RİZA ( Toygarlı ) - İkinci Sultan Abdülhamid devri sonu tulumbacılarının en namlılarından biri olan bu delikanlının hayatını Vâsıf Hoca merhum şöyle anlatıyor: “Bir gece Paşalimanında Tulumbacı Kürd Dâvud tarafından hançerle vurulup şehid edilen enîsi rûhum cânımdan aziz küçük kardeşim yerinde ceylân gibi bir delikanlıydı. Güzeller tâlisiz olur derler, on yaşında iken babasını kaybetmişti. Olta balıkçılığı ile geçinir Sarhoş Sâlimin oğluydu, içkisinin kötülüğü kendisine bir garip adamcağızdı; benim de Tabutçular içindeki kahveyi işlettiğim zamanlardı, hâlim vaktim yerinde, Sâlime başı daraldıkça para yardımında bulunurdum, babasını kaybedince Rizayı yanıma çırak aldım, bağrıma bastım, beş sene bana çıraklık yaptı. Onbeş yaşına basıp kaşı gözü meydana çıkarak vücutça da serpilince kahvehaneyi çocuk için tehlikeli gördüm. Yâkub Ağa adında bir çiçekçi bağçıvanın yanına koydum. Bu Yâkub Ağa gayetle temiz, namuskâr adamdı, Rizayı pederâne bir aşk ile severek kanadı altına aldı. Bağçesi Çavuşderesinde idi, çok büyük ve güzel bir bağçe idi. Dul anası ve bir kız kardeşiyle tek odalı bir evde barındıkları için Riza onyedi, onsekiz yaşlarına gelince Yâkub Ağa ona bağçede güzel bir de oda yaptırdı ve Riza geceleri odasında yatmaya başladı. “Tulumbacılığın parlak devirleri, akran ve emsâlini...

RİZA ( Toygarlı ) - İkinci Sultan Abdülhamid devri sonu tulumbacılarının en namlılarından biri olan bu delikanlının hayatını Vâsıf Hoca merhum şöyle anlatıyor: “Bir gece Paşalimanında Tulumbacı Kürd Dâvud tarafından hançerle vurulup şehid edilen enîsi rûhum cânımdan aziz küçük kardeşim yerinde ceylân gibi bir delikanlıydı. Güzeller tâlisiz olur derler, on yaşında iken babasını kaybetmişti. Olta balıkçılığı ile geçinir Sarhoş Sâlimin oğluydu, içkisinin kötülüğü kendisine bir garip adamcağızdı; benim de Tabutçular içindeki kahveyi işlettiğim zamanlardı, hâlim vaktim yerinde, Sâlime başı daraldıkça para yardımında bulunurdum, babasını kaybedince Rizayı yanıma çırak aldım, bağrıma bastım, beş sene bana çıraklık yaptı. Onbeş yaşına basıp kaşı gözü meydana çıkarak vücutça da serpilince kahvehaneyi çocuk için tehlikeli gördüm. Yâkub Ağa adında bir çiçekçi bağçıvanın yanına koydum. Bu Yâkub Ağa gayetle temiz, namuskâr adamdı, Rizayı pederâne bir aşk ile severek kanadı altına aldı. Bağçesi Çavuşderesinde idi, çok büyük ve güzel bir bağçe idi. Dul anası ve bir kız kardeşiyle tek odalı bir evde barındıkları için Riza onyedi, onsekiz yaşlarına gelince Yâkub Ağa ona bağçede güzel bir de oda yaptırdı ve Riza geceleri odasında yatmaya başladı. “Tulumbacılığın parlak devirleri, akran ve emsâlini görerek sevdâlanmış, Riza bir gün bana geldi: -Ağabey, izin ver, sandığa gireyim!.. dedi. “Çocuğun gözlerine baktım gördüm ki izin vermesem de girecek, izni verdim. Babalığı yerinde ustası Yâkub Ağa da eski tulumbacılardandı, o da hoş gördü. Riza Toygartepesi Sandığına girdi. Tulumbacılığı daha yılını doldurmadan koşarlı ayakları ile sandığın gözbebeği uşaklarından biri oldu. Fakat bir gün Yâkub Ağa bana gelerek: -Vâsıf Efendi, bilirsin Rizayı öz evlâdım gibi severim, yüz göz olmak istemem, senden korkar, oğlanın kulağını sen çek bük, Riza işret ediyor!. dedi. “O günlerdedir ki Riza da benden Üsküdar Sandıkları için bir destan istemiş idi, bunu fırsat bildim, evvelâ imâ yolu ile kulak bükeyim dedim, Üsküdar Sandıkları için yazdığım destanda Toygartepelileri şu kıt'a ile anlattım: Toygartepeliler hep bıçkın meşreb İyşü işret eyliyorlar rûzü şeb Allah için seçme tulumbacı hep Velâkin meyhânede evkatgüzâr!. “Zeki ve hassas çocuk derhal nakış aldı, ağlayarak işrete tövbe ettiği ve Toygartepesi Sandığından çıkarak Üsküdar Karakol Sandığına girdi, orada bir kat daha parladı, kendisi âteşpâre, öyle de bir gür ve acı sesi vardı ki nâracı oldu. “Burada Rizacığımın ne kadar namuslu bir çocuk olduğunu göstermek için bir vaka nakledeceğim. Belki halen yaşayan evlâdü ahfâdını rencide etmemek için isim vermiyelim, Üsküdarda oturur mülkiye paşalarından birinin güzellikte bir içim su ve dâri dünyada birici duhteri pâkize kızı, Rizayı başında keçe külâh, külâh altında bıçkın kâkülü, fanila dizlik ve yalın ayak acı acı nâra atarak yangına koşarken görmüş, gönül kuşunu uçurup oğlanın kâkül teline kondurmuş, kim olduğunu tahkik ettirmiş, öğrenmiş. Paşa kızını bağçıvan yanaşması tulumbacıya verecek değiller, sırrını konak halkından saklayarak bir gece yeldirmesini giyerek konaktan Çavuşderesindeki çiçek bağçesinde Rizanın odasına kaçmış, oğlanın ayaklarına düşmüş. Fakat Riza kıza hissettirmeden hemen paşaya gitmiş, meseleyi anlatmış: “Yüzüne dahi bakmadım, parmağının ucunu bile görmedim... kızınız kulübemdedir, gelin alın...” demiş. “Bu paşa kızının ağzından Toygarlı Riza şânında şu divanı yazmıştım: Şâhin başlı selvi boylu bıçkınım bağçıvânım Şehlevendim tulumbacım âteşpâre civânım Pâ bürehne dal fes ile kâküllerin dök geç güzel Kalmadı sara mecâlim bitti tâbü tüvânım Âhu musun ejder misin çalımına yandığım Tutmuş nâmın Üsküdarı Toygarlı pehlivânım Gül ârızın kundak mıdır dil hânesin yakmak için Arzı hâlim hâki pâye kırık dökük dîvânım “Kendisine okuduğumda fevkalâde kızdı: -Üzerimde çok emek ve hakkı olan ağabeyim olmasan bir daha yüzüne bakmazdım!. Dedi. “O günden beri unutmuş olduğum bu divan bugün bu vesile ile hâtıra geldi. Riza keşke Toygartepesi Sandığında kalsaydı, gece ve gündüz içseydi de Karakol Sandığında başına o kazâ gelmeseydi. Şehâdetinde henüz on dokuz yaşında idi. Bıyıkları duman gibi yeni yeni terlemişti. Bir sevdâ uğruna vakfettiği canı bir lahzada söndü. Her ana öyle bir evlâd doğuramazdı. Şâhinliği kadar toy, güzelliği kadar ejder gibiydi. Yüzüne bakan seherden evvel sokağa çıkarılmaz derdi, fakat Riza tahmininin kat kat üstünde âteşpâre idi. Cenazesini Yâkub Ağa kaldırdı, anası ile kız kardeşi saçlarını yola dursunlar, Rizayı Karacaahmedin ıssız bir köşesine gömdük. Yâkub Ağa da ben artık burada çalışamam diyerek o mâmur bağçeyi yok bahâsına sattı, Üsküdardan da çekilip gitti. Şehâdeti üzerine uzun bir destan yazmıştım, üç günde kapışılıp elimde bir tane kalmadı, okuyanlar hem ağlar, hem de kaatil kürde lânetler ederdi...” Toygarlı Rizayı bıçaklayan kaatil Kürd Dâvud Üsküdar İskelesi hammallarındandı; bütün efradı iskelenin kürd hammallarından mürekkeb Üsküdar Paşakapusu Sandığının tulumbacılarındandı. Vâsıf Hoca: “Kürd tulumbacıların kötü bir halleri vardı. Sandıkları arkadan gelen bir sandık tarafından kovalanınca ve kaçamayıp tutulacaklarını anlayınca sandığı hemen indirirler: - Lihaaaa!... diyerek usturpa, bıçak, üzerlerinde her ne silâhları varsa çekerler, arkadan yetişen sandığı öne geçirmezlerdi..” diyor. 1908 de, Meşrutiyet ilânının ilk günlerinde Beylerbeyinde bir yangına giderken Toygarlı Rizanın da içlerinde bulunduğu Üsküdar Karakollular önleri sıra giden Paşakapulaları Paşalimanında yetişip tutmuşlardı. Bir gece yangını idi ve nâracı Riza sandık kolu altında idi. Tulumbacılığın pis geleneği olarak âni patlayan kavgada dev gibi bir adam olan Dâvudun savurduğu koca saldırma Toygarlı Rizanın kasığına saplanmıştı. Zavallı genç arkadaşları tarafından bir sedye içinde eczahane eczahane dolaştırılmış, hekim bulunamamış, güzel delikanlı feryad ede ede sabaha karşı ölmüştü. DESTAN Semtim Üsküdar idi, ismim Riza Gösterirdim dâim nîk râhe riza Ne çâre irişdi eceli kazâ Soldurdu güller gibi ben civânı Ehli tevâzû idim, hâlimül etvâr Bıçkın meşrebdim,sâhibi vekaar Tulumbacılığaa gayretle gaayetle heveskâr Semtim de almışdır bu yolda şânı Karakol Sandığına idüb hizmet Takdir olunurdu hizmetim elbet Sırığın altında bir ejder sûret Bırakırdım yollarda küheylânı O gice yatur iken koğuşda dalgın Seslendiler var tiz kalkınız yangın Düzüldü takımlar ben fakir baygın Beylerbeyi idi harîkin ilânı Girince sandığa misâli mecnun Son gicem imiş dil begaayet mahzun Girecek imiş kanıma bir mel'un Görünürmüş meğer mâtem nişânı Düzüldük yola diyerek yâ Allah Seyirciler çağırırdı maşâallah İlerisi zından imiş hasbeten lillâh Bana dar geldi o Paşalimânı Değirmeni geçince bir çift fener Gördük önümüzde sallanup gider İki takım kovunca biz birâder İrişdik mürg âsâ idüp tayerânı Paşakapulularmış bunlar meğer Didim: Ey destur, bu sandık yol ister Azdı kurdlar gibi ol âsî kürdler Başlamışdı gıcırdamaya dendânı Polis noktasının önüne geldik O dar yerde birbirimize girdik Kürd Dâvud ile biz zâti muğberdik Sokuldu yanıma o can düşmânı Sırık altında idim vakti sefer Dikildi karşıma elinde hançer Didim tam vaktidir kim imiş bak er Her şeyin vardır zirâ bir zamanı Gösterdi göbeğim altına hunhâr Bir de kıvırdı rahmetmeyüb gaddâr Çıkdım sırıkdan al kanlarım akar Düşdüm bir yana açmayub dihânı Kaldırdılar beni böyle mukadder Çevirdiler sandığı hep mükedder Hüdâ eyleseydi eğer muammer İntikam alırdım fikrim merdânî Vah Riza diyerek geldik koğuşa Toplandı yârânım hep koşa koşa Koydular sedyeye emekler koşa Tâbesabah kıldım tehî cevelânı Eczahâne açık bulunmaz tabib Her yerden kovulduk elvâhı acîb Ağlar inlerdim sedyede ben garib Tutar âhü feryâdım âsümânı Vâlidem olmuş bu işden haberdar Gelmiş baş ucumda saçların yolar Hemşire ağabeyim deyû ağlar Titretir inletirler o meydânı Babalığım der ey sevgili evlâd Bakdün belceğzimi olmazam âbâd Yâ neyle olayım gayri ben dilşâd İftihârım idin gönlümün ceylânı Ölmeden bir daha göreyim Riza Aç bâri gözünden öpeyim Riza Râhine canımı vereyim Riza Yeter ağlatma gayri bu çeşmânı Ne iktidârım var ne tâkat kaldı Babam o anda kucağına aldı Hep ihvan âhını göklere saldı Allah dedim teslim eyledim cânı Kapanarak heman eve götürdüler Fevtimi imâma haber verdiler Yıkayub yundular hâke gömdüler Hak yoldaş ide din ile imânı Yandılar bu hâle halkı Üsküdar Cümleye sabır vire perverdigâr Gûş idem ihvâna olsun bergüzâr Vâsıf da yazmışdır böyle destânı.