HAMAM , HAMAM MÜSTAHDEMLERİ SİCİL DEFTERİ – İstanbul çarşı hamamları tarihçesinde çok kiymetli bir vesikadır.İstanbul hamamlarında arnavudların dellâk ve natır olarak çalışmalarını yasak eden bir ferman üzerine 1 zilhicce 1147 ( 24 nisan 1735 ) tarihi ile İstanbul Kadılığınca tanzim edilmiş olan bu sicil defterinin İstanbul surlarının dışında,Halicin karşı yakasında,Kasımpaşa,Galata,Boğaziçi ve Üsküdarda bulunan 69 çarşı hamamının adını ihtivâ eden bir parçası İstanbul Belediye Kütübhânesinde Muallim M.Cevdet kitabları arasında bulunmaktadır. Tarihimizde “Lâle Devri” adı verilmiş Üçüncü Sultan Ahmed ile sadırâzam Damad Nevşehirli İbrahim Paşa devri,arnavud asıllı ve Horpeşteli Patrona Halil adında hem Tersânede kalyonculuk,hem de Bayazıd Hamamında dellâklik yapmış esâfilden çıplak ayaklı genc bir serserinin başa geçmesi ve onun peşine takılan ancak otuz kişilik ve yine onların da hepsi çıplak ayaklı bir gürûhun ayaklanması ile başlamış,hükûmetin korkunc gafleti ile kanlı bir ihtilâle çevrilmiş ve o devir 1730 o ihtilâl ile sona ermişdi. İhtilâlden beş sene sonra arnavudlara hamam uşaklığının yasak edilmesi,bilhassa Patrona Halilin dellâklik hüviyetini tesbit bakımından dikkate değer. Bir kalyoncu neferin aynı zamanda hamam uşağı olabilmesine gelinde,sicil defterindeki isimler ara...

HAMAM , HAMAM MÜSTAHDEMLERİ SİCİL DEFTERİ – İstanbul çarşı hamamları tarihçesinde çok kiymetli bir vesikadır.İstanbul hamamlarında arnavudların dellâk ve natır olarak çalışmalarını yasak eden bir ferman üzerine 1 zilhicce 1147 ( 24 nisan 1735 ) tarihi ile İstanbul Kadılığınca tanzim edilmiş olan bu sicil defterinin İstanbul surlarının dışında,Halicin karşı yakasında,Kasımpaşa,Galata,Boğaziçi ve Üsküdarda bulunan 69 çarşı hamamının adını ihtivâ eden bir parçası İstanbul Belediye Kütübhânesinde Muallim M.Cevdet kitabları arasında bulunmaktadır. Tarihimizde “Lâle Devri” adı verilmiş Üçüncü Sultan Ahmed ile sadırâzam Damad Nevşehirli İbrahim Paşa devri,arnavud asıllı ve Horpeşteli Patrona Halil adında hem Tersânede kalyonculuk,hem de Bayazıd Hamamında dellâklik yapmış esâfilden çıplak ayaklı genc bir serserinin başa geçmesi ve onun peşine takılan ancak otuz kişilik ve yine onların da hepsi çıplak ayaklı bir gürûhun ayaklanması ile başlamış,hükûmetin korkunc gafleti ile kanlı bir ihtilâle çevrilmiş ve o devir 1730 o ihtilâl ile sona ermişdi. İhtilâlden beş sene sonra arnavudlara hamam uşaklığının yasak edilmesi,bilhassa Patrona Halilin dellâklik hüviyetini tesbit bakımından dikkate değer. Bir kalyoncu neferin aynı zamanda hamam uşağı olabilmesine gelinde,sicil defterindeki isimler arasında yeniçeri, cebeci,topcu,bostancı,kalyoncu gibi asker ocaklarına mensub neferler görülmektedir.Asker ocaklarının disiplinin bozulduğu o devirlerde efrâdın çeşidli esnaflıkla meşgulolmaları üzerine bir kısmının da çarşı hamamlarına dellâk veya natır olarak girdiği aydın olarak görülmektedir. Hamam müstahdemleri sicil defterinde önemli noktalardan birisi,fotografın bulunmadığı o devirde dellâk ve natırların yüz şekillerinin tarifidir :“Kara Sakallı”,“Kır Sakallı”,“Kumral Sakallı”,“Kara Bıyıklı”,“Kumral Bıyıklı”,“Köseç”,“Yekçeşim” (Bir gözü kör),“Uzun ve İri”,“Kara”,“Esmer”,“Sarı”,“Sarışın”,“İhtiyar”,“Tâze”,“Henüztıraş”,“Çârebrû”,“Tâze Oğlan”, “Küçüç Oğlan”,“Sabî” gibi tabirler kullanılmışdır. Hamam Müstahdemleri Sicil Defterinin İstanbul Belediyesi Kütübhânesinde muallim M.Cevdet kitabları arasında bulunan el yazması nushasında adı geçen 69 hamam şunlardır :1.İstanbul dışında Makrihore(Bakırköy) Hamamı ;2.Yedikule dışında Debbağhâne Bostan Hamamı ;3.Eyyubsultanda Türbe Hamamı ;4. Çömlekciler Hamamı ; 5.Atikesultan Yalı Hamamı ;6.Eminesultan Hamamı ;7.Eyyubda Eskiyeni Hamamı ;8.Kerpiç Hamamı ;9.Kırkık Hamamı ;10.Otakcılar Hamamı ;11.SütlüceHamamı ;12.Hasköy Piripaşa Hamamı ;13.Karahasanzâde Hamamı ;14.Osmanpaşa Hamamı ;15.Çardaklı Hamamı;16.Kasımpaşa Hamâmı Kebiri ;17.İplikci Hamamı ;18.Tersâne ardında Küçük Hamam ;19.Dere Hamamı ;20.Piyalepaşa Hamamı ;21.Debbağhânede Paşa Hamamı ;22.Kulaksız Hamamı ;23.Imrudlu Hamam ;24.Tepebaşı Hamamı ;25.Galatada Mahkeme Hamamı ;26.Tophâne Kapusu içinde Fatih Sultan Mehmed Vakfı Hamam(Kapuiçi Hamamı) ;27.Bey Hamamı ;28.Kulekapusunda Yazıcı Hamamı ;29.Yeşildirekli Hamam ;30.Karaköy Hamamı ;31.Perşenbe Hamamı (Buğuluca Hamam ?) ;32.Tophânede Kılıçalipaşa Hamamı ;33.Yamalı Hamam ;34.Çavuşbaşı Hamamı ;35.Galata Sarayı kurbinde Bağçeli Hamam ;36.Hendekbaşı Hamamı ;37.Firuz Hamamı ;38.Galatasarayı kurbinde Ağa Hamamı;39.Cihangirde Sormagir Hamamı ;40.Fındıkla Hamamı ;41.Ayaspaşa Hamamı ;42.Dolmabağçede İbrahimpaşanın Yeni Hamamı ;43.Beşiktaş Sinanpaşa Hamamı ;44.Yahyaefendi kurbinde Çinili Hamam ;45.Yeni Hamam ;46.Kılıçalipaşa Hamamı ;47.Ortaköy Hamamı ;48.Kuruçeşme Hamamı ;49.Bebek Hamamı ;50.Rumelihisarı Hamamı ;51.Yeniköy Hamamı ;52.Kefeliköy Hamamı ;53.Sarıyer Hamamı ;54.Beykoz Yalıköy Hamamı 54.Büyükdere Hamamı ;55.Beykoz Yalıköyü Hamamı ;56.Diger Beykoz Hamamı ;57.Kanlıca Hamamı ;58.Anadoluhisarı Hamamı ;59.Çengelköy Hamamı ;60.İstavroz Hamamı ;61.Üsküdarda Büyük Hamam ;62.Üsküdar Ağa Hamamı ;63.Üsküdarda Eski Hamam ;64.Üsküdarda Hacıpaşa Hamamı ;65.Üsküdarda Küçük Hamam ;66.Üsküdarda Atpazarında Valdesultan Hamamı ;67.Üsküdar Çinili Hamamı ;68.İnâdiye Hamamı ;69.Üsküdarda Selâmiye Hamamı. Bu hamamlardaki müstahdem isimleri,bu hamamların İstanbul Ansiklopedisinde kendi ismleri içinde verilmişdir. Bu sicil defterindeki kayıdlardan, bis is İstanbul çarşı hamamlarından bir kısmının müstahdemleri üzerine bir istatistik dökümü yapalım : Kaydedilmiş 69 hamamda 1735 de 474 kişi çalışmaktadır, 418 dellâk ve natır,56 külhancı,8 hamamın bütün müstahdemleri,5 hamamın da külhancıları yazılmamışdır.Külhancılar 37 ermeni,14 sivaslı türk,4 malatyalı türk,1 kürddür. 418 dellâk ve natırın milliyeti de şöyle yazılmışdır :133 arnavud,2 rum,285 türk.Türkler de 124 istanbullu,161 de Rumeli ve Anadoludan gelmiş bekâr uşaklarıdır. Arnavudlar da dahil dellâk ve natırlardan 200 neferi “Çârebrû”,“HenüzTıraş”,“Tâze”,“Tâzeoğlan”,“Küçükoğlan”,“Sabiî” gibi sıfatlarla kaydedilmiş genclerdir gencler ve çocuklardı. Asker ocaklarından birine kayıdlı olarak hamamlarda da dellâklik veya natırlık yapan 32 yeniçeri,23 topcu,10 cebeci,8 kalyoncu,4 bostancı,2 sekban,3 nalband,1 toparabacı nefer bulunmaktadır Dellâk ve natırlar arasında 30 nefer de köle vardır :10 acem,4 gürcü,2 zencî,1 kalmuk,1 çerkes,1 rus. Adı kaydedilmiş 69 hamamda “Hammal” adı altında 200 Külhan Beyi bulunmaktadır (B.: Külhan Beyleri). Bu hamam müstahdemleri sicil defterinin İstanbul içi hamamlarına âid kısmı çok mühim olduğu halde maal esef bizce bulunamamışdır. Hüsnü KINAYLI