Topkapı Sarayının üçüncü avlusunda, Arz odasının önünde Lâle devrine ait güzel yapılardan biridir; bu binanın yerinde evvelce İkinci Selim zamanında Mimar Sinan tarafından yapılmış güzel bir köşk, “Havuz Köşkü” vardı; bir havuzun ortasında ve küçük bir bahçenin içinde mermerden, etrafı on iki yeşil somaki sütunlu bir köşktü. Sarayda dağınık bir halde bulunan kütüphaneleri bir çatı altında toplamak istiyen Üçüncü Ahmed harabiye yüz tutmuş olan bu güzel küçük köşkü feda etmiş, yerine bugün kendi adını taşıyan kütüphanesini yaptırtmıştı. O devirde sarayda yaşamış müverrih Fındıklılı Silâhdar Mehmed Ağa bu yapı işini vakayinâmesinde şöylece naklediyor: “Padişah iç halkının ilme rağbetleri ve İçhazinede ve Hasoda Hazinesinde ve Haremişerifinde bulunan kütübi nefîse ana mahfuz durmak fikriyle sarâyi hümayunları içinde bir musannâ kütübhâne binâ buyurulması muradı hümayunları olmağın Arz Odasının ardında vâki Sultan Selimi Sâni bina eylediği Havuz Bağçesi dimekle mâruf sagir bağçe içindeki sâfi mermerden yapılmış havuz ve üstü tekne kubbe ve etrafı oniki aded kebir somâkî direkli köşk hedim ve yerine kütübhâne tarh ve bina olunmak üzere münasip görmeğin hedmine mübaşeret olunub birkaç günde taşı toprağı ayrılandıktan sonra pâdişah bir mübârek günde... dedeleri Sultan Ahmedi kadîm hazret...

Topkapı Sarayının üçüncü avlusunda, Arz odasının önünde Lâle devrine ait güzel yapılardan biridir; bu binanın yerinde evvelce İkinci Selim zamanında Mimar Sinan tarafından yapılmış güzel bir köşk, “Havuz Köşkü” vardı; bir havuzun ortasında ve küçük bir bahçenin içinde mermerden, etrafı on iki yeşil somaki sütunlu bir köşktü. Sarayda dağınık bir halde bulunan kütüphaneleri bir çatı altında toplamak istiyen Üçüncü Ahmed harabiye yüz tutmuş olan bu güzel küçük köşkü feda etmiş, yerine bugün kendi adını taşıyan kütüphanesini yaptırtmıştı. O devirde sarayda yaşamış müverrih Fındıklılı Silâhdar Mehmed Ağa bu yapı işini vakayinâmesinde şöylece naklediyor: “Padişah iç halkının ilme rağbetleri ve İçhazinede ve Hasoda Hazinesinde ve Haremişerifinde bulunan kütübi nefîse ana mahfuz durmak fikriyle sarâyi hümayunları içinde bir musannâ kütübhâne binâ buyurulması muradı hümayunları olmağın Arz Odasının ardında vâki Sultan Selimi Sâni bina eylediği Havuz Bağçesi dimekle mâruf sagir bağçe içindeki sâfi mermerden yapılmış havuz ve üstü tekne kubbe ve etrafı oniki aded kebir somâkî direkli köşk hedim ve yerine kütübhâne tarh ve bina olunmak üzere münasip görmeğin hedmine mübaşeret olunub birkaç günde taşı toprağı ayrılandıktan sonra pâdişah bir mübârek günde... dedeleri Sultan Ahmedi kadîm hazretleri At Meydanında inşa buyurdular camiişerifin temelinin hafrine ibtidâ kendi urdukları altun kazma hâlâ Hasoda Hazinesinde mahfuz idi... o altun kazmayı getirüb Havuz Bağçesinin içinde vaz’ı esâsı kütübhâne kılınacak mahalle varub Kilâr ve Seferli odalarının hocalarına dua ettirdikten sonra teberrüken ol kazma ile ibtidâ kendüleri ve sonra şehzâdeleri Süleyman Han ve dahi sonra arz ağaları hafir ve andan mimaran ve neccaran mübaşeretiyle temeli kazılub hazırlandı... vaz’ı esası kılındı ve ikdamı tamamen buyurmağın altı ayda tamama irdi”. Üçüncü Ahmed Kütübhânesi türk mimarisinde kütübhâne yapısının şaheser örneğidir. Aşağıdaki satırları Topkapu Sarayı Müzesi kütübhânesici Şükrü Yenal’ın Güzel Sanatlar mecmuasında intişar etmiş “Topkapu Sarayı Müzesi Enderun Kitablığı” başlıklı makalesinden alıyoruz: “Mimarlarımız, kitaplıkların, rutubetten ve hattâ depremden korunması için tonoz ve bodrum üzerine yapılmasını, yangın tehlikesine karşı da her tarafının açık bulunmasını usul tutmuş olduklarından, Enderun kitablığı da hava cereyanını temin etmek üzere karşılıklı pencereli kemerli bir bodrum üzerine yapılmıştır. Dış cepheleri beyaz mermerle kaplanmıştır. Bu mermerlerin muntazam olması belki de Havuz köşkü enkazından istifade edildiği kanaatini uyandırmaktadır. “Kitaplığa ön cepheden iki taraflı mermer merdiven ile girilmektedir. Bu merdivenin sonraları tâdile uğradığı, âdi pik korkuluklar konduğu görülür ki asli şekli Sûrname-i Vehbideki resimlerden ve bazı gravürlerden kolaylıkla anlaşılıyor. “Bina 235, 18 metre murabbaında bir sahaya kurulmuş ve merkezde bir kubbe, bunun arka ve iki yanında birer tekne kubbe, önünde üç ufak kubbe bulunmaktadır. Bunların üzerleri kurşun ile örtülü olup bakır alemleri de lâle, nar şekillerinde ve en nadir tiptedir. Merdivenlerden çıkılınca istalâktitli başlıklı dört sütunun taşıdığı sivri kemerlerle çevrilmiş üzeri üç kubbeli bir sahanlığa girilir. Tam ortada fildişi ve bağa ile bezenmiş kapının üzerinde binanın yapılış tarihini gösteren aşağıya yazdığımız arapça kitabesi bulunmaktadır. (Kitâbe İstanbul Ansiklopedisi için Hasan Aksonlu tarafından okunmuş ve tercüme edilmiştir.): Enşe’e daran melikü Ahmedin Camiaten likütübilkayyimeti Binefsihi bâşera te’siseha Biniyyetin sadikatin mülhemetin Mürevvicen lililmi terviceten Kâsibeten liehlihi tekrimeten Erşedehüllahü binurihilhüda Muhalliden devlete hüddaimeti Ve dâafallahü lehu ecrahu Mesubeten min indihi mün’imetin Yekfike fi tarihihe fâizen “Beyanün FİHA KÜTÜBÜÛ KAYYİMETİN” 1131 (M. 1719) (Türkçesi: Melik Ahmed (Sultan Ahmed) bu yeri, muhalled olan kitapların bir araya konulması için yaptırdı. Kendi nefsi için mübaşeret ettiği bu tesiste temiz, sadık ve hulûslu bir niyet kendisine bu ilhamı vermiştir. İlmi terviç ve onu iktisap edecekler için bu bir ikramdır. Allah onu nuru hidayet ile irşad etsin ve saltanatta ebedî kılsın. Ve Allah onun ecrini kat kat versin. Bu hareketini indinde savap kabul edip onu in’am etsin, sana şu tarih yeter: Kur’anı Kerimde beyan olundu: Bu kitaplar; ölmiyen kitaplardır). Kapının tam karşısında ufak bir çeşme ve merdiven sahanlığının önünde, üç kısımdan mürekkep, üzerlerinde rumilerden meydana getirilmiş bir taç bulunan diğer bir çeşme daha vardır ki, çeşme aynaları istalaktitler ve lâlelerle bezenmiş olup aşağıdaki kitabeyi taşımaktadır: Sordum ol ab-ı lâtifi çeşmeden Hal-i dille dedi kim Han Ahmedin Hayrıyım hem ecriyim mahşerde Hak Ecrin ita eyleye ol emcedin Ayn-ı ibretle nazar kıl ey Lebib Bais-i gufranına ol erşedin Eyle bu tarihi beş vaktine zam Abdest al sünnetiyle Ahmedin 1131 “Binaya girilince; önceden tasavvur edilemiyecek bir güzelliğin ve topluluğun karşısında kalırız. Çünkü binanın kuruluş ölçüleri, mermer işçilikleri, alçı kabartmaları, çinileri, alçı camları, sedef ve bağa işleri, kullanılan renkler, taşıdığı kitabeler, elhasıl her şey güzeldir. Zaten dünyanın her tarafından gelen âlimler burayı görünce daha başarılı bir okuma odasının olamıyacağını hayranlıkla söylemektedir. Kitaplığın merkez kubbesi, altı tam ve dört yarım sütuna oturtulmuştur. Yüksek kubbenin içi göbekten başlıyarak kısım kısım kabartma alçı motiflerle bezenmiştir. Bunlar istalâktitlerle köşe uçlarına kadar yayılmakta ve serpilmektedir. Tekne şeklindeki yan kubbelerin ortasındkai girintinin içi yine kabartma alçı motiflerle bezenmiş ve yanlarda beyzi madalyonlar, bordürler ve istalâktitler duvar çinilerine bağlanmıştır. Merkez tonozu ise daha itinalı olup birçok panolara ayrılmıştır. Her birinin için, vazolardan çıkmış lâleler, güller, karanfiller, yüksek alçı kabartma olarak bezenmiş ve kalan kısımların içindeki çiçek ve yapraklar tatlı sarı renge boyanarak sadelik içinde bir ahenk yaratılmıştır. Bu kısmın hadîsi şerif okunmasına mahsus olduğunu, duvarda asılı bulunan ve Ahmed III. tarafından yazılmış güzel bir levha göstermektedir: Eşhedu en lâ ilâhe illâllah Yaptım bu makamı limerza-tillah Okundukça tefasir ü ehadis Şefaattir ümidim ya Resulallah “Filhakika meşrutiyet devrine kadar, salı günleri buradaki sedirlere kırmızı ehramar serilir, vazife sahibi hoca efendiler enderun memurları karşısında takrirlerini yaparlardı. Bu okuma yerinin önündeki kemeri, gayet nefîs istalâktitlerle işlenmiş ve uçları lâleli başlıkları taşıyan sütunlar tutmaktadır. “Kitaplığın duvarları en güzel ve çeşitli Türk çinileriyle bezenmiştir. Filhakika bu asırda Türk çiniciliği sukut devresinde ise de bu binada görülen çiniler XVI. asrın en iyi parçalarıdır. Bunların Boğaziçinde Kara Mustafa Paşa yalısından sökülerek getirildiği arşiv malzemesinden anlaşılmaktadır. Alçı pencereler de, kitaplığa uygun bir ışık verecek şekilde yapılmıştır. Kapı ve pencere kanatları da fildişi işlemeli olup, elhasıl binanın her köşesi bir sanat ve zevk ifadesidir. Bu güzel eserin Şehremini Bekir Ağa eliyle yapıldığı da yine arşiv vesikalarından anlaşılıyor. Bu gün iyice bilmediğimiz bir nokta kitap dolaplarıdır. Kitaplığın yanındaki ayrı bölmelerde bulunan ikişer camekân XIX. Yüzyılın işidir. Bunların sabit rafları, kitap boylarına göre hareket etmek üzere bir kaç sene evvel tâdil ettirilmiştir. Bizim tahminimiz, evvelce buralarda ağaç oyma ve hattâ altın yaldızlı ince kafes telli kitaplıkların bulunduğu merkezindedir. Bunlar zamanla eskimiş ve yerlerine şimdikiler yaptırılmıştır. Kütüphanenin açılış töreni de, 24 ikinciteşrin 1719 (10 muharrem 1132) da bir huzur dersi de yapılmıştı. Başta Sadrıazâm Nevşehirli Damad İbrahim Paşa bulunmak üzere, bütün devlet erkânı Şeyhülisâm ve kibar ulema davet olummuşlar,yevmiye iki yüz akçe ile kütüphane muallimi tayin edilen Üsküdar Kadılığından mâzul Selim Efendi, karşısında diz çöken Enderunu Hümayunun zekâlarile seçkin gılmanlarından birkaç çocuğa Sûrei Fâtiha okutmuş ve kendisi de bu sûreyi tefsir etmişti. Duadan sonra, Üçüncü Ahmed davetlilerine birer samur kürk hediye etmişti. Üçüncü Ahmed kütüphanesinde yirmi ilim şubesi üzerine taksim edilmiş olarak 4364 cild kitap vardır; bunarın 29 u murakkaat, 13 cildi basma kitap 115 cildi de Yunanca, Lâtince, İbranice, İslâvca vesair yabancı dillerdeki eserlerdir. Bibl. : Raşid Tarihi, V; Topkapı Sarayı Rehberi; Şükrü Yenal, makale (Güzel sanatlar Mec.). Üçüncü Ahmed kütübhânesi (Resim : Behçet) Üçüncü Ahmed kütüphânesi (Plân : Güzel Sanatlar dergisinden) Üçüncü Ahmed Kütüphânesi (Kasit Resim : Güzel Sanatlar dergisi) Üçüncüahmed Kütübhânesi (Kesit resim: Güzel Sanatlar dergisi)