Onyedinci asır şairlerinden ve Galata mevlevihanesinin en namlı şeyhlerinden; aslı Antalyalıdır, Çavuşoğulları diye anılan çok zengin bir ailedendir; doğum tarihi bilinmiyor, 1627 (H. 1037) de Antalya mevlevihanesi şeyhi Zincirkıran Mehmed Dedeye derviş olmuş, bir müddet Konyada bulunmuş, sonra İstanbula gelerek Galata mevlevihanesi şeyhi mesnevî şarihi Ankaralı İsmail Efendinin terbiyesile yetişmiş, 1631 (H. 1041) de şeyhinin ölümü üzerine Galata mevlevihanesi şeyhliğine tayin edilmiştir. Büyük şehirde, mesnevi takrirleri, şiirleri ve fukaraya karşı en az yüz dinar sadaka vermek gibi fevkalâde cömertliği ile çok parlak bir nam almıştı; ailesinden kalan muazzam serveti bu yolda dağıtmıştı; fakat Âdem Dede için, “kimya ile altın yapıyor” diyenler bulunduğu gibi onun kerametine inananlar da pek çoktu. Meselâ Safaî şu menkıbesini nakleder: “Âdem Dede, dördüncü Murad devrinde bir gün bazı dervişleri ile Hisarlara gezmeğe gider, ikindiden sonra kayık ile dönerken, neyzen ve bir iki kudüm ile deniz üzerinde mevlevî âyini yaparlar. Meğer bostancıbaşı Yalı köşkünde otururmuş, uzaktan dervişlerin sadasını işitince, bir gürüh bostancı ile bir kancabaş sandal gönderir, şeyh ve dervişlerini, Tophane iskelesine yanaşırlarken çevirirler. Yalıköşkü önüne getirirler. Bostanbaşı bunları karaya çı...

Onyedinci asır şairlerinden ve Galata mevlevihanesinin en namlı şeyhlerinden; aslı Antalyalıdır, Çavuşoğulları diye anılan çok zengin bir ailedendir; doğum tarihi bilinmiyor, 1627 (H. 1037) de Antalya mevlevihanesi şeyhi Zincirkıran Mehmed Dedeye derviş olmuş, bir müddet Konyada bulunmuş, sonra İstanbula gelerek Galata mevlevihanesi şeyhi mesnevî şarihi Ankaralı İsmail Efendinin terbiyesile yetişmiş, 1631 (H. 1041) de şeyhinin ölümü üzerine Galata mevlevihanesi şeyhliğine tayin edilmiştir. Büyük şehirde, mesnevi takrirleri, şiirleri ve fukaraya karşı en az yüz dinar sadaka vermek gibi fevkalâde cömertliği ile çok parlak bir nam almıştı; ailesinden kalan muazzam serveti bu yolda dağıtmıştı; fakat Âdem Dede için, “kimya ile altın yapıyor” diyenler bulunduğu gibi onun kerametine inananlar da pek çoktu. Meselâ Safaî şu menkıbesini nakleder: “Âdem Dede, dördüncü Murad devrinde bir gün bazı dervişleri ile Hisarlara gezmeğe gider, ikindiden sonra kayık ile dönerken, neyzen ve bir iki kudüm ile deniz üzerinde mevlevî âyini yaparlar. Meğer bostancıbaşı Yalı köşkünde otururmuş, uzaktan dervişlerin sadasını işitince, bir gürüh bostancı ile bir kancabaş sandal gönderir, şeyh ve dervişlerini, Tophane iskelesine yanaşırlarken çevirirler. Yalıköşkü önüne getirirler. Bostanbaşı bunları karaya çıkarıp kayıklarını deldirir, neylerini ve kudümlerini bir taş üzerinde kırdırıp: “Badelyevm bu makule vazı’ ile deryada gezmiyesiz!” diye şeyhi azarlar ve dervişlerile beraber yol verir; Âdem Dede ile dervişleri, kalbleri incinmiş, Bahçekapısı iskelesine gelinciye kadar akşam olur, karanlık basar, bin zahmet ile bir kayık bulup Galataya geçerler. Tekkeye geldikleri saat şeyh, odasının saraya bakan iki penceresini kapatır, ve yirmi bir gün pencereleri kapalı tutar, yirmi birinci günü pencere kepenklerini kapalı tutar, yirmi birinci günü pencere kepenklerini açtırdığından az sonra bostancıbaşının padişah gazabına uğrıyarak idam olunduğu haberi gelir... Dervişlerden biri merak edip saraya koşar, ve büyük saray zabitinin kesik başını, kendi ney ve kudümlerini kırdırdığı taşın üstünde görür!”. Dördüncü Murad Âdem Dedenin hükümdarlarla boy ölçüşürcesine cömertliğine sinirlenirmiş.. Bir gün kendisini dervişlerile beraber saraya çağırmış.. Mesnevî okutturmuş... Bir hayli sohbet ve safadan sonra da, şeyhin fukaraya verdiği gibi Âdem Dedeye yüz dinar ihsanda bulunmuş.. Şair şeyh de padişahın ne demek istediğini anlıyarak bundan böyle sadakada ileri gitmeyip fıkaraya “bahşişi dervişâne” olan on sekiz dirhem vermeğe başlamış!.. Devrin kıymetli şairlerinden olup sohbetlerinin zenginliği ve lâtifeleriyle meşhur olan Şeyhülislâm Bahai Efendi de mevlevî idi, sikkeyi de Âdem Dedenin elinden giymişti, aralarında çok samimî dostluk bağları vardı. Bir gün Âdem Dede kendisinin mesnevî okuyucusu olan dervişi bir iş için Şeyhülislâma gönderir; efendi: — Sen kimsin? — Âdem Dedenin karisiyim (okuyucusuyum)! der. Bahaî Efendi lâtife fırsatını kaçırmaz: — Öyleyse hoş geldin Havva Ana!. der. Âdem Dede, 1652 (H. 1063) de hacca giderken Mısırda öldü ve Mısır mevlevihanesine defnedildi. Fakat ölüm haberi İstanbula ertesi yıl geldiğinden tarih yazan şairler ve tezkere sahipleri de ölümünü hicrî 1064 olarak tesbit ettiler. Âdem Dedenin ölümüne söylenmiş en güzel tarihlerden biri Fevzinindir: Âdem Dedemiz raksiderek irdi Cinâne! (H. 1064) Yerine Galata mevlevihanesine Mehmed Arzi Dede şeyh olmuştu; bir zarif ölüm tarihi de bu münasebetle söylenmiştir: Değildir devri Âdem geçti bu devri Muhammeddir! (H. 1064) Âdem Dede, mevleviler arasında hece veznini kullanan ilk şairdir. Bir ilâhisinde bir kıt’a Derd ehli libasını aşkile giyen gelsün Zehrini şeker gibi zevk ile yiyen gelsün Ol günlerini sâim, hem gicelerin kaim Fakr âteşine daim sabr ile yanan gelsün. Bibl. : S. N. Ergun, Türk Şairleri.