HAMAM , İSTANBUL ÇARŞI HAMAMLARI NIZÂMI – İstanbul çarşı hamamları,büyüklük küçüklük,bulunduğu semtin halkının,dolayısı hamamiş müşterilerinin ictimâî seviyesi ayırd edilmeden ve hamamlar sınıflandırılmadan aynı nızâma tâti olarak işletilmişlerdir. Hamamda yıkanma ücreti(narh),hizmet,temizlik,ve müstahdemlerin ahvâli ve çarşı hamamlarında yıkanan gayri müslimler hakkında konulmuş bâzı kayıdlardan bahseden nızamnâmeler,diğer bütün esnaf zümreleri hakkında olduğu gibi,yüz yıllar boyunca İstanbul Kadılığı, devir devir İstanbul Kadılığı,İhtisab Ağalığı,İstanbul Şehir Emâneti(Belediyesi) ve Zabtiyesi(Emniyet Müdürlüğü) tarafından tanzim edilmişlerdir. Hicri 1040( M.1630) tarihinden evvel tanzim edildiği tahin olunan bir esnaf nizamnamesinde hamam ve hamamcılar hakkında şu hükümlür vardır : “ ve hamamcılar hamamı pâk ve temiz tutalar ,suyu mutedil ve hamamı hamamı ısı ola “ ve dellâkler cüştü çâbük ola,usturaları keskin ola ve baş tıraş itmede itmede kâmil olalar, ziyade hizmet idüb muhkem kise sürüb ve sabun ile sabunla yuyalar, ve kiselerin ve ustularar pâk tutalar “ kâfir başın ve uyuzlu başın tıraş ittüğü ustura ile müslümanların başın rın başın tıraş itmeyeler “ ve anın – edeb yerinin – usturaları ayrı ola,anınla baş tıraş istemeyeler itmeyeler “ ve natur futaların pâk ve temiz tu...

HAMAM , İSTANBUL ÇARŞI HAMAMLARI NIZÂMI – İstanbul çarşı hamamları,büyüklük küçüklük,bulunduğu semtin halkının,dolayısı hamamiş müşterilerinin ictimâî seviyesi ayırd edilmeden ve hamamlar sınıflandırılmadan aynı nızâma tâti olarak işletilmişlerdir. Hamamda yıkanma ücreti(narh),hizmet,temizlik,ve müstahdemlerin ahvâli ve çarşı hamamlarında yıkanan gayri müslimler hakkında konulmuş bâzı kayıdlardan bahseden nızamnâmeler,diğer bütün esnaf zümreleri hakkında olduğu gibi,yüz yıllar boyunca İstanbul Kadılığı, devir devir İstanbul Kadılığı,İhtisab Ağalığı,İstanbul Şehir Emâneti(Belediyesi) ve Zabtiyesi(Emniyet Müdürlüğü) tarafından tanzim edilmişlerdir. Hicri 1040( M.1630) tarihinden evvel tanzim edildiği tahin olunan bir esnaf nizamnamesinde hamam ve hamamcılar hakkında şu hükümlür vardır : “ ve hamamcılar hamamı pâk ve temiz tutalar ,suyu mutedil ve hamamı hamamı ısı ola “ ve dellâkler cüştü çâbük ola,usturaları keskin ola ve baş tıraş itmede itmede kâmil olalar, ziyade hizmet idüb muhkem kise sürüb ve sabun ile sabunla yuyalar, ve kiselerin ve ustularar pâk tutalar “ kâfir başın ve uyuzlu başın tıraş ittüğü ustura ile müslümanların başın rın başın tıraş itmeyeler “ ve anın – edeb yerinin – usturaları ayrı ola,anınla baş tıraş istemeyeler itmeyeler “ ve natur futaların pâk ve temiz tuta ve âdemine göre futa vire deliklü (yüzlek) deliklü ve kısa futa olmaya ve kâfirlere ayru futa vireler ,virdükleri virdükleri futanın ayru alâmeti ola “ ve kâfir yüzün sildüğü rida ile müslüman yüzün silmeye “ velhasıl müslümanların her nesnesi ayru ola “ eğer inad iderler ise muhkem ta'zir idüb hakkalrından geline ”. Hicrî 1050 (M.1640) tarihli bir narh defterinde,ki Sultan İbrahimin ilk saltanat yıllarında,Abdürrahim Efendinin İstanbul Kadılığı zamanında tanzil edilmiştir , hamamlar ile hamam müstahdemleri hakkında şu hükümler vardır : “ Hamama gasil için girenden 1 akçe alına “ Kise sürünüb tıraş olandan 2 akçe alına “ Hamacıya mürüvveten ziyade viren menolunmaz “ Müşteri mürüvveten dellâk ve natura akçe verdikde hamamcı ücreti mutâdelerin yine vire “Müşteri hususen fukara ve misafirin mürüvveten akçe virmedikce dellâk ve natur akçe taleb itmeyeler “ Dellâk müşteriyi tıraş itdikde boynuna peştemal tuta ki teri müşteri üzerine üzerine akmaya “ Müşteriye riayet olunub pâk ve kuru peştemal ve silecek virile “ Dellâk ve natur ibrişim peştemal istimal ide “ Müşteri murad idindiği dellâki istihdem ide “ Dellâk ve natur müşteri çıkdıkda göz habsine almayalar “ Kefere kafes yanında soyunub nalın virilmeyüb peştemallarına halka alâmet alâmet konula “ Kefere içün halvetden taşra mahsus kurna olub müslümanlara mezahine istemeye itmeyeler ve halvete girmeyeler “ Saçı topuğuna inen hatunlar leğenlerini kurnanın iki tarafına vaz idüb idüb önüne vaz itmeyeler,bir leğene 2 akçe alına “ Saçı topuğuna inen avretlerin topuğune dek örüb gerdanına dek sarkıtma kıtma örmeğe 5 akçe alına ,virenden 1 akçe dahi ziyadeye ruhsat verilmişdir verilmiştir “ Olnikdar saçı olmayan hatunların saçlarını örmeğe mikdarınca eksik olub olub iğreti saç vaslidüb örmeyeler “Keferenin avreti dahi erleri gibi müslüman avretlerinde seçilüb safı safı na'linde soyunub kurmaları dahi mahsus ola ”. Hicri 1091 (M.1680) tarihli diğer bir narh defterinde,ki Dördüncü Mehmed saltanatının sonlarına, Efendinin İstanbul kadılığı zamanına rastlar, İstanbul hamamcıları hakkında şu kayıdlar vardır : “ Hamamcılar dahi hamamlarını pâk tutup suyunu mutedil ve hamamı ısı ola ısı ola “ Ve dellâkleri çüştü çalâk ve usturaları keskin ve tıraşda kâmil olub olub tasları kalaylı ve peştemalleri sağlam ola “ Natırlar peştemalleri pâk tutub âdemine göre kullanalar ”. Bu mizamnâmelerde bilhassa göze çarpan bunun , hamamlarda dellâk veya natır olarak çalışacak olanlar için yaş tahdidi yapılmamış olmasıdır.Hicrî 1147 (M.1734) senesinde tanzim edilmiş bir hamam müstahdemleri sicil defterinde,isimleri ile kayıdlı olarak sabî,şâbı emred (tüysüz), merhad (yeni tüylenmiş) oğlanlarla delikanlıların dellâk yamağı,dellâk,natır olarak çalışdırıldıkları görülür(B.:Çocuk Hamam Uşakları,Dellâkler,cild 8,sayfa 4076;Dellâk, cild 8,sayfa 4362). 1885-1890 arasında bastırılmış renkli İstanbul kartpostalları arasında da,esnaf tipler olarak,Galatada Kapıiçi Hamamının câmekânında giyimli bir hamamcı ve natır ile,arkalarında çıplak ve peştemalle 10-15 yaş arasında üç çocuk dellâli görülmektedir.Hamam mizamnâmelerine müstahdemlerinin yaş tahdidi meşrutiyetin ilânından sonra konmuş,fakat yüzyıllar boyunca devam edegelmiş ve müşterilerin çoğunluğu tarafından da bilhassa aranmış gaayetle gene dellâk istihdamı önlenememişdir. Yukarda örnekleri görülen eski hamam mizamnâmelerinde dikkate değer bir nokta da, o devirlerin dellâklerinin aynı zamanda berberlik san'atını da öğrendikleri,ve ustura ile baş tıraşı yapdıklarıdır. Rûmî 1336 (M.1920) da basılmış İstanbul Polis Mektebi Müdürü Mustafa Galib Beyin “Rehnümayi Zabıta” isimli eserinde,hamamlar hakkında şu hükümler yazılıdır : “ Hamamlarda kullanılacak peştemal,havlu vesaire temiz olarak müşteriye verilecek ve her müşteriye verildikten sonra sıcak su ile yıkatdırılmadıkca ahara verilmeyecek ve mümkün olan mahallerde haftada bir defa mevcud eşya otüv makinasından geçirilecektir. “ Hamamlarda bulunan minderler,rutubetden âri olmak için daima havalandırılacak ve ıslak ve rutubetli mindere müşteri yatırılmayacaktır. “ Hamamlarda muzaddı taaffün şeyler kullanmak ve vakit vakit kapuları açarak hamamın içine havanın girmesine dikkat eylemek ve abdesthanelerinde kireç kaymağı bulundurmak lâzımdır. “ Hamamlarda müşteriye hüsni muamele itmeğe,ve yedinde para vesair zî kiymet ne var ise hamamdan çıkdıkdan sonra almak üzere teslim etmek için müşteriye ihtaratda bulunmağa hamamcılar mecburdur. “ Hamamlarda müşteri yıkanub çıkdıktan sonra yıkandığı mahal temizce ve hemen yıkanmak lâzım olduğu gibi her akşam müşteriler dağıldıktan sonra hamam kâmilen yıkanacak ve her ne vakit olursa olsun pis suların terakümüne mahal verilmeyecektir. “ Hamamlarda kullanılacak usturalar gayet temiz tutulacak ve verilir iken müşteri huzurunda ispirtoya batırılacaktır. “ Zâhiri hâlinden firengi,belsoğukluğu,uyuz vesâir ileli sârîyei müstekreheden birine mübtelâ olduğu anlaşılan müşteriyi,başkaları ile temas idememek üzre mahsus bir mahalde bulundurmağa ve çıkdıktan sonra kullandığı peştemal vesâireyi tathir ve dezenfekte etmeğe ve mahalli mezkûru süblime ile yıkağa hamamcı mecburur. “ Yirmi yaşından dun olan erkek dellâk ve müstahdemini sâirenin hamamlarda istihdamı katiyyen memnudur.Bu gibiler görüldüğünde derhal ihracolunacaktır. “ Fuhuş maksadı ile hamamlara erkek veya kadın kabul ve idhal ve istihdamı külliyen memnu olub ef'ali nezkûreye mücasereti görülen hamamcılar hakkında kanunu cezanın 99 uncu maddesi 3 üncüzeyli mucibince takibatı kanuniye icra kılınır. “ Hamamların dellâk ve müstahdemini dühuldan mukaddem cânibi zabıtadan şeraiti nizâmiye ve sıhhiyeyi haiz olduğuna dair alacağı müzekkere üzerine dâirei belediyeden ruhsat tezkiresi almağa mecburdur.Bunlar iki ayda bir kerre heyeti sıhhiyece muayene edilerek ileli sâire ve emrâzı zühreviyyeye mübtelâ olanlar ihrac edilecek ve muayeneleri neticesini kayid ve imlâ etmek üzere dellâk veya müstahdeminin nezdinde bir defter bulundurulacaktır.Kaydi ve defteri olmayanlar sanattan derhal men olunacağı gibi bu gibileri istihdam iden hamamcılar hakkında kanunu cezanın 99 uncu maddesi 3 üncü zeyli mucibince takibatı kanuniye icra kılınır.Not:işbu madde henüz kanuniyet hâlini iktisab etmemiştir. “ Maddei sâlifede zikredilen defteri hamam dellâ ve müstahdemini sâiresi taleb vukuunda müşteriye ve memurini zâbıtaya ibrâza mecburdur. “ Bizzat hamamı işleten sâhibi veya müsteciri ve dellâk ve müstahdemini sâiresini sirkat veya yankesicilik ve emniyeti suiistimal ve zükûr ve inasdan genclere harfendazlık ve el ile sarkıntılık ve cebren fi'li şeni' ve izalei bikir ve ırza tecâvüz ve memurini zâbıtaya esnayi memuriyetlerinde hakaaret ve muhâlefet ef'alinden biri ile mahkûm olmamaları lâzımdır.Bu gibiler görüldüğünde hamamcı hamamcılıkdan men ve hamamı polisce sed olunacaktır . Not: Bu madde henüz kanuniyet halini kesb etmemiştir. “ Geceleyin hamamları açmak,mutlakaa sâhib veya müsteciri tarafından mensub bulunduğu polis dairesinden istihsâli ruhsata mütevakkıftır. “ Hamamlarda istihmamdan gayri suretle vakit geçirmek câiz olmadığından eğlenmek veya seyretmek için müracaat iden müşterileri hamamcılar kabul etyecekler ve hamamlarda müstahdeminden polis defterine kayid olunmuş olanlardan gayri hiç bir ferd beytutet ve ikaamet ettirilmeyecektir ”.