(Nebatlar ilminde adı Fraxinus) İstanbul’un bazı ormanlarını, yollarını, parklarını, çayırlarını, meydanlarını süsliyen, koyu gölgeli, iri gövdeli, yeşil ve diş diş yapraklı bir ağaçdır. Türkce sözlük dişbudak kelimesine, “diş + budak” kelimelerinden teşekkül etmiş bir isim olarak kaydediyor. Fakat bu adın ağaca hangi yanından ve yönünden verildiğini açıklamıyor. Dişbudak etimolojisi hakkında şimdiyedek bir incelem de görmedik. 1545 de yazılan Ahteri’de lisanul asfür, lisanül asafir denilen ağaç türkceye kuşdili diye çevrilmiş. Büyük Türk Lûgatı’da bunun dişbudak olduğunu belirtiyor. Buna göre Kadıköyündeki “Kuşdili” mesiresinin adını dişbudak ağacından almış olduğu akla gelmektedir. Evliya Çelebi Seyahatnamesinin birinci cildinin 165 sayfasında lisanül asfür ağacından bahsetmektedir; 6. cildin 374. sayfasında da dişbudak ağacı diye yazmaktadır. Şu hale göre 300 yıldan daha eski bir zamandanberi dişbudak sözü dilimizde yaşamaktadır. 1857 de kurulan Türk Ormancılık Literatüründe de ağacın adı dişbudak olarak geçmektedir. Yurd ormanlarının % 4 nü teşkil eden dişbudak ağacına halkımız çeşitli adlar takmışdır: Konya dolaylarında “Suvarmılık”, Silifkede “Karadal” Afyon-Bolvadinde “Emen”, Adana-Kadirlide “Kars” adı verilmektedir. Tabiî olarak dağlarımızda, ormanlarımızda büyüyen dişbud...

(Nebatlar ilminde adı Fraxinus) İstanbul’un bazı ormanlarını, yollarını, parklarını, çayırlarını, meydanlarını süsliyen, koyu gölgeli, iri gövdeli, yeşil ve diş diş yapraklı bir ağaçdır. Türkce sözlük dişbudak kelimesine, “diş + budak” kelimelerinden teşekkül etmiş bir isim olarak kaydediyor. Fakat bu adın ağaca hangi yanından ve yönünden verildiğini açıklamıyor. Dişbudak etimolojisi hakkında şimdiyedek bir incelem de görmedik. 1545 de yazılan Ahteri’de lisanul asfür, lisanül asafir denilen ağaç türkceye kuşdili diye çevrilmiş. Büyük Türk Lûgatı’da bunun dişbudak olduğunu belirtiyor. Buna göre Kadıköyündeki “Kuşdili” mesiresinin adını dişbudak ağacından almış olduğu akla gelmektedir. Evliya Çelebi Seyahatnamesinin birinci cildinin 165 sayfasında lisanül asfür ağacından bahsetmektedir; 6. cildin 374. sayfasında da dişbudak ağacı diye yazmaktadır. Şu hale göre 300 yıldan daha eski bir zamandanberi dişbudak sözü dilimizde yaşamaktadır. 1857 de kurulan Türk Ormancılık Literatüründe de ağacın adı dişbudak olarak geçmektedir. Yurd ormanlarının % 4 nü teşkil eden dişbudak ağacına halkımız çeşitli adlar takmışdır: Konya dolaylarında “Suvarmılık”, Silifkede “Karadal” Afyon-Bolvadinde “Emen”, Adana-Kadirlide “Kars” adı verilmektedir. Tabiî olarak dağlarımızda, ormanlarımızda büyüyen dişbudak, ekip dikme ile de yetiştirilmektedir. İstanbul’daki başlıca dişbudak nevileri. Büyük yapraklı dişbudak (Fraxinus Excelsior) ve çiçeklidişbudak (Faxinus Ornus) dur. Bu ağaçlar genel olarak Büyükdere-Sarıyer arasındaki kıyı boyunda, Bakırköy Gençler Caddesinde, Beykoz Parkında, Defterdarla Eyüb arasındaki yol boyunda sıralanmışlardır. Evliya Çelebi Seyahatnamesinin 1. cildinin 165 sayfalarında da Süleymaniye Camii avlusunda lisanil asfür dediği ağaçlarında dişbudak olduğunu yukarda kaydettik. İstanbul’un en ulu en gösterişli dişbudağı Beykoz Parkındadır. Önemli bir tabiat anıdıdır, gövdesi üç insan kucaklayacak kadar iridir. Boyunu uzun dalları daha da büyük gösteriyor. Bu ağaç çevrenin en göze çarpan varlığıdır. Altında balıkcılar, balık ağları, şöferler, otomobilleri, arabacılar, arabaları taplanır, dinlenir, gölgelenirler. Bu ağacın toprağın derinliklerine dalan kökleri, İshakağa Çeşmesinin denize dökülen yer altı suyu ile beslenir. 30 metre kadar boy yapan dişbudak ağacının kerestesi de İstanbul marangozları, mobilyacıları, ağaç işçiler trafından aranır. Hele günümüzde dişbudaktan yapılan salon, ev eşyaları son derecede modadır. Ak, parıltılı kerestesi, kaplaması cilâlanınca daha da göz okşayıcıdır. Esnek, dayanıklı olan dişbudak, silâhların ağaç aksamının yapımında önde gelir. Bu ağaçtan yapılan kazma kürek gibi âlet sapları makbuldür. Yarkaları da iyi bir hayvan yemidir. Dişbudak, halk hekimliğinde, eczacılıkta hastalara şifâlı ilâçlar da verir. Bu ağacın yaprakları kaynatılıp içilirse pekliği giderir., bağarsakları yumuşatır, ateşi düşürür. Dişbudak yaprağının kaynatılmış suyu, romatizmaya, nikrise iyi gelir; bu suyu çocuklu kadınlar içerse südü artar, Dişbudak yaprağı yiyen inek, koyun gibi hayvanların da südünün arttığı bilinmektedir. Dişbudak tohumu suda kaynatılıp içilirse idrarı sökdürür. Dişbudak her toprakta yetişirse de, sulak, batak, derin topraklı yerleri çok sever, bu yerlerde boylandıkca boylanır. Terkos Gölü dolayının 308 hektarının içinde dişbudak yetişen bir bataklık olduğu İstanbul Orman Başmüdürlüğünce yaptırılan bir rapordan anlaşılmıştır. Adapazarındaki Süleymaniye Bataklığındaki dişbudak ormanı 1650 hektar, Mustafa Kemal Paşadaki Sarığ mevkiindeki bataklıkta bulunan dişbudak ormanı da 400 hektardır. Trakyada sulak ve batak yerlede dişbudak ormanları vardır. Dişbudak cinsinin bir nevi olan çiçekli dişbudağa Manna ağacı, Kudret helvası ağacı da denir. Bu ağacın kabukları altında dolaşan besi suyunun çok tatlı bir sıvı olması onun adını almağa sebeb olmuştur. Bilhassa İtalya’da Kalabrada bu ağaçtan büyük ölçüde kudret helvası istihhsal edilip kuvvet ilâcı olarak piyasaya sürülür. Dişbudak çabuk büyüyen, gölgeye katlanan bir ağaçtır. Budanan ağaç bol dal budak, sap-filiz verir. Kerim YUND