S15008

Building

Silâhdarağa Elektrik Fabrikası, Silâhdarağa Power Plant, Silahtarağa Elektrik Fabrikası, Silahtarağa Power Plant, Silahtarağa, Kağıthane, Elektrik, Electricity, Elektrik Santrali, Power Santral, Termik Santral, Thermal Power Statition, Elektrik Şirketi, Power Company, Santral, Elektrik şebekesi, Power grid, Ereğli Havzası, Ereğli Basin, Tramvay, Tramway, Ulaşım, Transportation

Journal page

Print

Ottoman Turkish

Open access

Kadir Has University

Silahdâr Ağa Elektrik Müvellidhânesi Âdât, tabî’at-ı sâniye hükmünü almışdır. İstanbul ahâlî-i muhteremesi, muhtelif tarz ve şekilde emrine âmâde bulundurulan tenvîrât ve kudret-i elektrikiyenin kendisine te’mîn etdiği refâh ve istirâhate pek çabuk alışdı. Dokunduğunuz vakit elinizi kirleten ve is kokan yağ ve petrol lambası unutuldu. Ve uzakdan uzağa donuk bir ziyâ (Şekil 1) Otomatik Kömür Nakliyâtı ve Maçuneler neşr eden sokak fenârlarının hâtırası mâzîye karışdı. Ve şimdi işleri bir elektrik motoruna nezâret etmekden ‘ibâret olan bir çok ‘amaleler vaktiyle keresteyi biçmek ve ağır makineleri sevk ve idâre etmek husûsunda çekdikleri zahmeti ve dökdükleri alın terini artık zemân zemân der-hâtır ediyorlar. Büyük bir şehirde ‘asrî hayâta lüzûmu olan külliyetli mikdârda kudretin gâyet mahdûd ‘adedde ve fakat kudretli makineler i’ânesiyle, kömürün elektrik hâline tahavvül etmesinden neş’et etdiğine ve bu hârikaların İstanbul’da yalnız bir fabrika tarafından vücûda getirildiğine müşkilâtla inanılıyor. (Şekil 2) Türbinler Dâ’iresinin Dâhilî Manzarası Haliç’in mütenahisinde elektrik müvellidhânesinin târîh-i inşâsı bi’n-nisbe mu’ahhir olub fî’l-hakîka ma’lûm oldığı üzere mezkûr fabrikanın inşâ’âtı harb-i ‘umûmîden bir az evvel ya’nî 1914 senesi evâ’ilinde hitâm buldu. Sulhun i’âdesinden sonra mezkûr fabrika hidemâtın gitdikçe mükemmelen ifâsını teshîl ve kazâ ve inkıtâ’-ı cereyân tehlikelerini hadd-ı asgarîye tenzîl edecek sûretde ‘ale’l-devâm tevessü’ ve tekemmül etdirildi. Yukarıda zikr etdiğimiz vecihle elektrik, kömür vasıtasıyla istihsâl olunmakdadır. Mahrûkât-ı meknûz olan kudret, büyük uçaklarda, ihtirâk vâsıtasıyla suyu tazyîk altında buhara kalıb eylemekde ve buharın da makineleri tahrîkiyle elde edilen kudret mihânikiye nihâyetü’l-emr kudret-i elektrikiyeye tahvîl olunmaktadır; bu tahavvülün muhtelif safhâtını ser’iyen gözden geçirelim: Evvel emirde kömür 1000 ilâ 4000 tonilato hacm-i isti’âbîsindeki sefînelerle Halic’in mansıbına götürülerek orada 30 ilâ 40 tonilatoluk mavnalara aktarma edilmekde ve bunlarda santralin rıhtımına yanaşmakdadır. Elektrik motorlarıyla tahrîk edilen mihâniki tahliye te’s’isâtı, yevmiye 350 ton mikdârında kömürü tahliye edebilmektedir. Santralin üç aylık sarfiyatına tekâbül eden 10,000 ilâ 12,000 ton mikdârında kömür stoku orada dâ’imâ hâzır bulundurulmaktadır. Yüksek muhafazalara idhâl olunan kömür ba’de büyük kazganlarda ihrâk edilmektedir. Bu bi’l-ahire kendisini ‘âmil-i bi’z-zât sûretde tartan basküllü kantarlardan geçmekde ve sonra demir mecrâlar vâsıtasıyla kazganın iskâraları üzerine akarak orada fi’il-i ihtirâk vukû’a gelmektedir. Kömür kazganın müteharrik olan iskâraları vâsıtasıyla sürügelinmektedir. Küller, teshîn odasının altında bodrum katında bulunan küçük vagonların içerisine düşerler. İskâralar üzerine dâ’imâ kömür atmağa mecbûr olan ateşcinin müşekkel işi bu fabrikada hazf edilmiş ve bi’l-cümle aletlerin zâtü’l-hariklığı sâyesinde iş sâdece bir nezâret etmek derecesine indirilmişdir. Santralde sâ’atde 180,000 kilogram suyu buhar hâline kalıb edebilen 8 yük kazgan vardır. Bu kazganların kâffesi ‘ayn-ı zamanda fa’aliyetde bulunmaz. İhtiyâca nazaran gündüzeyn 4 ilâ 5 ve giceleyn 5 yahud 6 kazganın fa’âl bulunması kifâyet etmekdedir. Hâlbûkî diğerleri bu esnâda ya temizlenmekde veya ta’mîr olunmakdadır. Kömürün ihtirâkından hâsıl (Şekil 3) Câm’ çubuklar dâ’iresi ve ‘alî tevettür âlâtı olan harâret buhârı tevlîd etmektedir. Tazyîk altında bulunan buhâr 400 santigrad derecesine kadar vâsıl olabilen bir derece-i harâret hâsıl etmektedir. Teshîn odasında hâsıl olan buhâr, borular vâsıtasıyla mâkine dâ’iresine sevk edilmekde ve yüksek tazyîk tahtında bulunan su da tedricen anın yerini işgâl etmekdedir. Fabrikada dört ‘aded devvâr tulûmba mevcûd olub bunlardan birisi buhâr ile diğer üçü elektrikle işlemektedirler ve pistonlu diğer iki tulûmba da buhâr ile tahrîk edilmektedir. Mâkine dâ’irelerine «müvellid elektriki» tesmiye edilen ve ikisi 6000 ve diğer ikisi de 12000 kilovatlık dört ‘aded kuvvetli makineler birleşdirilmişdir. Her grup iki makineden terekküb ider. Grup makinelerden birisi turbin, diğeri (alternatör) cereyân mütenâvib mâkinesidir. Hâsıl olan buhâr, bir değirmenin çarhlarına müşâbih ve fakat kanadları pek küçük ve pek çok olan çarhlarla mücehhez birinci mâkineye geçer. Buhâr-ı mezkûr kanadlara sâniyede 1100 metro sür’atle çarparak çarhları dakîkada 3000 ya’nî sâniyede 50 devr sür’atle döndürür. Her turbin kudret-i elektrikiyeye hâsıl eden bir cereyân mütenâvib mâkinesine (alternatör) rabt edilmişdir. Mâkinelerin hâsıl etdiği kudret-i elektrikiye «cam’ çubuklar dâ’iresi» tesmiye edilen bir tevzi’ salonuna sevk ve oradan da 3 ‘aded İstanbul’u, 3 ‘adedi Beyoğlu’nu ve 1 ‘adedi de Boğaziçi’ni idâre eden 7 kabloya tevzî’ olunmaktadır. Kudret-i elektrikiye, müvellid tarafından hâsıl edildiği gibi ya’nî 10,000 voltluk ‘alî bir tevettür tahtında tevzî’ olunmaktadır. Fakat yüksek tevettür tahtında istihsâl ve nakl olunan bu kudret-i elektrikiye, esbâb-ı fenniyeden dolayı oldığı gibi isti’mâl edilemez. Çünkü tehlikeyi dâ’î ve mû’tî muceb olur. Bunu zarar irâs etmez bir hâle koymak lâzımdır. Bu keyfiyetde «muhavvele» tesmiye edilen âletler vâsıtasıyla, tevettürü indirmek sûretiyle elde edilir. Muhavveleler tenvîrât içün tevettürü 110 volta ve ‘umûmiyetle motorlar içün 190 volta tanzîl ederler. Santral senede 50,000,000 kilovat sâ’at hâsıl itmekde ve 50,000 tonilato ya’nî beheri 10 tonilato hacm-i istî’âbiyesinde 5000 vagon kömür sarf eylemektedir.

1926-01

Ameli Elektrik, January 1926, no. 2, p. 11-13

Istanbul Encyclopedia Archive has been opened to access in cooperation with Kadir Has University and Salt.