HAS ODA,HAS ODA AĞALARI, HASODALILAR – Bir osmanlı pâdişahının taht şehri İstanbulda dâimi ikaametgâhı olan Tapkopusu Sarayında (Yeni Saray,Sarâyi Cedide Âmire) geçen günlük hayatının büyük kısmı ,sarayın selâmlık kısmı diyebileceğimiz Enderunu Hümâyunda geçerdi,oradaki köşklerde,dâirelerde,ve sarayın yalı boyundaki köşklerinde.Sarayda pâdişahın şahsî hizmetleriyle görevli Saray İçoğlanlarını da “Enderun Gilmânı” veya “Zülüflü Ağalar” denilirdi(B.:Enderun,Enderunu Hümâyun Ağaları,cild 9,sayfa 5115 ;Zülüflü Ağalar).Sarayda pâdişah hizmetleri için binden fazla içoğlanı toplanmışdı. Bu gencler,sarayda,aşağıdan yukarıya 4 koğuşa “Oda” denilen 4 koğuşa dağıtılmışdı :1.Seferli Odası ;2.Kiler Odası ;3.Hazîne Odası ;4.Has Oda. İlk üç odanın İçoğlanı sayısı dondurulmamışdı,100-250 arasında olurdu.Yalnız Has Odanın zülüflü ağalarının sayısı 40 kişi olarak dondurulmuşdu. Seferli Koğuşu Ağaları :Pâdişahın çamaşırlarının bakımı hizmeti ; Kiler Koğuşu Ağaları :Pâdişahın yiyecekleri,içecekleri hizmeti ; Hazîne Koğuşu Ağaları :Hazîei Hassa ile pâdişahın hazînede hıfzedilen esvablarının bakımı hizmeti ; Has Oda Ağaları da : Hırkai Saadet Dâiresinin mizmeti,ve pâdişahın ,Enderuna çıkdığında her an yanında bulunarak doğrudan pâdişahın şahsına hizletme görevlendirilmişlerdi. Has Odalılara mahsus Hır...

HAS ODA,HAS ODA AĞALARI, HASODALILAR – Bir osmanlı pâdişahının taht şehri İstanbulda dâimi ikaametgâhı olan Tapkopusu Sarayında (Yeni Saray,Sarâyi Cedide Âmire) geçen günlük hayatının büyük kısmı ,sarayın selâmlık kısmı diyebileceğimiz Enderunu Hümâyunda geçerdi,oradaki köşklerde,dâirelerde,ve sarayın yalı boyundaki köşklerinde.Sarayda pâdişahın şahsî hizmetleriyle görevli Saray İçoğlanlarını da “Enderun Gilmânı” veya “Zülüflü Ağalar” denilirdi(B.:Enderun,Enderunu Hümâyun Ağaları,cild 9,sayfa 5115 ;Zülüflü Ağalar).Sarayda pâdişah hizmetleri için binden fazla içoğlanı toplanmışdı. Bu gencler,sarayda,aşağıdan yukarıya 4 koğuşa “Oda” denilen 4 koğuşa dağıtılmışdı :1.Seferli Odası ;2.Kiler Odası ;3.Hazîne Odası ;4.Has Oda. İlk üç odanın İçoğlanı sayısı dondurulmamışdı,100-250 arasında olurdu.Yalnız Has Odanın zülüflü ağalarının sayısı 40 kişi olarak dondurulmuşdu. Seferli Koğuşu Ağaları :Pâdişahın çamaşırlarının bakımı hizmeti ; Kiler Koğuşu Ağaları :Pâdişahın yiyecekleri,içecekleri hizmeti ; Hazîne Koğuşu Ağaları :Hazîei Hassa ile pâdişahın hazînede hıfzedilen esvablarının bakımı hizmeti ; Has Oda Ağaları da : Hırkai Saadet Dâiresinin mizmeti,ve pâdişahın ,Enderuna çıkdığında her an yanında bulunarak doğrudan pâdişahın şahsına hizletme görevlendirilmişlerdi. Has Odalılara mahsus Hırkai Saadet Dâiresi hizmetleri şunlardı : Özel dolaplarda saklanan kiymetli msuhafı şeriflerin bakımı,“Mübârek Emânetler ” diye anılan eşyânın bakımı,dâirenin zemininin,duvarlarının,kapu ve dolap kanatlarının,kapaklarının,rafların ve pencere içlerinin günlük temizliği (B.:Hırkai Saadet Dâiresi). Hırkai Saadet Dâiresi hizmeti her gün hasoadalılar arasında nöbetle yapılır idi.Hasodalılardan bir kısmı da belli bir vazife sâhibi idi.Bu vazifeler de Hasodalı Ağanın ya kıdemine yahud da şahsî liyâkat ve ehliyetine göre verilirdi. Hasodalı Zülüflü Ağaların ,sarayın dış hizmet ocaklarından hizmetkârları,uşakları vardı.Zülüflü Baltacılar Ocağından bir “Baltacı” koğuşun ocağı için odun taşır,yine zülüflü baltıcalardan biri,bir “Sofalı” ortalık siler,süpürür,Helvehne Ocağından alınan bir “Külâhlı” öteberi pişirir,Bostancılar Ocağından alınan bir “Yedekci” bir “Heybeci” öteberi taşırdı.Bu uşaklar sabah namazı vakti Bâbüssaadeden Enderuna alınır,akşam ezanında da kendi koğuşlarına dönerlerdi. Has Odada şahsî liyâkat ve ehliyete göre verilen vazifeler şunlardı: Rikâ Baş Çuhadarlığı – Pâdişahların pek sık olan sayfiye göçlerinde yine Hasodalılardan olan Çuhadar Ağanın vazifesini görürdü. Baş Lala – Saray Eczâhânesine bakardı.Hekimbaşı ile saray hekimleri bu hasodalı zülüflü ağaya bağlıydı(B.:Başlala,Başlala Bağçesi,Başlala Kulesi,cild 4,sayfa 2194 ve 2195). Sarıkcıbaşı – Pâdişahın merâsimde,tenezzühlerde,tebdil dolaşacağı zamanlar giyeceği kavuklara ,ve “Sarık Odası” denilen odada emre hazıe bulundururdu.Türlü şekilde sarık sarmak bir ihtisas işiydi.Sarıkcıbaşının,Seferli Koğuşu Zülüflü Ağalarından seçilmiş ve emrine verilmiş yamakları vardı. Tüfekcibaşı – Pâdişahın av ve nişan tüfeklerini muhafaza ile görevliydi.Tüfeklerde bir ârıza görürse dışardan getirttiği tüfekci ustalarına tâmir ettirirdi .Maiyetinde Hazine,Kiler ve Seferli koğuşlarının müstaid zülüflü ağalarından seçilmiş otuz nefer yamağı vardı.Tüfekleri pâdişahın gideceği av yerine veya nişan götürüp getirmek için de emrine on iki nefer bostancı nefer verilmişdi. Kahvecibaşı – Kendisine hazîneden çıkarılmış altın ve gümüş tepsiler,sırmalı ve incili tepsi örtüleri,hizmet ederken omuza atılacak sırmalı peşkirler,altın leğen ibrik ve stil,mücevherli tatlı takımları,ve gaayet kiymetli fincanlar ,fincan zarfları verilirdi.Dâiresi bir antikacı dükkânı gibiydi.Kahvecibaşı icab ettiği zamanlar kullanacağı bu eşyayı hazîneye imzalı,mühürlü bir sened vererek tesellüm eder,alırdı.Pâdişahın kahvesini kendi eliyle pişirirdi,ve yine kendi eliyle takdim ederdi.Maiyetinde,Kiler Koğuşunun zülüflü ağalarından güzelliği ve zerâfeti ile seçkin dört beş nefer yamak verilmişdi,ve çoğu zaman pâdişahın kahvesini o mahbub ağalardan biriyle gönderirdi. Berberbaşı – Aynı zamanda Hamamcıbaşı Ağa unvânını da taşırdı.İkinci Sultan Selimin Mimar Sinana yapdırttığı büyük hamamda otururdu.Maiyetinde Seferli Koğuşunun genc zülüflü ağalarından yirmi nefer berber ve dellâk ağalar bulunurdu.Pâdişahı ve şehzâdeleri tıraş ederler,yıkarlardı.Hasodalı diger ağalar da ayda bir defa aynı hamamda yıkanırlardı.Onaltıncı asrın büyük veziri Sokollu Mehmed Paşanın amıcası oğlu Mustafa,Budin Valisi Mustafa Paşa,13-14 yaşlarında iken ve seferli koğuşunda bulunurken o hamamda berberlik ve dellâklik yapmışdı,Kanuni Sultan Süleymana hizmet etmişdi.Berberbaşı Ağa,pâdişahı her tıraş ettiğinde dökülen saç ve sakal kıllarını dikkatle toplar,bir altın leğende gülsuyu ile yıkar,kuruttukdan sonra gümüş bir çekmece içinde saklardı.Bie yıl içinde o çekmecede biriken kıllar,hacılar kaafilesi İstanbuldan Hicaza doğru yola çıkarken Surre Emini olan zâte teslim edilir,o da o gümüş çekmeceyi Medineye götürerek Peygamberimizin kabri civarında bir yere defnederdi,Yavuz Sultan Selim zamanından kalmış bir gelenekdi.Büyük Hamamda pâdişaha mahsus sırmalı hamam takımları,mücevherli fildişi taraklar,gaayet kiymetli el aynaları,tasmaları sırmalı,incili hamam nalınları,pâdişahın soyunma yerinin çok kiymetli döşemeleri,Berberbaşıya sened karşılığı teslim edilmiş hazîne eşyası idi. Tırnakcı – Her perşenbe günü pâdişahın el ve ayak tırnaklarını keserdi.Kesilen saç ve sakal kıllarının pek itinâlı bir muamele gördüğüne göre,kesilen tırnakların da kendine has bir şekilde yok edildiği muhakkakdır,maal esef o hususda hiç bir kayde rastlamadık. Hazîne Kethüdâsı – Saraydaki Hazînei Hassanın kapusu,bir gelenek olarak Yavuz Sultan Selmin mührü ile mühürlenirdi ve o mühür bir Hasodalı Olan hazîne kethüdasında dururdu.Hazîne Hassa kapularının anahtarları da Hazîne Koğuşunun büyük zâbitlerinden Başyazıcıda(Hazîne Başkâtibinde) dururdu.Yanlarında Hazîne Koğuşundan yir mi nefer Zülüflü Ağa ile,hazîne kapularını birlikde açarlar,birlikde kapatırlardı.Hazîne girildikden sonra ellerin cebe sokulması,yüze ağıza götürülmesi şiddetle yasakdı. Sır Kâtibi – Bu hasodalı ağa pâdişahın özel kâtibi idi,pâdişahın yakını,mahremi,mutemedi idi.Pâdişah enderunda bulundukça dâimâ yanında olurdu.Yüzüne,sözüne,sohbetine tahammül edilir bir kişi olurdu.Sır kâtiblerini Hasodalılar arasından pâdişahlar kendileri seçerlerdi.Yalnız Birinci Sultan Mahmud sırkâtibi olan Salâhî Ağaya :“ Hergün her an yanımdasın,gördüklerini,duyduklarını bir deftere kaydet..” demiş,o da pâdişahın emrine uyarak çok kiymetli bir hatıra defteri barıkmaşdır (B.: Salâhî Ağa). Has Odada Kıdem yolu ile verilen vazifeler – Has Odanın en yüksek,en itibarlı mevkii Silâhdarlık idi,o mevkie yükselmiş Hasodalı Zülüflü Ağanın resmî unvânı “Silâhdârı Şehriyârî” dir.Silâhdar Ağa pâdişahın gözdesi,mahremi olurlardı;silâhdarlarını pâdişahlar kendileri seçerlerdi.Silâhdar ağalar hem Hasodanın hem de bütün Enderunun en büyük zâbiti idi.Eğer bir pâdişah hasodalılardan kendisine bir silahlâhdar seçmezlerse,saray geleneğince Has Odanın en kıdemli Zülüflü Ağası Silâhdar olurdu. Kıdem yolu ile silâhdar olabilmek için Hasoadada bir zülüflü ağanın sırası ile “Biniş Peşkir Ağası”,“Köşe Peşkir Ağası”,“Baş Peşkir Ağası”,“Anahtar Ağası”,“Dülbend Ağası”,“Rikâbdar Ağa”,“Çuhadar Ağa” olması lâzımdı. Aşağı koğuşlardan bir zülüflü ağanın Has Odaya girebilmesi için,eger pâdişahın şahsî bir iltiması,alakası olmazsa,Enderunda yıllarca hizmet etmesi gerekirdi. Has Odada kıdem hakkı ile ulaşılan mevkilerin vazifeleri,aşağıdan yukarıya,şunlardı. Biniş Peşkir Ağası,Köşe Peşkir Ağası ve Baş Peşkir Ağası- Enderundaki diger üç aşağı koğuşun(Seferli,Kiler,Hazîne Koğuşlarının) zülüflü ağalarının tavır ve hareketlerini kontrol etmek,onların derdlerini ve şikâyetlerini dinlemek,aralarında bir vak'a olursa sebebini araştırmak,aşağı koğuşlardan bir zülüflü ağa hakkında pâdişaha arz edilmesi gereken bir mesele varsa Baş Peşkir Ağası ağzı ile Silâhdar Ağaya söylenir,o da pâdişaha arz ederdi.Pâdişahlar Beşiktaş yahud Üsküdar yazlık saraylarından birine göç ettiklerinde,aşağı üç koğuşdan bir mıkdar zülüflü ağayı maiyetinde götürürdü,o zaman o zülüflülerin başında Biniş Peşkir ağası giderdi,ve Seferli,Kilerli ve Hazîneli ağaların arasında en küçük bir nâhoş hareketin olmamasına dikkat ederdi.Baş Peşkir Ağası terfi ettiğinde Anahtar Ağası olurdu. Anahtar Ağası – Has Odada kıdem yolu ile vey ehliyet ve liyâkatle ulaşılan mevkilerde bulunan ağalar müstesnâ,Has Odada geri kalan 24 zülüflü ağanın ınzıbat âmiri idi.Hasodalıların tavır ve hareketlerinden Silâhdar Ağaya karşı Anahtar Ağası sorumlu idi.Meşru mâzeretler göstererek evine gitmek isteyenlere izin almak isteyenlere Silâhdar Ağa nezdinde delâlet ederdi.Her sabah Hasodalıları namaza kamdırır(B.:Ağalar Camii,cild 1,sayfa 247), onlara günlük vazifelerini bildirir,aralarındaki geçimsizlikleri,dargınlıkları düzeltir,aşağı koğuşlardaki zülüflü ağalar da dahil,bütün Enderunun ders,yazı meşki,musiki meşki,binicilik ve kemankeşlik çalışmalarının intizam ile yürümesini tâkib eder,gayret gösterenleri,taltif edilmeleri için Silâhdar Ağaya arz ederdi.Tâlim,meşk ve ders kaçaklarını da cezalandırılmaları ile yine Silâhdar Ağaya bildirirdi.Pâdişah sayfiyeye göç ettiğinde Kopkapusu Sarayında kalırdı.Kıdem yolu ile terfi ettiğinde Dülbend Ağası olurdu. Dülbend Ağası – Muhafazası Hasodalılara verilmiş olan Hırkai Saadet Dâiresinin temizliğine nezâret ederdi (B.:Hırkai Saadet Dâiresi).Kıdem yolu ile terfi ettiğinde Rikâbdar Ağa olurdu.Sayfiye göçlerine katılmaz,Topkapusu Sarayında kalırdı. Rikâbdar Ağa – Pâdişah cuma ve bayram namazlarına giderken,tertib edilen tantanalı alaylarda ,maiyetine verilen dört koğuşun zülüflü ağaları ile o alaylara katılır,hükümdarın sol tarafında ve atının üzengisinin yanı sıra yürürdü. Sayfiye göçlerine de pâdişahın maiyetinde katılırdı.Terfi ettiğinde Çuhadar Ağa olurdu. Çuhadar Ağa – Bir Hasodalının kıdem yolu ile en yüksek mevki idi.Vazifesi,cuma ve bayram namazları alaylarında,pâdişahın maiyetinde bulunan dört koğuşa mendub zülüflü ağaların başında o alaylara katılır,Pâdişahın atının sağ tarafında ve üzengi hızasında yürürdü.Çuhadar ağalar Enderunun dâimâ en yaşlı zülüflü ağası olurdu,yaşları çoğunlukla 55-65 arasında olurdu,pâdişahların sayfiye göçlerine katılmazlar,Topkapusu Sarayında kalırlardı.Kıdm yolu ile terfi ettikleri zaman Silâhdar Ağa olurlardı,fakat çok ender olarak bir çuhadar ğanın silâhdar ağa olduğu görülmüşdür,Silâhdar Ağaları çoğunlukla pâdişahlar kendileri seçerlerdi silâhdarlarını Has Odalılar arasından kendileri seçerlerdi.Pâdişahlar,Silâhdarlık müstesnâ,kıdıl yolu ile ulaşılan ,yukarda ber mevki herhangi bir sebeble boşaldığında otomatik bir terfi sistemine tabi bu kıdem yolu ile yükselmeye müdalale etmezlerdi,öyle bir müdahale emekdar bende hakkını yemek bilinirdi,bu gelenek aslaa bozulmamışdır.Çuhadar ağa saraydan,kendisini refah içinde yaşatacak bir nanpâre ile ayrılırlar,çırağ edilirlerdi (B.:Nanpâre). Silâhdar Ağa – Enderunun en nüfuzlu simâsı,Bütün Zülüflü Ağaların en büyük zâbiti,hatta dış hizmet ocaklarının da en büyük zâbiti,âmiri.Silâhdarı bulunduğu pâdişahın her an yanında mahremi.Pâdişah ile devleti idâre eden sadırazam arasında muhabere vasıtası Silâhdar Ağa idi.Enderunun ve dış hizmet ocaklarının her hâlinden pâdişaha karşı sorumlu idiler.Sarayda her husus mutlakaa kendisine haber verilirdi.Cuma ve bayram alayları,kapu kulu ocakları askerlerine ulûfe dağıtılması törenleri,en küçük noktalarına kadar bütün saray teşrifâtı onun nezâreti altında hazırlanırdı.Sadırazam tayin edilen zâte p^dişahın mührünü Çuhadar Ağa götürür idi,eger silâhdar ağa götürürse o zâtin pâdişah katında itibarının çok yüksek olduğu anlaşılırdı.Silâhdarlar hizmetinde bulundukları pâdişahın hayatında saraydan çırağ edilirlerse,kendilerine nanpâre olarak mutlakaa bir vâlilik,mirimiranlık (paşalık),be hattâ vezirlik rütbesi verilirdi.Son derecede nüfuz sahibi gözde silâhdarlara Kubbe Vezirliği,Kaptanpaşalık verilirdi.Pâdişahlar gözde silâhdarlarına çoğu zaman da kızlarını ve kız kardeşlerini vererek onu damad edinirlerdi.Enderunun aşağı koğuşlarındaki zülüflü ağalar için bir gün Hasoadaya girmek,ve pâdişah tarafından silâhdar seçilmek en büyük gaaye idi.Enderunda bâzan istisnâî vak'alar da görülmüşdür,meselâ Dördüncü Murad Seferli Koğuşundan Siyavuş isminde bir çocuğu huzurunda oynanan bir yaya ciridinde görmüş,çok beğenmiş,Seferli Koğuşundan Hasodaya aldırtmış,gözdeleri arasına koymuşdu.Yine ayne pâdişahın gözdelerinden Silâhdar Kuloğlu Mustafa Paşa ,Sultan İbrahimin silâhdarı Nadinli Yusuf Paşa Enderunde sür'atle yükselmiş simâlardır (B.:Siyavuş Paşa,Yusuf Paşa,Mustafa Paşa). Hasodabaşı Ağa – Kıdem yolu ile ulaşılan en yüksek mevki idi,Silâhdar Ağanın da üstünde idi,1681 de lagvedildi. Hasoda Koğuşu – Hırkai Saadet Dâiresini hemen yanı başında,biri Hasodanın mevki sâhibi ağalarına mahsusdu,zamanımızda her iki koğuş da Hırkai Saadet Dâiresindeki bâzı eşyanın teşhir edildiği birer salon olarak kullanılmaktadır.