HAMAM, DİVANLARDA VE SÂİR MANZUM METİNLERDE HAMAM – Divan ve halk edebiyatımızda doğrudan hamam ile ilgili olmayan manzum metinlerde de,ya yıkanmaya gelmiş ve soyunmuş,yahud da hamam çıplağı dellâk bir genci tasvir yolunda yazılmış beyitlerde ,ıkt'alarda “Hamam” adı çok geçer. Şu gazel,Onyedinci Yüzyılın ünlü şâirlerinden Şeyhülislâm Yahya Efendinindir: Hammam gibi odlara yakdı bu çâkeri Kaanıma girdi girmeden hammâma ol peri Bir himmet eylen ola hammâma yâr Ey bâşı kaba yâlın ayak Rûm Erenleri Halvetde nur görmekse kasdı zâhidin Hammâm içinde görsün o mâhi münevveri Hammam içini benzedirin câyi mahşere Kim olur anda şâh gedânın berâberi Yahyâ su koymaya ayâğına ol mehin Gûya ki tâs idindi felek mihri münevveri Aşağıdaki kıt'a,beyit ve mısrâlaraı da muhtelif divan,tezkire ve mecmualardan alıyoruz : Dilberi senîn dilim bir sîmten dellâkdir Gamzesi tîginden anın sîne yer yer çâkdir Nola hammâmın sadef dirsem ki anın ol peri Bir düri yekâdenisidir sâfü lâtîfü pâkdir Kendisi meh,câmlar encüm, fûte ebri siyeh Hak bu ki hammâmı anın ibreti eflâkdir Ol mehin mihrinde külhen nâri halvet pür hevâ Âb giryan,tâs sergerdan,Bahârî hâkdir. (Bahârî,XVI.Yüzyıl) Bezmimiz yâr ile Âgâh bu şeb Şöyle kerm oldu ki hammâm oldu (Âgah,XVIII.Yüzyıl) Sana germâbe...

HAMAM, DİVANLARDA VE SÂİR MANZUM METİNLERDE HAMAM – Divan ve halk edebiyatımızda doğrudan hamam ile ilgili olmayan manzum metinlerde de,ya yıkanmaya gelmiş ve soyunmuş,yahud da hamam çıplağı dellâk bir genci tasvir yolunda yazılmış beyitlerde ,ıkt'alarda “Hamam” adı çok geçer. Şu gazel,Onyedinci Yüzyılın ünlü şâirlerinden Şeyhülislâm Yahya Efendinindir: Hammam gibi odlara yakdı bu çâkeri Kaanıma girdi girmeden hammâma ol peri Bir himmet eylen ola hammâma yâr Ey bâşı kaba yâlın ayak Rûm Erenleri Halvetde nur görmekse kasdı zâhidin Hammâm içinde görsün o mâhi münevveri Hammam içini benzedirin câyi mahşere Kim olur anda şâh gedânın berâberi Yahyâ su koymaya ayâğına ol mehin Gûya ki tâs idindi felek mihri münevveri Aşağıdaki kıt'a,beyit ve mısrâlaraı da muhtelif divan,tezkire ve mecmualardan alıyoruz : Dilberi senîn dilim bir sîmten dellâkdir Gamzesi tîginden anın sîne yer yer çâkdir Nola hammâmın sadef dirsem ki anın ol peri Bir düri yekâdenisidir sâfü lâtîfü pâkdir Kendisi meh,câmlar encüm, fûte ebri siyeh Hak bu ki hammâmı anın ibreti eflâkdir Ol mehin mihrinde külhen nâri halvet pür hevâ Âb giryan,tâs sergerdan,Bahârî hâkdir. (Bahârî,XVI.Yüzyıl) Bezmimiz yâr ile Âgâh bu şeb Şöyle kerm oldu ki hammâm oldu (Âgah,XVIII.Yüzyıl) Sana germâbede uryan idemezsek de nigâh Râzıyız manzaramız çâki girîban olsun (Şerif ,XVIII.Yüzyıl) İtti hâkesteri gam külheni gayretde beni Ey peri bilsem aceb kim koydu hammâme seni (Resîm,XVIII.Yüzyıl) Soyundu nâz ile hammâmda ol perîpeyker Ayakda na'lîni zerendûzi sîm tasmalıdır (Aynî,XIX.Yüzyıl) Uryan olnca şâşaa saldı o sîmten Germâbe câmekânına mânendi âfitâb (Sürûrî,XIX.Yüz yıl) Kızarım şöyle ki âteş olurum reşkimden O perîveşle rakib eyler ise istihmâm (Nâilî,XVI.Yüzyıl) Halk dellâk misal olsa aceb mi uryan İtti germâbe sıfat âlemi kermiyeti sayf Genc dellâk ile kermi ülfet olanlar kışda Soğudu dembedem efzun olalı şiddeti sayf Gireriz sâhayi hammâma serinlenmek için Şehri külhen gibi pür tâb ideali vefret sayf Sürûrî Kûşei hammâmda çıplaklara oldum reis Bir uyuz dellâki müflis kîsedârım var benim Sürûrî Ey hamamcı güzellerden bu hamama kim gelir Ne bileyim a efendim günde yüzbin can gelir (Türkü,XIX.Yüzyıl) Geçen asır sonlarında “Şehrengiz” yollu kaleme alınmış,İstanbulun esnaf civanları üzerine üçer beyitlik 224 parça manzumenin 36 parçasında “Hamam” da bahis geçer,buraya birkaç örnek alıyoruz : Gemi Ateşcisi Hamam yoksuludur şehlevend fetâ * Aşcı Yağludur pîrehan yakası ammâ Kendi gün aşırı varır hamama * Hamam Kapusu Eskicisi Eskici civanı yâni o dilbaz Bâbı germâbede lânesi şehbaz Dirler ol şûk içün dellâke yamak Dahi soyunub müşteri yıkamak * Ocak süpürücü Hele germâbeye sok çıkar anı Gör mukaşşer bâdâm misâl civanı * İşlemeci Al götür hammâme göster himmetin O bilir ibrişim birde kıymetin * Bozacı Germâbei safâ leyli şitâde Âferinler îcad iden üstâde * Hamam Pabuçcusu Hamamda pabuçcu civanı uşak Yani o tâzeler natura yamak İltifâta müştak horandadandır Hamamda yatduğu yer de külhandır * Pabuç Dikici Kösele sahtiyan kokar o dilber Mutlakaa mutlakaa istihmam ister * Softa Çömezi Çamaşırın çırpar pişirir aşın Hamamda dellâki softa kallaşın * Hamam Uşakları Hamamcı civanlar natur ya dellâ Külhancı pabuçcu cümlesi de pâk Abdetsiz ayağın basmaz o nefer Azdan az abdestin alur on sefer * Debbağ Ne güne dururlar bunca germâbe Anı yuyub girmek içün sevâbe * Dellâk Arnavud civanı hamam çıplağı Şehri İstanbulun yüzünün ağı * Dökmeci Kapkara imiş ne gam El ayak kapkara ol şûhi çâlâk Bir hamam akçesi ider pîrüpâk * Zeytinyağcı Hammâma sokmalı o şâhı mutlak Pâk olur ger himmet eylerse dellâk * Kalaycı Görüb anı yüz göz el ayak kara Sanmayınızesnaf içre maskara Kara kazan içre raks ider köçek Dilberliği hamam içinde gerçek Asrımız başlarında Derviş Şehri Ahmed Efendi tarafından kaleme alınmış “Tezkiretül Gilman” isimli eserde 779 hal tercesinde “Hamam” adı çok geçer,aşağıdaki bir kaçparça manzumeyi de oradan alıyoruz : Muanber oldu sanman sahnı hammâm Perişan kıldı zülfün ol gülendâm Ulvî Çelebi,XVI.Yüzyıl Soyundu sîm tenin eyledi bedîd Hamam içre doğdu neşrikden hurşîd Hakkâk Sâlih ,XVII.Yüzyıl Görüb gözlerim kamaşdı Hamamda mah cemâlini Kalender,XIX.Yüzyıl Koşarlı ayaklarla şehbâzı sabâ reftar Karayel dedikleri tulumbacı o tatar Toptaşı Hamamında soyunub dellâk oldu Çalımı dirhem iken şimdi kantarla satar Bitli Tevfik Sürâhi Hamamı şan buldu bu yıl Soyununca anda bir sebu endâm Âşık Râzi Kapuiçi Yeşildirek Yamalı Hamamlarda aramalı sormalı Elbet birinden birinde olmalı Âşık Râzi Gelüb soyundukda hûbâna serdâr Kubbei halvetde necmi geysûdâr Âşık Râzi Birer turunç küpüklü kahve içüb şâhımla Kahvehâne medhini burada bitirmeli Sonra çıkub kahveden o sabah keyfi ile Gedikahmet Paşanın hamamına girmeli Vâsıf Hoca