İstanbulda Babıhümayun önünde Saray Meydanındadır; ki bugün buraya Ayasofya Meydanı denilegelmektedir. Türk İstanbulun eşsiz güzellikte bir âbidesi, çeşme yapısı sanatının Türk Rokokosu üslûbunda bir şaheserdir. Geniş saçaklı bir çatı altında toplanmış som mermerden dört çeşme ve köşelerinde dört sebilden mürekkeptir. Kütle halindeki güzellik, lâtif kabartma nakışlar, tunç şebekeler, ve nefis çinilerle bezenmiştir; ve bu kıymetli tezyinat göz kamaştıracak derecede de zengindir. Evvelâ; çatının altında, fırdolayı üç sıra halinde boya ile yapılmış akantus yaprakları, yeşil ve çiçekli çiniler ve istalâktitli bir korniş vardır. Âbidenin asıl yüzü Ayasofyaya karşıdır. Güzel bir tunç musluk takılmış olan ayna taşının üstünde yuvarlak bir madalyon içinde altın yaldızla “Maaşallah” yazılmıştır. Ayna taşının iki kenarında mermer kabartma, birer iskemle üzerinde çiçek şişesi ve çiçekler vardır. Kemerin alt kısmı da ayni motiften kabartmalarla tezyin edilmiştir; kemer, beyaz mermerler arasında demir oksitli kırmızı şistlerle örülmüştür; çeşmenin iki kenarında iki mihrab vardır. Bu cephede, çeşmenin tarih beyti boydan boya bir satır halinde, bakır yeşili bir zemin ve kırmızı porfirden bir çerçeve içine yazılmıştır. Baştanbaşa zengin çiçek kabartmaları ve kitabenin kabartma yazıları altın yal...

İstanbulda Babıhümayun önünde Saray Meydanındadır; ki bugün buraya Ayasofya Meydanı denilegelmektedir. Türk İstanbulun eşsiz güzellikte bir âbidesi, çeşme yapısı sanatının Türk Rokokosu üslûbunda bir şaheserdir. Geniş saçaklı bir çatı altında toplanmış som mermerden dört çeşme ve köşelerinde dört sebilden mürekkeptir. Kütle halindeki güzellik, lâtif kabartma nakışlar, tunç şebekeler, ve nefis çinilerle bezenmiştir; ve bu kıymetli tezyinat göz kamaştıracak derecede de zengindir. Evvelâ; çatının altında, fırdolayı üç sıra halinde boya ile yapılmış akantus yaprakları, yeşil ve çiçekli çiniler ve istalâktitli bir korniş vardır. Âbidenin asıl yüzü Ayasofyaya karşıdır. Güzel bir tunç musluk takılmış olan ayna taşının üstünde yuvarlak bir madalyon içinde altın yaldızla “Maaşallah” yazılmıştır. Ayna taşının iki kenarında mermer kabartma, birer iskemle üzerinde çiçek şişesi ve çiçekler vardır. Kemerin alt kısmı da ayni motiften kabartmalarla tezyin edilmiştir; kemer, beyaz mermerler arasında demir oksitli kırmızı şistlerle örülmüştür; çeşmenin iki kenarında iki mihrab vardır. Bu cephede, çeşmenin tarih beyti boydan boya bir satır halinde, bakır yeşili bir zemin ve kırmızı porfirden bir çerçeve içine yazılmıştır. Baştanbaşa zengin çiçek kabartmaları ve kitabenin kabartma yazıları altın yaldızlıdır. Çeşmenin bu yüzü, diğer üç yüzünden iki noktada ayrılır: Bu yüzün mermer çiçek kabartmaları tabiatten taklid edilmiştir; diğer yüzlerin kabartmaları, üslûplaştırılmış çiçeklerden yapılmıştır. Bir de, diğer üç cephenin, tarih kasidesinin muhtelif parçalarından mürekkep olan kitabeleri, demir oksitli kırmızı şistten çerçeve içine ve bakır yeşili zemin üzerine tâlik ile yazılmıştır ve her çeşmenin üzerinde birer satır üzerine beş beyit bulunmaktadır. Âbidenin İshak Paşaya bakan yüzünde ise, mihrapların yerinde, sebillere girilen iki kapı bulunmaktadır. Bu kapıların bugünkü kanatları, bu şahesere lâyık değildir. Bu kapı kanatlarının, on sekizinci asır Türk Rokokosu üslûbunda yapılacak yenilerile değiştirilmesi gerekir. Dört köşedeki dört sebil üçer yüzlüdür. Sütun başlıkları istalâktitli dört sütun arasına yerleştirilmiş tunç şebekelerde süs motifi olarak üslûplaştırılmış lâle kullanılmıştır. Ve her sebilde, tarih kasidesinden üçer beyit bulunmaktadır; bunlar da tâlik hat ile ve sebilin bir yüzüne iki satır halinde bir beyit olarak yazılmıştır. Âbidenin tarih kasidesi on sekizinci asır Divan şiirinin büyük üstatlarından Seyyid Vehbinindir; bu kasidenin sonlarında, şairin de söylediği gibi, yalnız son tarih beyti Üçüncü Ahmedin kendisi tarafından söylenmiştir ki Divan Edebiyatının tarihçilik yolunda yazılmış en güzel mısra’lardan biridir. Kaside Babıhümayun ile Ayasofya arasında bakan köşedeki sebilin üzerinden başlamaktadır: Şâhinşehi âli neseb, Sultani memdûhül haseb Fermandehi Rûmü Areb Han Ahmedi kişverkşüâ Adlü kerâmet menbai şemsü velâyet matlai Dergâhının her mısraı şehbâli Simürgü Hümâ Zâti mûlûke âbirû şemşiri bagı fethacû Gülzâri mülke virdi rû mızâbı kilki daima Babıhümayuna karşı olan çeşmenin üzerinde: Hem pâdişehdir hem veli zâtinde olunmuş münceli Adli Ömer cûdi Ali hulki Muhammed Mustafâ Destinde devlet hâtemi kılmış müsahhar âlemi Hak resmi ismi a’zemi nakşi cebin itmiş anâ Hükmi revan her kişvere fermanberi şâhü gedâ Hayret verir sad Kaysere galib hezar İskendere Hem hamii beytülharem hem hadimi şâhi ümem Rûmü Areb mülki Acem mahkûmudur sertâbepâ Oldur imamül müslimin zılli hüdavendi muin Bâ nassî Kur’anı mübin emrine vâcib iktida İkinci köşe sebil üstünde: Şehler anâ kişver verir ol şehlere efser verir Seyfine düşmen ser verir oldukça tuğu sernümâ Ol menbai cûyi meram ol maksemi rızki enâm Olsun ilâ yevmilkıyam şâhanı dehre mültecâ İskender idüb cisticû zulmetde gezmiş mültecâ Babı hümayûnunda bu itti revan âbi beka İshakpaşaya bakan çeşmeinn üzerinde: Bu tarhi pâki hurremi sevk itti sadrıa’zemi Damadı hassı ekremi hemnamı ceddül enbiyâ Oldu o düstûri celil bu hayri câriye delil Halka idüb zemzem sebil celbe ol şâhen düâ Ol şehriyâri zernisar bezletti mâli bî şümar Yapdı sebilü çeşmesar me’cur ola ruzi ceza Bu mevkii âbad idüb bir tarhi nevicad idüb Rûhi Hüseyni şâd idüb itti sebil âbı safâ Bu ayne ey sâfi derun destini kevser gibi sun Her katrei saffet numûn olmakta bir ayni şifâ Üçüncü köşe sebil üstünde: Âbi zülâle mâsedak tâki felekle yeknesak Gök kubbenin altında bak var mı bu resme binâ Oldukça bercâ mihrümah zibi serir olsun o şâh Sadri güzinin yâ ilâh itme rikâbından cüdâ Ey hüsrevi âli tebâr âsarına yoktur şümar Amma bu dilçü çeşmesar oldu aceb hayret fezâ Sultanahmede bakan çeşme üzerinde: Bak sîmü zerden tâsına âbi hayat efzasına Benzer gümüş sakkasına bekler kapun subhi mesâ Yapdın Saray meydanına kıldın salâ attâşına Cennetde kevser yânına gûyâki kasr ittin bina Altın suyun idüb sebil yapdın uyûni selsebil Birinde bin ecri cezil virsün cenabı kibriyâ Medhinde hâmem oldu lâl izhari acz itti mekal Evsafın eylerken hayal hâtiften irdi bir nidâ Vehbi hamuş ol besteleb haddin değil eyle edeb Senden mukaddem oldu heb şairlere bizden salâ Dördüncü köşe sebil üstünde: Vasfinde idub güftügû çok kimse dökdü âbi rû İttirdi âhir serfürû o husrevi şevket nümâ Tarih için danişveran hayretde iken nâgehan Buldu şehinşehi cihan bir mısrai âlembehâ Her lâfzı bahri mevcezen mânâsıdır dürri aden Görmek dilersen ânı sen ey teşmei hüsni edâ Ayasofyaya karşı olan asıl cephede boydan boya bir satır halinde büyük celî sülüs hat ile: Târihi Sultan Ahmedin câri zebanı lûleden Aç besmeleyle iç suyu Han Ahmede eyle düâ Bu kitabelerin yazısı da Üçüncü Ahmedin olup bu son tarih beytinin altında da imzası vardır. Rivayet edilir ki, Üçüncü Ahmed bu tarih mısraını: Han Ahmede eyle düâ aç besmeleyle iç suyu şeklinde yazmış ve devrin seçkin şairlerine bunu bir kaside haline koymalarını emretmiş.. fakat “suyu” kelimesi, kafiye bulmak bakımından şairleri çok üzmüş; Seyyid Vehbi, bu mısraın ikinci parçasını başa alarak “düâ” gibi kafiye bakımından zengin, bir kelime elde etmiş ve en güzel kasideyi yazmağa muvaffak olmuş. Bu mısraın gösterdiği yapı tarihi Hicrî 1141 dir. Bu âbidenin yapısına dair de Divanıhümayun kayıtları arasında şu vesika bulunmaktadır: “Marmara naibine ve zabitine hüküm ki; “Sarayi Cedidi Âmirem babıhümayunu pişgâhında tarafı hümayûnumdan müceddeden binasına mübaşeret olunan çeşmesar içün mermer taşın lüzumu olmağla iktizâ iden behaları bine emini tarafından verilmek üzre tâyin olunan mübaşir haseki marifeti ile gönderilen defter mucibince saf ve beyaz damarsız olmak üzre... zira’ mermer taşı katı’ ve tedarik olunub aceleten kayıklara vaz-ü tahmil ve bir gün mukaddem Âsitanei saadet âşiyanıma naklolunmak babında fermanı âişanım yazılmıştır. Fî evasıtı n. (Ramazan) 1141”. Bu fermanın tarihi 1729 nisanına rastlar. Geçen asrın büyük bir İtalyan edibi, Edmondo de Amicis “Constantinopoli” adındaki eserinde, Üçüncü Ahmed çeşmesinden şöylece bahsediyor: “İnsan elinin oyup işlemediği yeri yoktur; zarafet, servet ve sabrın bir harikasıdır. Hiç tereddütsüz, billûr bir fanus altında muhafaza edilmeğe değer. Yalnız göz için yapılmış değil, kendisine has bir tadı varmış gibi, insan onun usaresini azıcık emmek, ondan tatmak istiyor. Bir mücevher çekmecesi ki, açıp içinde ne varmış diye bakmak istiyor: Bir çocuk mâbude mi? Şahane bir inci mi? Yahud sihirli bir yüzük?.. Zaman altın yaldızarını azıcık dökmüş, boyalarını biraz uçurmuş ve mermerlerini karartmış.. Bu koca pırlanta, ilk günü kimbilir nasıl parlıyordu; Bugün yüz altmış yıllık bir mazisi var.. Onu bir dtfa görmek, hayalinin ölünciye kadar hafızadan silinmemesi için kâfidir. Hiçbir başka güzel şey, onu unutturamaz; ve kulağınıza İstanbul adının çarptığı her yerde her zaman bu çeşmenin hayali de gözönüne gelir”. İstanbulda Sultanahmed Meydan Çeşmesi (Resim : Th. Allom’dan Sabiha Bozcalının kalemi ile) İstanbulda Sultanahmed Meydan Çeşmesi (Resim: Th. Allom’dan Sabiha Bozcalının kalemi ile) İstanbulda Sultanahmed Meydan Çeşmesi (Plân : Güzel Sanatlar dergisinden)