arif Efendinin yalısı, yanında Sekbanbaşı Hasan Ağanın yalısı, yanında Said Efendinin yalısı, yanında Anadolu Hisarı kalesi, kale içinde silâhşor Osman Beyin yalısı, yanında Şükrüzâde Efendinin yalısı, yanında namazgâh ve Göksu deresi, yanında sabık Kili Nazırı Mustafa Ağanın yalısı, yanında Şehremini Başhalifesizâde Arif Efendinin yalısı, yanında Baştebdil İbiş Ağanın kahvehânesi, Göksu-i Sagir Kasrı Hümâyunu, yanında Bostancılar ocağı ve Mescidi şerif, yaında Göksu-i sagir (Küçük su) deresi. İstanbul Ansiklopedisi için 1946 da şu notlar derlenib tesbit edilmiş idi: Anadoluhisarı, hiç de mamûr sayılamıyacak bir halde idi, en şenlikli yeri olan İskelebaşı bile, yerlilerin anlattıklarına göre, Yarım asır evvelki haline nisbetle pek sönüktü. Nefsi Hisar 270 hânede 1650 nüfustur. Hamam yıkılmış, hamam iskelesi yanında sahildeki kahvehânelerden eser bile kalmamıştır. Köyün eski fırını da muattal idi, bir ekmekçi dükkânı haline kalbedilmiş bulunup köyün ekmeğini Yenimahalledeki fırın temin etmekte idi. Köyün ticaret hayatı vapur iskelesi meydanında toplanmıştır. Kale kapıları ve kalenin dış duvarlarının bir kısmı yıkılarak yeni asfalt cadde açılmadan, köy çarşısı, iki sıralı kale içinde de uzanırdı. Anadolu Hisarı kalesinin bir yol uğruna kısmen tahrbini pek hazin bir garabet olarak kaydetmek lâzımdır (B. Anadolu Hisarı), Boğazın Anadolu sahili boyunca ilerliyen bu caddenin, büyüklü küçüklü birçok kavisler çizdiğine göre, Anadoluhisarında da, iskele meydanından Göksu köprüsüne doğru kale duvarının kenarından bir kavis çizerek dolaştırılması mümkündü gibi görülür. İskele meydanında, deniz kenarında Mehmed Tetik’in bir gazino-kahvehanesi karşısında da Nureddin Kıral’ın bir balıkçı kahvesi vardır ki köyün eş dost ve ahbab ile yegâne oturulacak yerlerdir. Göksu deresinin kenarında, beton köprünün başında, çukurda İbrahim Aslı’nın balıkçı kahvesi de hoş bir yerdir; ağ tamircilerini, dereden kum çıkaran ameleleri, balıkçı motör ve kayıklarını seyretmek; balıkçılar ve sandalcılarla dereden tepeden sohbet, zevkine varabileni saatlarca oyalayabilir. Hisar mahallesi halkının büyük ekseriyeti balıkçıdır, bir kısmı da memur ve mütekaitlerdir. Yenimahalle ahalisinin ekseriyetini ise halat fabrikası amelesi teşkil eder. Köyün biri Kanlıca yolunda (Anadoluhisarı Camii), biri nefsi Hisar mahallesinde tepede (Tepe Camii), biri Göksu kenarında (Defterdar Mehmed Bey Mescidi), biri de Küçüksuda (Küçüksu Mescidi) dört mâbedi vardır; bunlardan Defterdar Mehmed Bey Mescidi haraptır; Küçüksu Mescidinin minaresi yıktırılmış, içine Cumhuriyet Halk Partisi Semt Ocağı ile Anadoluhisarı İdmanyurdu yerleşmiştir. Altı tane namazgâhı vardır: Toplarönü namazgâhı, Otaktepe namazgâhı (B. : Otaktepe). Baruthane çayırı namazgâhı, Göksu namazgâhı, Dörtkardeşler namazgâhı (B. Göksu Deresi; Dörtkardeşler), Nişantaşı namazgâhı. 1946 da Anadoluhisarı yalıları şöylece sıralanmıştır: Vapur iskelesinden Kanlıcaya doğru Nihad Beyin ahşap yalısı, Sedad Beyin büyük ahşap yalısı, Yılmaz Reşad Beyin beton yalısı, Vasfi Aziz Beyin beton yalısı, Mizancı Murad Beyin ahşap yalısı (maalesef yıkılmıştır), Teşrifatci Ferruh Beyin ahşab yalısı, hısmen harab, Balıkcı Ahmed Beyin ahşap yalısı, Şûrâyi Devlet âzasından Esad Beyin ahşap yalısı (Şehir Meclisi âzalarından Mehmed Ali Beyin yalısı), Amcazâde Hüseyin Paşanın Meşruta yalısı (B. : Anadoluhisarında Meşruta Yalı) Ziraat Vekili Muhlis Beyin yalısı, Marki Necibin yalısı (Fransızın yalısı), Hekimbaşı Salih Efendi yalısı, Dr. Kemal Baran’ın beton yalısı; vapur iskelesinden Göksuya doğru köselecinin yalısı, Manastırlı Hakkı Efendi yalısı, Topçu Fuad Paşa yalısı, Şeyh Talât Efendi yalısı, Mümtaz Beyin yalısı; Göksu üzerinde, köprüyü geçtikten sonra Arab Paşa yalısı. Anadoluhisarı, Boğaziçi köylerinin tatlı su kaynakları bakımından en zenginlerinden biridir; Göztepe, Elmalı ve Kestane suyu bu köy etrafındadır; bunlarıdan başka birçok pınarları, maslakları, şifalı ayazmaları vardır. Son yıllarda çoğu bakımsızlıktan harap olmuş ve eskiden şöhretleri bütün İstanbulu tutmuş incir, fındık ve çilek bahçeleri ve üzüm bağları vardı. Üvezi, ayvası namlıydı; bilhassa Otaktepe yamaçları bu bağ ve bahçelerle bezenmişti; bu bağlar ve meyva bahçeleri içinde de en meşhurları şunlardı: Kel Mahmudun bağı (1946 da Anadoluhisarının meşhur marangozlarından S. Rifatın Ağababası), Çavuş üzümü ve cins cins armutarı meşhurdu; Akîle Hanım bağı, Yusuf Cemil Efendi bağı Vakıf tarla, tuğla fabrikası civarında idi; Arnavud Ali Ağanın üzüm bağı; İbrahim Ağanın üzüm bağı; Eşekçi Hasan Ağanın üzüm bağı; Mahmut Beyin bağı (Ramazanoğlu Fuat Beyin babası). Bu bağ ve bahçe sahipleri, dut zamanı, üzüm zamanı, incir zamanı, köyün ilkmekteplerine sepet sepet, tabla tabla meyva gönderirler, bunu, bağ ve bahçelerinin uğur ve bereketi sayarlardı. Bağlar ve bahçeler, köyün ayni zamanda birer mesire yeri idi. Anadoluhisarı, Boğaziçi köyleri arasında mesire yerlerinin çokluğu ile de bir şöhret olmuştur: Küçüksu, Göksu, Baruthane, Dörtkardeşler, Ayazmalar, Çınarlıtepe, Elmalıbendi bunların en namlılarıdır. Boğaziçinin meşhur bir balıkçı köyü olarak son yarım asır içinde Anadoluhisarınin en meşhur balıkçıları Ahmed Bey, Asâf Bey, Murad Reis, Kemal Reis, Râzi Reis, Said Efendi, Tahir Kaptan, İsmail Reis, Dayı Yaşar, Arab Ahmed, Basri Reis ve Rahmi Reistir. Sandalcı Ahmed Baba da, 1946 da akran ve emsali hemen hiç kalmamış bir ihtiyar idi ki, Göksunun son kayık safalarını da mehtap âlemlerinini bir masal gibi anlatırdı. 1946 da, Hafız İbrahim, Anadoluhisarının en namlı bir armatörü, motörcüsüydü. Bibl. : Evliya Çelebi, I; Liman; Hadikatül Cevâmi, II; Şirketi Hayriye; Saim Turgud, Not; REK ve Muzaffer Esen, Gezi notu. 1918 de Anadoluhisarı (Mühendis Necib Beyin İstanbul Rehberinden) Geçen asır sonlarında Anadoluhisarı yalıları ve eski yerinde Anadoluhisarı Camii (Resim: Fotoğrafdan Nezihin eli ile) Geçen asır sonlarında Anadoluhisarı yalıları (Resim: Fotoğrafdan Nezihin eli ile) Geçen asır sonlarında Anadaluhisarı yalıları (Resim: Fotoğrafdan Nezihin eli ile) Geçen asır sonlarında Anadoluhisarı yalıları (Resim: Fotoğrafdan Nezihin eli ile) Anadoluhisarında Göksuda Arabpaşa Yalısı (Resim: Abdullah Tomruk) Anadoluhisarında köprü altında İbrahim Aslının balıkcı kahvesi ve Hafız İbrahimin Selâmetullah motoru (Resim: Abdullah Tomruk)