Türk Tıb bilgini; 1873 de bir yüzbaşı oğlu olarak Harputta doğdu. Orada askerî rüşdiyesinde, İstanbulda Kuleli askerî idadisinin tıb kısmında ve askerî tıbbiye mektebinde okuduktan sonra 1899 da doktor yüzbaşı olarak diplomasını aldı. Gülhane hastahanesinde bir sene staj yaptı. Rieder Paşanın teklifi üzerine dört yıl için Almanyaya gönderildi. Kiel’de Flemming ve Meves’in yanlarında anatomi ve histolojiye, patoloji enstitüsünde Heller’in Würzburg’da Kölliker, Stöhr ve Rindfleisch’in yanlarında çalıştı. Leipzigte Marchand’ın yanında tezini yazdı. Tatil zamanlarını Hamburg’ta Fraenkel’in enstitüsünde geçirdi. Memleketine dönünce Gülhane hastanesinin Marazi Teşrih (patolojik anatomi) muallimliğine tayin edildi. İki sene sonra Wieting Paşa ile arası açılması üzerine kendi arzusu ile Düyunu Umumiye idaresine ve Yemende Halif tuzlası doktorluğuna geçti. 1906 da Kadirgada yapılan Tıb Fakültesi marazî teşrih muallimliğine çağrıldı. 1907 de askerî ve mülkî tıb mekteplerinin birleştirilmesile teşkillendirilen Haydarpaşa Tıb Fakültesi marazî teşrih müderrisliğine getirildi. İlk Dünya Savaşında Kızılaya girerek Erzurum cephesine gitti. Burada bir askerî doktorun gündelik vazifesi arasında o zamanlar orduyu tehdit eden lekeli tifo üzerinde araştırmalar yaptı. Bu vatan borcunu ödedikten sonra ...

Türk Tıb bilgini; 1873 de bir yüzbaşı oğlu olarak Harputta doğdu. Orada askerî rüşdiyesinde, İstanbulda Kuleli askerî idadisinin tıb kısmında ve askerî tıbbiye mektebinde okuduktan sonra 1899 da doktor yüzbaşı olarak diplomasını aldı. Gülhane hastahanesinde bir sene staj yaptı. Rieder Paşanın teklifi üzerine dört yıl için Almanyaya gönderildi. Kiel’de Flemming ve Meves’in yanlarında anatomi ve histolojiye, patoloji enstitüsünde Heller’in Würzburg’da Kölliker, Stöhr ve Rindfleisch’in yanlarında çalıştı. Leipzigte Marchand’ın yanında tezini yazdı. Tatil zamanlarını Hamburg’ta Fraenkel’in enstitüsünde geçirdi. Memleketine dönünce Gülhane hastanesinin Marazi Teşrih (patolojik anatomi) muallimliğine tayin edildi. İki sene sonra Wieting Paşa ile arası açılması üzerine kendi arzusu ile Düyunu Umumiye idaresine ve Yemende Halif tuzlası doktorluğuna geçti. 1906 da Kadirgada yapılan Tıb Fakültesi marazî teşrih muallimliğine çağrıldı. 1907 de askerî ve mülkî tıb mekteplerinin birleştirilmesile teşkillendirilen Haydarpaşa Tıb Fakültesi marazî teşrih müderrisliğine getirildi. İlk Dünya Savaşında Kızılaya girerek Erzurum cephesine gitti. Burada bir askerî doktorun gündelik vazifesi arasında o zamanlar orduyu tehdit eden lekeli tifo üzerinde araştırmalar yaptı. Bu vatan borcunu ödedikten sonra 1933 yılına kadar Fakültedeki hocalığında kaldı. O yıl yapılan üniversite reformunad haksız olarak ve bütün tıb âleminin hayretleri önünde Fakülteden uzaklaştırıldı. Hayatının son iki buçuk yılını, Sağlık Bakanlığını işgal eden değer bilir Dr. Refik Saydam, Hamdiye Guraba hastanesinde ve oranın başhekimi Dr. Ömer Lütfü Eti’nin teşebbüsü üzerine hazırlattığı ve 8.7.1932 de tayin edildiği marazî teşrih lâboratuvarı şefliğine geçirtti. Eli ile kurup bin zorluk içinde ve adım adım doldurduğu lâboravutarından ansızın ayrılmak zorunda kalması Hamdiyi manen yıktı. Bu bozuk manevî zemin üzerinde meydana gelen ve birbirini kamçılayan şeker hastalığı ve akciğer tüberkülozu yüzünden Heybeli sanatoryumunda öldü. Ölürken son sözleri şunlar oldu: “Hayatta daima çalışınız ve karşılık beklemeden daima iyilik yapınız. İşte insanlığın sonu budur.” Cenazesi değer bilir Gülhane hastanesi tarafından kaldırıldı ve yürekten gelen coşkun tezahürlerle genç tıbbiyelilerin elleri üzerinde Üniversite binasına götürüldü, burada nutuklar söylendi, ve cenaze gene tıbbiyelilerin elleri üzerinde, arkasından büyük bir yaya kalabalığı sürükliyerek, Edirnekapı şehitliğine gömüldü (1936). Hamdi Suad 26 yıl süren hocalığında memleketimizde Avrupaî anlamda bir patolojik anatomi enstitüsü kurdu. Burada okurlar birer mikroskop başında histopatoloji kurslarına girer, hoca her birine yetişmeğe çalışırdı. Otopsiyi küçük teşrihhane amfisinde ve bizzat ölü üzerinde gösterirdi. Nadir hastalık şekilleri gösteren organları 1800 parçayı ihtiva eden ve memleketimizde ilk defa kurduğu bir patolojik anatomi müzesi halinde topladı. Mikroskopik kurslar için, her hastalığın bir preparat serisi halinde yer aldığı çok değerli bir mikroskopi arşivi meydana getirdi. Öğrenciler için “Teşrihi maraziî umumî” ve “Fethi meyit” (otopsi) adında iki klâsik kitap yazdı. Hamdi Suad klâsik çalışmalarla tatmin olunacak bir adam değildi. O, her gördüğü ve okuduğu meselenin künhüne varmak isterdi, kitaplarda yazılanları olduğu gibi kabul etmekle kalmıyordu. Bu mütecessis ruhunun enerjisile dünya pataloglarının en son olarak ele aldıkları problemler üzerinde durur ve araştırmalar yapardı. Üçüncü Millî Türk Tıb kongresinde kanserle mücadele teşkilâtının teklifini umumî efkâra kabul ettirdi (1929). 1929 da Dr. Refik Saydam’ın Kızılaydan ayırdığı tahsisatla bir kanser lâboratuvarı kurdu. Buna “Kızılay Kanser Lâboratuvarı” adını vermişti. 1933 de Kanserle Mücadele Cemiyetini kurdu. Hamdi Hoca, İsmail Gaspıralı gibi kültür adamlarının bulunduğu bir grupla “hurufu munfasıla” problemi ile uğraştı. Bu, Arab alfabesinin, türkçeyi fonetik bir şekilde yazabilmek için ıslahı meselesi idi. Lâtin harflerinin kabulü üzerine Hamdi, kitabını derhal bunlarla yeniden bastırdı. Garp ile sıkı bir bağı vardı, patoloji ve kanseroloji kongrelerine komünikasonlarile giderdi. Milletlerarası Kompare Patoloji Kurumunun kurucularından biri, milletlerarası on üç büyük dilde yayınlanan Acta Cancerologica’nın editörlerinden idi. 1930 da Baku’da toplanan ve her memleketten en güvenilir bilgini davet eden Rus Tıb Kongresi Türkiye üyesi olarak Hamdiyi seçmişti. Kongre salonuna zarurî engeller yüzünden bir saat kadar geç giren Hamdi, kongrenin açılmamış olup kongre heyetinin kendisini beklemekte olduğunu gördü. Komünikasyonunu fransızca olarak okumağa başlayınca birçok üyeler “Türkçe söyle, hepimiz türkçe anlıyoruz” diye bağırmışlardı. Hamdi 1933 yılında Madrit’de toplanan kanser kongresine 160 numaralı üye olarak iştirak etti. Bu, Avrupaya neşeli ve son yolculuğu olmuştur. Önemli buluşları: Hamdi hoca, retikuloendoteliyal hücreler diye sonradan ayırd edilen hücreleri 1904 kadar erken bir zamanda gördü ve morfolojilerini vasıflandırdı. Urların genesis’i yani tevekkünleri ve deri histopatolojisi konularında, melanin pigmentasyonu hakkında, Morbus Darier adındaki deri hastalığının histolojisi hakkında esaslı çalışmaları vardır. Embryolojik bilgilere dayanaraktan “Coelothelioma” adını verdiği urları ayırdı. Bu term hâlâ Milletlerarası yayınlamalarda görülmektedir. Formülünü yaptığı ve gerek memleketimizde, gerekirse yabancı illerde “Hamdi Erili” (Hamdi mahlûlü) olarak yazılan, organları saklama mahlûlü memleketimiz lâboratuvarlarında olduğu gibi bazı yabancı lâboratuvarlarda da tercihan kullanılmaktadır. İsmi ve formülü Dorland’ın 1944 de yayınlanan Amerikan tıp lûgatine geçmiştir. Hamdinin yazıları yabancı tıb mecmualarında ve klâsik kitaplarda zikrolunmaktadır. En önemli çalışmalarının biri nebat kanseri denilen teşekkül üzerine olmuştur. Hamdi bunun hakikî bir kanser olmadığını, hayvan silsilesinde görülen kanserlerle mukayese neticesinde ileri sürmüştür. Bu çalışmalarını, Avrupa kanserologlarının nebat kanseri üzerindeki incelemeleri henüz başlarken yapmıştır. Dr. Perihan Çambel Hamdi Suad Aknar (Resim: S. B.)