Venedik Mıhitarist rahiplerinden meşhur Ermeni tarihçi ve coğrafyacısı, Lukas İnciciyan’ın (1758-1833), 1794 de Venedik’de tabedilen Boğaziçi hakkında mühim bir eseridir. Müellif, Ermeni harf ve rakkamların taşıyan 3-9 cu sihifeleri işgal eden önsözünde, Bizanslı Dionesius, Albialı Gyllius Petrus, Vestfalyalı Johannes Leinklav (ölümü 1593 de Viyana’da), Eremya Çelebi Kömürcüyan (1635-1695), Marcili Luigi, Signor Momars, Floranslı Cestini Domenico, Kozmas Kömürcüyan (rahip Komitas Kömürcüyan’ın (1656-1707) torunu) gibi Boğaziçi hakkında eser bırakan başlıca tarihçi ve coğrafyacılardan bahsetmektedir. Müteakiben, yine önsözde, Boğaziçinin eski haritaları zikredilmektedir. Bu meyanda önce Kâtib Çelebi’nin Hicrî 1145 ve Milâdî 1732 de tab’edilen Cihannûmasında mevcud olan ve sonra da Bon adlı Felemenkli bir şahsın 1735 tarihini haiz haritası kaydedilmektedir. Birinci Sultan Hamidin gününde ise, Devlet emriyle Fransız mütehassıs san’atkârlar tarafından Boğazın yeni bir haritası hazırlandığı ve bunun üzerinde bazı tashihler ve isim ilâveleri yapılarak 1791 de ermenice bir tab’ı da çıkdığı yazılıdır. 1788 de ise, Viyanada Tott adlı bir şahsın ve Fransız sefiri Choiseul-Gouffier’nin verdiği izahata müsteniden yeni bir haritanın basıldığı iş’ar olunmaktadır. Eskilerden ise, Gyllius’un yaz...

Venedik Mıhitarist rahiplerinden meşhur Ermeni tarihçi ve coğrafyacısı, Lukas İnciciyan’ın (1758-1833), 1794 de Venedik’de tabedilen Boğaziçi hakkında mühim bir eseridir. Müellif, Ermeni harf ve rakkamların taşıyan 3-9 cu sihifeleri işgal eden önsözünde, Bizanslı Dionesius, Albialı Gyllius Petrus, Vestfalyalı Johannes Leinklav (ölümü 1593 de Viyana’da), Eremya Çelebi Kömürcüyan (1635-1695), Marcili Luigi, Signor Momars, Floranslı Cestini Domenico, Kozmas Kömürcüyan (rahip Komitas Kömürcüyan’ın (1656-1707) torunu) gibi Boğaziçi hakkında eser bırakan başlıca tarihçi ve coğrafyacılardan bahsetmektedir. Müteakiben, yine önsözde, Boğaziçinin eski haritaları zikredilmektedir. Bu meyanda önce Kâtib Çelebi’nin Hicrî 1145 ve Milâdî 1732 de tab’edilen Cihannûmasında mevcud olan ve sonra da Bon adlı Felemenkli bir şahsın 1735 tarihini haiz haritası kaydedilmektedir. Birinci Sultan Hamidin gününde ise, Devlet emriyle Fransız mütehassıs san’atkârlar tarafından Boğazın yeni bir haritası hazırlandığı ve bunun üzerinde bazı tashihler ve isim ilâveleri yapılarak 1791 de ermenice bir tab’ı da çıkdığı yazılıdır. 1788 de ise, Viyanada Tott adlı bir şahsın ve Fransız sefiri Choiseul-Gouffier’nin verdiği izahata müsteniden yeni bir haritanın basıldığı iş’ar olunmaktadır. Eskilerden ise, Gyllius’un yazdıklarına istinaden, Fransız kıralının coğrafyacısı Nicholas Sanson’un oğlu, Culielmos Sanson tarafından hazırlanan harita zikredilmektedir. Eski ve yeni bütün kaynaklardan istifade ettiğini söyliyen İnciciyanın eseri başlıca üç kısma ayrılmıştır. Birinci kısımda Boğaziçinin adının menşei ve eski şekilleeri; Boğazın uzunluğu; genişliği; nasıl meydana geldiği hakkında rivayetler, akıntılar; havası, rüzgârları ve meşhur kışları; topografisi, sekenesi ve bostancıları; toprağı, mahsulü içme suları; Eskilerin ve Osmanlıların sayfiye yerleri; Bizans imparatorlarının ve Osmanlı padişahlarının sayfiyeye gidişleri; Eskileri ikametgâhları, puthâneleri, manastırları, kiliseleri ve ayazmaları mütalea edilmektedir. İkinci kısımda, ilâve olarak Sadrâzamlarının tam bir listesi mevcuttur. Eserin adını taşıyan üçüncü kısım ise manzumdur ve başlıca iki kısma bölünmüştür. Birinci bölüm Rumeli cihetine hasredilmiştir. Sırasiyle, Tophâne, Salıpazarı, Fındıklı, Kabataş, Dolmabahçe, Hayrettin ve Beşiktaş, Ortaköy, Defterdarburnu, Kuruçeşme, Arnavudköy, Akıntıburnu, Bebek, Kayalarburnu ve Rumelihisarı, Baltaoğlu yahut Baltalimanı, Emirgân, Tokmakburnu ve İstinye, Köybaşı veya Yeniköy, Kalender, Tarabya, Kireçburnu, Kefeliköy, Büyükdere ve Sarıyarla - Yenimahalle tetkik edilmiştir. İkinci bölümde ise, Anadolu sahilinde bulunan, Üsküdar, Öküzlimanı, Kuzguncuk, İstavroz ve Beylerbeyi, Çengelköy, Kule bağçesi (Kuleli) veya Narlıbahçe, Zeytinburnu, Vaniköy, Kandilli, Göksu, Anadoluhisarı (Güzelcehisar veya Akcahisar) Körfez bahçesi, Kanlıca, incirliköyü ve Sultaniye, Beykoz ve Yalıköyü, Serviburnu, Hünkâr İskelesi, Macarburnu, Yoroz kalesi ve Kavak köylerine tahsis edilmiş ve buraların kimlerle meskûn olduğu başta zikredilmiştir. Kevork Pamukcuyan