HALİL EFENDİ ( Hacı ) – Geçen asrın seçkin ulemâsından ve osmanlı şeyhülislâmlarının yüzbirincisi;Üçüncü Sultan Mustafanın kızı Hibetullah Sultanın dayası olan bir çerks kadının oğludur,doğum tarihi ve babasının adı bilinmiyor.Esirciler tarafından kaçırılarak saraya satılan odaya kadın durmadan ağlarmış,bir gün sebebini sorduklarında memleketinde küçücük bir oğlu bulunduğunu,onun hasreti ile ağladığını söylemiş,bir adam gönderilmiş,köyü ve adı Halil olan çocuk bulunmuş,İstanbula getirilen Halil buluğ çağına kadar sarayda anasının yanında Haremi Hümâyunda büyümüş;1760-1765 arasında doğmuş olacakdır.Haremde Sultan Mustafanın oğlu şehzâde Selime(İstikbâlin Üçüncü Sultan Selimi) çocukluk arkadaşlığı yapmış ve ilk tahsilini şehzâde ile birlikde görmüşdür, 1774 de Sultan Mustafanın ölümünde Haremden çıkarılarak Enderunda Hazîne Koğuşuna verilmiş,Birinci Abdülhamid zamanında tahsiline Enderunda devam etmişdir. Uzun boylu,çok güzel bir genc imiş;Enderunda “Çerkes Halil”,“Güzel Çerkes” lakabları ile anılmışdır.Şehzâdesi pâdişah olduğunda hazîne kethüdalığına tâyin edilmiş,pâdişâhın sonsuz sevgi beslediği bir kişi olduğu halde kendi recâsı ile saraydan çıkarılmış,ilmiye mesleğine girerek yekden Galata kadılığına tâyin edilmiş;onaltı sene kadar o kadılıkda kalmışdır.Mekke Kadılığı pâyesi al...

HALİL EFENDİ ( Hacı ) – Geçen asrın seçkin ulemâsından ve osmanlı şeyhülislâmlarının yüzbirincisi;Üçüncü Sultan Mustafanın kızı Hibetullah Sultanın dayası olan bir çerks kadının oğludur,doğum tarihi ve babasının adı bilinmiyor.Esirciler tarafından kaçırılarak saraya satılan odaya kadın durmadan ağlarmış,bir gün sebebini sorduklarında memleketinde küçücük bir oğlu bulunduğunu,onun hasreti ile ağladığını söylemiş,bir adam gönderilmiş,köyü ve adı Halil olan çocuk bulunmuş,İstanbula getirilen Halil buluğ çağına kadar sarayda anasının yanında Haremi Hümâyunda büyümüş;1760-1765 arasında doğmuş olacakdır.Haremde Sultan Mustafanın oğlu şehzâde Selime(İstikbâlin Üçüncü Sultan Selimi) çocukluk arkadaşlığı yapmış ve ilk tahsilini şehzâde ile birlikde görmüşdür, 1774 de Sultan Mustafanın ölümünde Haremden çıkarılarak Enderunda Hazîne Koğuşuna verilmiş,Birinci Abdülhamid zamanında tahsiline Enderunda devam etmişdir. Uzun boylu,çok güzel bir genc imiş;Enderunda “Çerkes Halil”,“Güzel Çerkes” lakabları ile anılmışdır.Şehzâdesi pâdişah olduğunda hazîne kethüdalığına tâyin edilmiş,pâdişâhın sonsuz sevgi beslediği bir kişi olduğu halde kendi recâsı ile saraydan çıkarılmış,ilmiye mesleğine girerek yekden Galata kadılığına tâyin edilmiş;onaltı sene kadar o kadılıkda kalmışdır.Mekke Kadılığı pâyesi almış,yine bir çerkes kızı olan Zîbâ Hanımla evlenmiş,zevcesi ile birlikde hacca gitmiş,dönüşünde İstanbul Kadılığı pâyesi almış,Anadolu Kadıaskeri,Rumeli Kadıaskeri olmuş,1819 da Şeyhülislâm tayin edilmişdir,mesleğinin o en yüksek mevkiinde ancak bir sene kadar kalmışdır. Yazları Boğaziçinde Beylerbeyinde otururdu.Bir gün orada Havuzbaşı Mesiresinde zevcesi Hacı Zîbâ Hanım,devrin büyük nüfuz sâhibi sîmâsı Hâlet Efendinin Hanımı ile kavga etmiş ve o şımarık hanıma dayak atmış ;az sonra da Hâlet Efendinin entrikası ile,1820 de Hacı Halil Efendi azledilerek Afiyonkarahisarına,zevcesi Zîbâ Hanım da Bursaya sürülmüşlerdi.Zîba Hanımın ardından Bursaya cellâdlar gönderilerek kadıncağız hakaaretle feci bir şekilde boğdurulmuşdur(B.: Zîbâ Hanım,Hacı ) ; zevcesinin ölüm haberini alan Hacı Halil Efendiye de felc gelmiş ve ölmüşdür ;Afiyonkarahisarında Gedikahmedpaşa Camii hazîresine defnedilmişdir.Hadis ve Tefsir ilimlerinde derin bilgisi ile tanınmış,çok güzel konuşan,çok güzel yazan,zarif ve edib bir zât olarak sevilmiş ve hürmet edilmişdi.Karı koca ölümleri Hâlet Efendi üzerinde halkın lânetini toplamışdı.Cömerd kişi olan Hacı Halil Efendi tahsile istidadlı garib gencleri himâyesi ile tanınmışdı,pek çok adam yetiştirmişdi ki “Üssi Zâfer” isimli meşhur eserin sâhibi Sahhaflarşeyhizâde Esad Efendi onlardan biridir. Bibl.:Atâ,Enderun Tarihi,II ;İlmiye Salnâmesi.