HAMAM ,EVLİYÂ ÇELEBİ SEYAHATNÂMESİNDE İSTANBUL HAMAMLARI – Evliyâ Çelebi meşhur seyahatnâmesinin birinci cildine ,esnaf teşkilâtı ve esnaf alayları münâsebetiyle ,İstanbul Hamamları,hamam uşakları,dellâk ve natırlardan şu satırlarla bahsediyor : “Esnafı hamamciyânı tâhiran – İstanbulun dört mevleviyet yerinde – nefsi İstanbul,Eyyub,Galata ve Üsküdar kadılıkları – yüz elli kadar hamam bulunduğu zikrolundu . Bu esnaf alayında yüzelli hamamî de cümle pür silâh ubûr iderler , Ankara,mumtazamı,salih kimselerdir, Pîrleri Muhsin bir Osmandır , hazreti Ali huzurunda Selman Pâk belini bağlayarak sekizinci pîr eylemiştir . Bu hamamcılar küheylân atlara süvar olub hüddamları arabalar üzere keçeden hamamlar idüb münevver camlarla tazyim eyleyüb : - Gel â ! Vefa Hamamına hayatım ... Gir hâ ! Hacıkadın Hamamına hanım ... Gör â ! Çinili Hamam sultanım ... diye sîmim,nîm uryan dellâkleri niâ iderek geçerler. “ Esnafı dellâkân – Neferat cümle 2000. Pîrleri Ubeydi Mısrîdirki Selman Pâk belini bağlayub yedinci pîr olmuştur,kabri Mısırdadır. Bu dellâkler cümle uryan olub ibrişim peştemallı dilberanı kâküllerini perişan iderek ellerindeki fimûyi kise,bellerideki senki ûsâ ve mümessek sabun ile birbirlerine kise ve sabun sürerek güzer iderler. “Esnafı nâtıran – neferat 1000.Pîrleri Mansur bin Kasımdır...

HAMAM ,EVLİYÂ ÇELEBİ SEYAHATNÂMESİNDE İSTANBUL HAMAMLARI – Evliyâ Çelebi meşhur seyahatnâmesinin birinci cildine ,esnaf teşkilâtı ve esnaf alayları münâsebetiyle ,İstanbul Hamamları,hamam uşakları,dellâk ve natırlardan şu satırlarla bahsediyor : “Esnafı hamamciyânı tâhiran – İstanbulun dört mevleviyet yerinde – nefsi İstanbul,Eyyub,Galata ve Üsküdar kadılıkları – yüz elli kadar hamam bulunduğu zikrolundu . Bu esnaf alayında yüzelli hamamî de cümle pür silâh ubûr iderler , Ankara,mumtazamı,salih kimselerdir, Pîrleri Muhsin bir Osmandır , hazreti Ali huzurunda Selman Pâk belini bağlayarak sekizinci pîr eylemiştir . Bu hamamcılar küheylân atlara süvar olub hüddamları arabalar üzere keçeden hamamlar idüb münevver camlarla tazyim eyleyüb : - Gel â ! Vefa Hamamına hayatım ... Gir hâ ! Hacıkadın Hamamına hanım ... Gör â ! Çinili Hamam sultanım ... diye sîmim,nîm uryan dellâkleri niâ iderek geçerler. “ Esnafı dellâkân – Neferat cümle 2000. Pîrleri Ubeydi Mısrîdirki Selman Pâk belini bağlayub yedinci pîr olmuştur,kabri Mısırdadır. Bu dellâkler cümle uryan olub ibrişim peştemallı dilberanı kâküllerini perişan iderek ellerindeki fimûyi kise,bellerideki senki ûsâ ve mümessek sabun ile birbirlerine kise ve sabun sürerek güzer iderler. “Esnafı nâtıran – neferat 1000.Pîrleri Mansur bin Kasımdır,Selman belini bağladı ,yedinci pîrdir,kabri Baalbek kurbinde Cebeli Lübnandadır. Bu natırlar dabellerindeki peştemal üzre kılınclarını kuşanub ayakları baldırı çıplak olub şimşir,abanos,sedefkâri nalınlar ile pür silâh güzer itdiklerinde cümle halk hande idüb hauran olurlar ”. Büyük muharrir seyyah ,muhalled ve muazzam eserinde İstanbul hamamlarının bir listesini verir iken de : “ Ehli islâmın taharet ve nezafet vecaibi diniyelerinden mâdud olduğundan bu hamamlara her gün ibâdullahülmüslimin girüb gaslider...İstanbulun enderun ve birununda yüzelli bir hamam vardır. Ammâ hakir Mısır ve Habeş ve Sudan diyarlarına seyahat ider iken İstanbulda onyedi hamam daha inşa bina edilmiştir ki manzurum olmadı .Ammâ bu söylediğim hamamların hepsini seyrü temâşâ itdim.Bunların tarzi binâ ve sûreti tarhını ayrı ayrı yazsak seyahatnamemiz uzar”diyor. Ve büyük hatâya düşüyor. “Galata,Üsküdar,Eyyub ve Şehri İstanbulun Hamamları” başlığı altında da şunları yazıyoe : “Ehli islâmın tahâret ve nazâfet dini vecibelerindendir,hamamlara hergün ibâdullâhülmüslimîn girüp gaslederler.İstanbulda osmanlılar eliyle ilk yapılan hamam Fatih Sultan Mehmedin yapdırttığı Irgad Hamamıdır ki saray hamedelerinin yıkanıp temizlenmelrine mahsus idi.İkinci hamam Azebler Hamamıdır ki kefere tarzı mimârîsinden tahvil ile islâm âdâbı üzere yapılmışdır(B.:Azebler Hamamı,cild 3,sayfa 1685).Ondan sonra Vefâ Hamamı ile Eyyub Hamamı yapılmışdır,Çukur Hamam ise daha sonra yapılmışdır(B.:Çukur Hamam,cild 8,sayfa 4171 ;Eyyub Türbe Hamamı,cild 10,sayfa 5463 ;Vefâ Hamamı). “Tab'ımızda beynel ihvan bir lâtife olduğundan cümle hamamları birer esnafa tevzi ettik,her zümreye münasib hamamlar verdik : Eyyub Hamamı hastalara,Ayasofya Hamamı şeyhlere,Sofular Hamamı sofulara,Azebler Hamamı azeblere,Bostan Hamamı bostancılara,Cumapazarı Hamamı pazarcılara,Çukur Hamam dinsizlere,Çinili Hamam nakkaşlara,Koca Mehmed Paşa Hamamı koruculara,Saraçhânebaşı Hamamı kıncılara,Yeni Odalar Hamamı yeniçerilere,Irgad Hamamı ırgadlara,Cerrahpaşa Hamamı cerrahlara,Aksaray Hamamı saraylılara,Seccanlı Hamam zencilere,Sultan Bayazıd Hamamı velîlere,Alaca Hamam delilere,Sırt Hamamı hammallara,Sultan Süleyman Hamamı şâirlere,Haydarpaşa Hamamı dervişlere,Tahtakale Hamamı evlâdı araba,Haseki Hamamı hasekilere,Mahmudpaşa Hamamı bezirgânlara,Valde Hamamı valdelere,Müftü Hamamı müftülere,Gedikpaşa Hamamı zaimlere,Davudpaşa Hamamı zırhcılara,Hocapaşa Hamamı hocalara,Mollagûrânî Hamamı mollalara,Fenetkapusu Hamamı kaptanlara,Kocamustafapaşa Hamamı tevhid ehline..” Evliyâ Çelebi lâtife adı altında bu soğuk laflara İstanbul civarı hamamları için de devam ediyor,ve sözünü şöyle bağlıyor:“ İstanbulun içinde etrafında 151 hamam vardır,ben Mısır Habeş ve Sudan diyarlarında seyahatda iken 17 hamama daha binâ edilmişdir ki görmedim,ama bu söylediğim hamamların hepsini gördüm,Târif ve tesvirlerine kalksak seyahatnâmemiz uzar.Fatih Sultan Mehmedin yapdırttığı Çukur Hamam gaayet musannâ ve rûşen olduğu gibi diger hamamlardan da büyükdür.Sâdece câmekânı 5000 adam alır,111 kurnalıdır.Yarısı bölünüp keçecilere tahsis edilmişdir.Ondan biraz küçük hamam Mahmudpaşa Hamamı,ondan küçük Tahtakale Hamamı,ondan küçük Bayazıd Hamamıdır.Ayasofya,Sofular,Abbasağa,Mehmedağa hamamlarının her şeyi pâk olduğundan âyan ve eşraf hamamları sayılırlar ”. Saray hamamlarından da şöyle bahsediyor : “Dördüncü Sultan Murad beni Enderuna aldırttığı zaman sarayda pâdişaha mahsus hamamı seyrettim,Dört tarafında saray oğlanlarının yıkanma yeri var.Ortadaki kısım pâdişaha mahsusdur,kurnaların lüleleri ve taslar altın ve gümüşdendir.Kubbelerindeki billurların ışığı ile hamam nur içindedir,duvarlarında bir damla ter görülmez.. ”. Surların dışını,Boğazın iki yakasını,Üsküdar ve etrafını dolaşırken ken de hamamlardan bahsetmişdir,O arada “..İstanbul hamamları 302 kadardır,İstanbul gibi büyük şehir için az görünür ise d e bütün âyan ve eşraf saray ve konaklarında da hususi hamamlar vardır,onları da sayar isek 14536 hamam eder..” diyor .