HAKKÂK , HAKKÂKLER - “Arabcada kazımak,oymak anlamında Hakk kökünden ;Mâden ve Şimşir ve Taş ve Zümrüd,Yâkut ve Akik gibi kiymetli taşlat,ve Fildişi ve Abanoz gibi maddeler üzerine çelik kalem ile yazı,resim ve muhtelif şekiller,motifleri oyan,işleyen kimse,sanatcı ;fransızcası Graveur(Gravör)”(Türk Lugatı). Taş üzerinde çalışanlar,bilhassa kabir taşlarına yazı ve süs motifleri yapanlar “Taşcı,Taşcı Ustası” diye anılırlar.Yazıları bir hattat yazar,süs motiflerini de bir ressem,nakkaş çizer,taşcı da gördüğünü sadâkatle taş üzerine işler.Çok temiz işciliğe rağmen yazı metinlerinde hatâlara rastlamak mümkindir, onun da sebebi taşcıların cehlidir. Mezarlıklarımızda taş işciliği,hakkâkliği çok üstün emsalsiz güzellikde kabir taşları vardır,esefle kaydetmek lâzımdarki hiç birinde taşcı ustasının imzası yokdur.Diyebiliriz ki o mahviyet de cehillerinden gelmişdir. Hakkâklerin bir kısmı kılıçların bıçakları üzerine yazılar yazmışdır,onların arasında zemini uyub yazıyı kabartma bırakan ustalar çıkmışdır.Topkapusu Sarayı Müzesinde Kanuni Sultan Süleymanın yazılı ve ejderhâ kabartmalı bir meçi bir şah eserdir,o da imzasızdır. Yine aynı müzede yine o büyük pâdişaha âid bir el aynasının fildişinden mahfazasını süsleyen nakışlar ve yazılar bir dantelâ gibi işlenmişdir,ve sanatcı şah eserine adı...

HAKKÂK , HAKKÂKLER - “Arabcada kazımak,oymak anlamında Hakk kökünden ;Mâden ve Şimşir ve Taş ve Zümrüd,Yâkut ve Akik gibi kiymetli taşlat,ve Fildişi ve Abanoz gibi maddeler üzerine çelik kalem ile yazı,resim ve muhtelif şekiller,motifleri oyan,işleyen kimse,sanatcı ;fransızcası Graveur(Gravör)”(Türk Lugatı). Taş üzerinde çalışanlar,bilhassa kabir taşlarına yazı ve süs motifleri yapanlar “Taşcı,Taşcı Ustası” diye anılırlar.Yazıları bir hattat yazar,süs motiflerini de bir ressem,nakkaş çizer,taşcı da gördüğünü sadâkatle taş üzerine işler.Çok temiz işciliğe rağmen yazı metinlerinde hatâlara rastlamak mümkindir, onun da sebebi taşcıların cehlidir. Mezarlıklarımızda taş işciliği,hakkâkliği çok üstün emsalsiz güzellikde kabir taşları vardır,esefle kaydetmek lâzımdarki hiç birinde taşcı ustasının imzası yokdur.Diyebiliriz ki o mahviyet de cehillerinden gelmişdir. Hakkâklerin bir kısmı kılıçların bıçakları üzerine yazılar yazmışdır,onların arasında zemini uyub yazıyı kabartma bırakan ustalar çıkmışdır.Topkapusu Sarayı Müzesinde Kanuni Sultan Süleymanın yazılı ve ejderhâ kabartmalı bir meçi bir şah eserdir,o da imzasızdır. Yine aynı müzede yine o büyük pâdişaha âid bir el aynasının fildişinden mahfazasını süsleyen nakışlar ve yazılar bir dantelâ gibi işlenmişdir,ve sanatcı şah eserine adını yazmayı ihmal etmemişdir (B.: Gani,cild 11,sayfa 5989). Hakkâklerin bir kısmı sâdece mühür yapmışlardır.Mühür yazıları da,bilinan şekilde (B.:Mühür) demir,gümüş,altın üzerine yapılmışdır,ve mühür yazıları dâima zemine nisbetle çukur olarak kazınmışdır.Bâzan da zümrüd,yakut veya akik gibi kiymetli taşlar üzerine yine çukur olarak kazınmış,fakat öyle mühürler aynı zamanda yüzük taşı olarak kullanılmış,yüzük gibi,sahibinin parmağında taşınmışdır. Hakkâklerin bir kısmı ,amtın ve gümüş ve kiymetli taşlar üserine kazâlara,belâlara ve kem gözlere karşı koruyucu tılsım yazıları kazımışlardır.Mühür ile tılsım yazısı kazıma arasındaki fark,mühür yazlarının ters kazınması,mühür yazısının mühür basıldıkdan sonra okunması,tılsım yazılarının da yüzden okunacak şekilde yazılmasıdır.Tılsımcı hakkâkler,kolye gibi kullanılır bazı heykelcikler de yapmışlardır,meselâ altından makascıklar yapmışlar,makasın bir ağzına devrin pâdişahının adını,bir öbür ağzına da tılsımı yapdıranın adını yazmışlardır ki pâdişahın dâima gözünde bir kişi kalma yolunda kullanılmışdır. Büyük yazar Evliyâ Çelebi,Onyedinci Yüzyıl ortasında Hakkâk esnafından şöylece bahsediyor : “Hakkâkler-30 dükkân 105 neferdir,pirlaeri Yemenli Abdullahdır,kabri Yemendedir,esnaflıf peştemalını Veysel Karânî bağlamışdır.Akik,Seylan Taşı,Pîrûze ve Yeşim Taşı hak ederler. “Mühürcü Hakkâkler-50 dükkân 80 neferdir,pirleri Hazreti Osmandır.Bunların Dördüncü Sultan Murad zamanındaki ustaları Mahmud Çelebi,Riza Çelebi,Ferid Çelebidir ki bir mührü yüz kuruşdan beşyüz kuruşa kadar yazarlar,vezirlerin mühürlerini de bunlar kazar. “Tılsımcı Hakkâkler- 15 dükkân,40 neferdir,pirleri Hazreti Akkâşe'dir.Peştemalını bizzar Peygamberimiz bağlamışdır,ve Peygamberimizin sırtındaki nübüvvet mührünü görüp öpmüşdür,Hazretin izni ile mâsumlara(çocuklara) ve saralılara tılsım yazmışdır.Tılsımlara ekseriyâ ismi âzam duasını yazarlar..”. Bizde şimşir hakkâkliği matbaa ile birlikde balamışdır.Evvelâ matbaa harflerini şimşir üazerine tars ve kabartma olarak hak etmişlerdir.Geçen asır sonlarında da gazetecilik,mecmuacılık gelişip gazete ve mecmualara resimler konmanya başlayında,yine şimşir üzerine resimler kazımışlardır.Şimşir üzerine resim kazımak çok çok zor bir sanattır,resmin çizgilerini kabartma bırakıp,hurda teferruâtına kadar bir resmi oymak elbet ki güç işdir. Memleketimizde ilk şimşir hakkâkleri ermeni zanılığı içinden çıkmışdır,ve gazete ve mecmualara basılmak üzere yapdıkları gravürler gaayt ibtidâi şeyler olmuşdur,Medeniyet ve Musavver Mediyet gibi resimli mecmualarda görülen resimler o kabildendir.İlk şimşir hakkâkleri arasında bir de Antranik Usta çıkmışdır ki yapdığı gravürlerin hemen hepsi,benzerleri avrupada yapılamaz sanat eserleridir,hele Cerîdei Mahâkimi Adliyede yayınlanmış kaatil bir rum sandalcının portresi vardır ki şah eserdir,kazdığı şimşir,bir türk basın müzesi olsaydı,oraya konulacak değerdedir,çok yazık ki kaybolmuşdur (B.:Antarnik,Cild 2,sayfa 882).