HAVAN - “Birşey dövüp ufaltmak veya toz hâline getirmek için kullanılan kütükden,tunçdan veya taşdan yapılmış kapların adı Tahta Havan,Tunç Havan ,Taş Havan ;dövme işinde kullanılan,ve havanın cinsine göre aynı maddeden yapılan âlete de Havan Eli denilir ” (Kaamûsi Türkî) . Evlerde kullanılan havanların ölçüleri şöyledir : Ağız çapı : 10 – 11 santim İç derinliği : 8 – 9 '' Tüm boyu : 11-12 ' ' Kaaide çapı : 7 – 8 '' Havan Eli 15 santim kadar boyunda ve avuçla rahatca kavranacak genişlikde ve dövülecek şeyi paralayacak veya toz hâline getirecek ucu tokmaklı bir kısa çubukdan ibârettir. Yakın geçmişe kadar evlerde havanda dövülen maddeler “kara biber”,tatlılar için “ceviz,fındık,bâdem”,kesme şekerlerden,toz şekerlerden önce şekerin “Kelle şeker” şeklinde satıldığı devirlerde de “Şeker” idi, bilhassa yuğurta katılmakiçin “ sarmısak” idi.Şeker havanda kırılır,parçalanır,ufaltılırdı. Adı geçen kuru yemişler küçücük dâneler hâline,kara biber de toz hâline getirilirdi.Artık evlerde haanda şeker kırılmıyor,ve piyasadan kelle şeker kalkmışdır.Kara biber toz hâlinde paketler içinde satılıyor,pek titiz kimseler dâne hâlinde biber alıp el değirmenlerinde çekmektedirler.Havan cevize,fındığa,bâdeme kalmışdır,bir de sarm...

HAVAN - “Birşey dövüp ufaltmak veya toz hâline getirmek için kullanılan kütükden,tunçdan veya taşdan yapılmış kapların adı Tahta Havan,Tunç Havan ,Taş Havan ;dövme işinde kullanılan,ve havanın cinsine göre aynı maddeden yapılan âlete de Havan Eli denilir ” (Kaamûsi Türkî) . Evlerde kullanılan havanların ölçüleri şöyledir : Ağız çapı : 10 – 11 santim İç derinliği : 8 – 9 '' Tüm boyu : 11-12 ' ' Kaaide çapı : 7 – 8 '' Havan Eli 15 santim kadar boyunda ve avuçla rahatca kavranacak genişlikde ve dövülecek şeyi paralayacak veya toz hâline getirecek ucu tokmaklı bir kısa çubukdan ibârettir. Yakın geçmişe kadar evlerde havanda dövülen maddeler “kara biber”,tatlılar için “ceviz,fındık,bâdem”,kesme şekerlerden,toz şekerlerden önce şekerin “Kelle şeker” şeklinde satıldığı devirlerde de “Şeker” idi, bilhassa yuğurta katılmakiçin “ sarmısak” idi.Şeker havanda kırılır,parçalanır,ufaltılırdı. Adı geçen kuru yemişler küçücük dâneler hâline,kara biber de toz hâline getirilirdi.Artık evlerde haanda şeker kırılmıyor,ve piyasadan kelle şeker kalkmışdır.Kara biber toz hâlinde paketler içinde satılıyor,pek titiz kimseler dâne hâlinde biber alıp el değirmenlerinde çekmektedirler.Havan cevize,fındığa,bâdeme kalmışdır,bir de sarmısağa.Sarmısak da dâimâ takta havanlarda ezilir,bir pat hâline getirilir,ve o ameliyede üstüne azıcık tuz serpilir,havanın içine de az bir mıkdar sirke dökülür.Sarmısak ezmede kullanılan tahta havanlar başka işde aslaa kullanılmaz. Tahta havanların en âlâsı şimşir kütüğünden yapılır,taş havanların makbu- mermer veya köfeki taşından oyulan havanlardır.Son zamanlarda bâzı taşcıların civar mezarlıklardan eski kabir taşlarının kavuklarını kırıp çalarak taş havan yapdıkları müşâhademizle tesbit edilmişdir. “Râşidenin Babası” isimli üç sahne üzerine nakledilmiş bir meddah hikâyesinin bir sahnesi bir karabiber havanı üzerinedir (B.:Râşidenin Babası) . İçlerinde keçkeklik buğday veya bulgur hâline getirilen buğday ;ve toz hâline konmak için kavrulmuş kahve dâneleri dövülen çok büyük taş havanları da “Dibek” denilir (B.: Dibek,cild 8,sayfa 4545) . Eskiden baruthânelerde içinde barut yapılan büyük kaplara da “Havan” denilirdi.Evliyâ Çelebi Onyedinci Yüzyıl ortasında Kâğıdhânedeki baruthâneden bahsederken şunları yazıyor : “..bu kârhânede yüz aded tunç havanlar vardır ki her biri onar kantar gelir,ve türlü türlü çarkları olup nehrin bendlerini açarak dolaplar döndükce,kırkar ellişer okka gelir demir desteler (havan elleri) havan içindeki barutu döver,amele de ağaçlarla barutu karışdırırlar,görmeğe muhtac acîbelerdir.Ama Allah göstermesin,demir el havana dokunursa ateş çıkıp barut infilak edip cümle ameleyi ebâbil kuşları gibi havaya uçurur bir tehlikeli yerdir,temâşaâsında güzellik yokdur,ârif olan yaklaşmaz,çarkların havanların uzakdan duyulan gürültüsünü bile insanın kemiği içinde iliğini titretir..”. Mehmed KOÇU