HAMAM , İSTANBUL ÇARŞI HAMAMI YIKIMI ÂFETİ,VANDALİZMİ – İstanbulun büyüklü küçüklü güzel güzel hamamları yakın bir gelecekde belki tamamen yok olacakdır,tek hamam kalmayacak dır. İstanbul Hamamlarının pek azı ,bânisi tarafından şahsî îrad olarak yaptırılmışdır,başta bilhassabüyük çifte hamamlar,bânisinin cami,mescid,mekteb,medrese gibi bir hayır eserinin îrâdı olarak inşâ edilmişlerdi.Mütevellîleri eli ile kirâya verilir ,işlettirilirdi. 1.Yüz yıllar boyunca şehrin dörtde birinden üçüne kadar mahalleleri silüp süpürmüş cehennemi büyük yangınlarda yandılar.Yangınlardan sonra pek azı ihyâ edildi.Tarih kaynaklarında isimlerinden başka hiç bir izi kalmadı. 2.Büyük vakıf hamamlar,“Bil İcâreteyn Tasarruf”(Çifte Kirâlı Tasarruf) adı verilmiş şer'î bir hîle ile şahıs mülkiyetine geçdi.Bir misal verelim : meselâ ayda 5 altın,10 altına kiraya verilen bir hamam, vakfın mütevellîsi tarafından isteklisine 15,000 altına satılacakdır,şenelik kirâsı 60 liradan 300 senelik bir kirâ mukaavelesi ile o adama kiraya verilir.300 yılda 18,000 altın tutacak kirâbedelinin 15,000 altınını “İcârei Muaccele”,tezden,peşin kirâ bedeli olarak hemen alır,geri kalan 3000 lirasına da “İcârei Müeccele”,tecîl edilmiş,ertelenmiş kirâ denilir,yılda 10 liradan 300 sene içinde ödenecekdir.Hamam satılmış demekdir,sâhibi...

HAMAM , İSTANBUL ÇARŞI HAMAMI YIKIMI ÂFETİ,VANDALİZMİ – İstanbulun büyüklü küçüklü güzel güzel hamamları yakın bir gelecekde belki tamamen yok olacakdır,tek hamam kalmayacak dır. İstanbul Hamamlarının pek azı ,bânisi tarafından şahsî îrad olarak yaptırılmışdır,başta bilhassabüyük çifte hamamlar,bânisinin cami,mescid,mekteb,medrese gibi bir hayır eserinin îrâdı olarak inşâ edilmişlerdi.Mütevellîleri eli ile kirâya verilir ,işlettirilirdi. 1.Yüz yıllar boyunca şehrin dörtde birinden üçüne kadar mahalleleri silüp süpürmüş cehennemi büyük yangınlarda yandılar.Yangınlardan sonra pek azı ihyâ edildi.Tarih kaynaklarında isimlerinden başka hiç bir izi kalmadı. 2.Büyük vakıf hamamlar,“Bil İcâreteyn Tasarruf”(Çifte Kirâlı Tasarruf) adı verilmiş şer'î bir hîle ile şahıs mülkiyetine geçdi.Bir misal verelim : meselâ ayda 5 altın,10 altına kiraya verilen bir hamam, vakfın mütevellîsi tarafından isteklisine 15,000 altına satılacakdır,şenelik kirâsı 60 liradan 300 senelik bir kirâ mukaavelesi ile o adama kiraya verilir.300 yılda 18,000 altın tutacak kirâbedelinin 15,000 altınını “İcârei Muaccele”,tezden,peşin kirâ bedeli olarak hemen alır,geri kalan 3000 lirasına da “İcârei Müeccele”,tecîl edilmiş,ertelenmiş kirâ denilir,yılda 10 liradan 300 sene içinde ödenecekdir.Hamam satılmış demekdir,sâhibinin sadece tek hakkı yokdur,hamamı yıkdırıp yerine başka bir binâ yapdırmak ;zâten yakın geçmişe kadar da bir hamam,sahibi için mükemmel bir îrad idi. Cumhuriyet devrinde vakıflar idâresinde kökden bir değişiklik yapıldı,bu arada 1936 da çıkarılan bir kanunla bil icâreteyn tasarrufa son verildi.Üzerlerine bu suretle intikaal etmiş hamamların sâhibleri,müeccel kirâlarının 20 yıllığını bir defada ödeyerek,200 lira vererek hamamın tapu senedini de aldılar.Ve bu o hamamın binâsı üzerinde kader hükmünü verme hakkını elde ettiler. 3.İstanbulun simâsı sür'atle değişdi.Sanayileşme yolunda sayısız fabrikalar,îmâlâthâneler kuruldu. Evlerini Anadoludan İstanbula bir işci akını başladı.Meslen buhrânı karşısında evlerin yerini apartımanlar aldı,apartımanlara banyolar yapıldı.Gerçi eski İstanbul evlerinin de gusülhâneleri vardı,fakat temizlik için çarşı hamamı bir ihtiyacdı.Boy abderti için çarşı hamamlarına ancak bekâr tâifesi giderdi.Eskiden boy abdesti bozulmuş kişi ,abdest tâzelemeden aslaa dolaşamazken o inanda kavşadı.Bilhassa büyük hamamlar günlük geliri ile sâhibini zor geçindirir oldu.Tarihî eserleri koruma yolunda devlet kontrolü karşısında,en ehven için iş, hamamı kapamak, depo,ardiye,buzhâne yerinde kullanılmak üzere hamamı kapamak oldu( B.:Bayazıd Hamamı,cild,cild 4,sayfa 2240 ;Çardaklı Hamam,cild 7,sayfa 3750 ;Ayasofya Hamamı,cild 3,sayfa 1477 ;Tahtakale Hamamı). Ve sayısız küçük hamamlar yıkıldılar,yerlerine apartımanlar,iş hanları yapıldı. 4.İstanbulun îmârı,iktidar partileri için en zengin bir gösteri oldu,ve Türk İstanbulun tarihi sîmâsı üzerinde etraflı bilgiden mahrum kimseler,celâdet sâhibi müşâvirlerden de mahrum kalınca,türk hamam yapısının şah eserleri de o îmar nümâyişinin kurbanı oldular; Çandarlı İbrahim Paşanın XV.yüzyıl yapısı ve eşsiz planda ve kendi adına nisbetle anıla gelmiş Saraçhâne başındaki güzel eser Atatürk bulvarında küçük bir dirsek uğruna yıkılmışdır,ama o devrin şehircilik mutahassısı ve fanatik katolik ve Birans eserleri hayrânı mühendis Prost,o dirseki, güzel türk eseri hamamı yıkdıkdan on adım sonra kırmışdır. 1956 dan sonrada şah eser hamamlar yıkımı bir fâcia hâlini aldı.Mimar Kemâleddinin yapdığı ve Murad Paşanın yardırttığı muazzam ve muhteşem Aksaray Hamamı (B.:Aksaray Hamamı,cild 1,sayfa 538) ,Mimar Sinanın yapdığı ve Müftü Ali Efendinin yardırttığı muazzam ve muhteşem Fındıklı Hamamı (B.:Fındık Hamamı, cild ,sayfa ),Mimar Sinanın yapdığı ve Kaptanı derya Sinan Paşanın yapdırttığı muazzam ve muhteşem Beşiktaş İskele Hamamı (B.: Beşiktaş İskele Hamamı,cild 5,sayfa 2579) o vandal kazmaları ile yerle biroldu.Aksaray Hamamının üstünde Vatan Ceddesi Caddesi geçdi,Fındıklı Hamamının yerinde bir yeşil sahâ,Beşiktaş Hamanını yerinde de bir cadde kaldırımı ile mülevves bir park yeri vardır. 5.Hamdedelim ki o yıkıcı kasırga şu satırların yazıldığı sırada durmuş görünür.Fakat kabul edilmesi gereken bir hakikatdir ki büyük hamamlar artık sâbini veya kirâcısı besleyemez durumdadır.Hamam,bilhassa İstanbul için,müslüman türkün günlükhayatındaki yerini,önemini kaybetmişdir. Fransa tarihinin en parlak devri,altın çağı Ondördüncü Louis”nin zamanıdır,fransızlar ona “Güneş Kıral” derler,fakat ,hatta lise kitablarında hakikati de yazmakdan çekinmezler,o devir için “Vücud Psiliği Devri” derler.Güneş Kıral 1638 de doğdu,vaftizinde yıkadılar,1643 de 5 yaşında kıral oldu,bir defa da 10-11 yaşlarında iken yıkandı,1715 de 77 yaşında öldü,ve vücudu 60 yıldan fazla su yüzü görmedi,Louvre Sarayında hamam yokdu,hattâ ayak yolu yokdu,oturağa def'i hâcet ederlerdi.O devrin İstanbul sarayında ise,haremde pâdişahın,vakdesultanın,hasekilerin ve câriyelerin ayrı ayrı hamamları bulundukdan başka Enderun Ağalının da saray gibi muhteşem bir hamamı vardı.Ayak yolları ise sayısız.O devirde İstanbulda hepsi gürül gürül işleyen yüzden fazla çarşı hamamı bulunurken Parisde tek hamam yokdu.Sarayın ipekler,dantelalar,mücevher içindeki asîl hanımları teke gibi kokarlardı,toplantılara giderlerken,hizmetciler süslü esvablarının eteklerini kaldırır,gümüş kürekciklere günlük tütsüsü tutarlardı. Banyo,hiç bir zaman hamam değildir.Sabunlu bir su içinde yıkanmak,sabunlanmış,keselenmiş bir vücuda tas tasa sular dökülerek yıkanmaya benzemez; ama,kor içinde tekrar ediyoruz ,bir gün İstanbulda bir çarşı hamanını bulunmayacağı devir yakındır.Belki de sadâdece bir kaç binâ devlet malı olarak muhafaza edilecek,ve :“İşte ecdâdımız bu hamamlarda yıkanırdı” denilecekdir. Yine korku,ve hattâ dehşetle kaydediyoruz,bu satırların yazıldığı 1970 yılı kasım ayında,İstanbulun muazzam ve muhteşem çifte çarşı hamamlarından Cağaloğlu Hamamı (B.: Cağaloğlu Hamamı,cild 6,sayfa 3337) aylardan beri kapalı duruyordu. Neydi sebebi,ne oluyordu içinde. Hüsnü KINAYLI