HAVUZLU MESCİD – Kumkapu ile Yenikapu arasında, 1934 Belediye Şehir Rehberine göre Nişanca Mahallesindedir , Havuzlu Mescid Sokağı içindeki isimsiz çıkmazın nihayetindedir. 1918-1920 arasında evkafça kadro dışı bırakılarak harab olmuş, yıkılmış, bu satırların yazıldığı 1947 Eylûlünde kesme taştan minaresinin kaidesi ile yine kesme taştan iki duvar parçası kalmış bulunuyordu. Bu mescid hakkında Hadikatül Cevamide mevcut malûmat şundan ibarettir : “Tavşantaşı kurbinde, bânisi Lala Hüseyin paşadır. Sultan Süleyman vüzerasındandır, merkadi sûr dışında, sadrıâzam Mustafa Paşanın binâ eylediği tekke ittinâlinde, köşede mustakil şebike dâhilindedir. Bu mescidin minberini , yanında medfun Hasodabaşı Hasan Ağa koymuşdur ; mahallesi vardır ”. 1947 de,harabesinden de pek aydın olarak görülüyordu ki, Havuzlu Mescid mâmur iken pek dilnişin, pek güzelmiş : Bir sed üstündedir ; minare kaidesi yanından on basamak mermer merdiven ile çıkılır; sed altında küçük ve mermer ayna taşı kabartma çiçek nakışları ile müzeyyen bir çeşme vardır. Teknesi yok olmuş, lülesi çalınmıştır. Vaktiyle durmadan akar tatlı suyu varmış. Merdivenden çıkınca mescidin avlusuna girilir; avlunun ortasında mescide adını veren 9 metre murabbaı bir mermer havuz vardır; havuzun suyu mermer bir olukla mermer bir fiskiyeden gelir...

HAVUZLU MESCİD – Kumkapu ile Yenikapu arasında, 1934 Belediye Şehir Rehberine göre Nişanca Mahallesindedir , Havuzlu Mescid Sokağı içindeki isimsiz çıkmazın nihayetindedir. 1918-1920 arasında evkafça kadro dışı bırakılarak harab olmuş, yıkılmış, bu satırların yazıldığı 1947 Eylûlünde kesme taştan minaresinin kaidesi ile yine kesme taştan iki duvar parçası kalmış bulunuyordu. Bu mescid hakkında Hadikatül Cevamide mevcut malûmat şundan ibarettir : “Tavşantaşı kurbinde, bânisi Lala Hüseyin paşadır. Sultan Süleyman vüzerasındandır, merkadi sûr dışında, sadrıâzam Mustafa Paşanın binâ eylediği tekke ittinâlinde, köşede mustakil şebike dâhilindedir. Bu mescidin minberini , yanında medfun Hasodabaşı Hasan Ağa koymuşdur ; mahallesi vardır ”. 1947 de,harabesinden de pek aydın olarak görülüyordu ki, Havuzlu Mescid mâmur iken pek dilnişin, pek güzelmiş : Bir sed üstündedir ; minare kaidesi yanından on basamak mermer merdiven ile çıkılır; sed altında küçük ve mermer ayna taşı kabartma çiçek nakışları ile müzeyyen bir çeşme vardır. Teknesi yok olmuş, lülesi çalınmıştır. Vaktiyle durmadan akar tatlı suyu varmış. Merdivenden çıkınca mescidin avlusuna girilir; avlunun ortasında mescide adını veren 9 metre murabbaı bir mermer havuz vardır; havuzun suyu mermer bir olukla mermer bir fiskiyeden gelir, dökülür ki; havuz harab, fiskiyenin yekpare mermer ve kenarları tırtıl nakışlı müdevver teknesi yerinden koparılmış, kenar nakışları birkaç yerinden kırılmış, az ileride duvar dibinde duruyordu. Bahçe, bir ulu çitlenbik, bir ulu dut ve bir büyük ıhlamur ağacı ile gölgelenmiştir. Dutu kesmişler, öbür iki ağaç duruyordu. Havuzun etrafı güller ve narlarla donanmış iken, güller yıkılan bahçe duvarının enkazı altında kalmış, narlar da yokolmuş; havuzun etrafı fırdolayı bir parmaklık ile çevrili imiş; onlar da sökülüp çalınmış. Fiskiyeden havuza gelen su, az acımtırak ve durmadan gürül gürül akan buz gibi bir su imiş. Kaynağı Bayazıd tepesinin altında imiş. Yazın, havuza atılan bir karpuzu bir müddet sonra kütür kütür patlatırmış. Bu suyun da yolları tıkanıp bozulmuş, gelmez olmuş. Mescidin arkasına düşen yüksek bir duvarın dibinde olan yeraltı bir su yolu, Bayazıd altına kadar gidermiş. Arabacı Hasan adında bir delikanlı bu yolda yüz adım kadar yürüdüğünü ; fakat içine korku düşerek döndüğünü söylemiştir. Mescidin yıkılmış mihrap duvarı önünde baş ve ayak taşları yok olmuş, mahalleli tarafından etrafı yığma taşlarla çevrilmiş bir kabir vardır ki, halk ağzında Lala Hüseyin Paşanın yattığı söylenir. Bu kabrin Hadikada adı geçen minber vâzıı Odabaşı Hasan Ağaya ait olduğu muhakkaktır. Bahçe duvarı dibinde bir kabir daha vardır ki, mazanneden bir Hasan Babaya aittir. Havuzlu Mescid ile, Büyükşehir, sadece bir yapı değil, beş asır boyunca işlenmiş bir olgun zevkin şirin bir şeyini kaybetmiştir. Bibl.: Hadikatül Cevâmi, I ; R.E. Koçu, Gezi notu.