Sultanahmed Meydanını tezyin eden üç kadim âbideden biri (diğer ikisi Burmalı - Yılanlı Sütun ile Örme Sütun); İstanbula Roma İmparatorluğu zamanında milâdın 390 yılında İmparator Birinci Teodosios tarafından Mısırdan getirtirilmiş ve bugünkü yerine diktirilmiş gaayet sert penbe granitden dört yanı hiyeroglif kitâbeli ve üst ucu dört yanlı ehran (piramit) şeklinde yontulmuş yekpâre taş. Mısırda Yukarı Mısır bölgesinde Eski Mısır İmparatorluğunun en haşmetli devrini temsil etmiş İmparator Üçüncü Tutmozisin (M.Ö. 1400) devlet merkezi olan Teb şehri civârında yaptırdığı muazzam mâbedin önünde bulunuyordu; bu hükümdarın Mısır tahtına oturduğunun 30.yılı hâtırası olarak dikilmişdi. İstanbula ne sûretle getirildiği bilinmiyor; hâlen bulunduğu yer Hipodromun ortasındaki sed üstüne rastlar; âbide, Romalılar tarafından yapılan kâidesi ile Mısırdan getirilmiş yekpâre granit sütun olmak üzeri iki parçadan mürekkebdir; zamanımızda kaaidesi kısmı, meydan zeminine nisbetle kısmen çukurda kalmıştır; çukurda kalan kısmın etrâfı bir küçük susuz havuz şeklinde tanzim edilmiş ve bu susuz havuzun dört kenarına da yirmi aded taş baba arasına merbut bir demir korkuluk konmuştur. Üçüncü Tutmozis’in hâtıra sütunu, alçak kabartma heykelciklerle tezyin edilmiş Roma eseri kaâdesinin üzerine, dört köşesinde...

Sultanahmed Meydanını tezyin eden üç kadim âbideden biri (diğer ikisi Burmalı - Yılanlı Sütun ile Örme Sütun); İstanbula Roma İmparatorluğu zamanında milâdın 390 yılında İmparator Birinci Teodosios tarafından Mısırdan getirtirilmiş ve bugünkü yerine diktirilmiş gaayet sert penbe granitden dört yanı hiyeroglif kitâbeli ve üst ucu dört yanlı ehran (piramit) şeklinde yontulmuş yekpâre taş. Mısırda Yukarı Mısır bölgesinde Eski Mısır İmparatorluğunun en haşmetli devrini temsil etmiş İmparator Üçüncü Tutmozisin (M.Ö. 1400) devlet merkezi olan Teb şehri civârında yaptırdığı muazzam mâbedin önünde bulunuyordu; bu hükümdarın Mısır tahtına oturduğunun 30.yılı hâtırası olarak dikilmişdi. İstanbula ne sûretle getirildiği bilinmiyor; hâlen bulunduğu yer Hipodromun ortasındaki sed üstüne rastlar; âbide, Romalılar tarafından yapılan kâidesi ile Mısırdan getirilmiş yekpâre granit sütun olmak üzeri iki parçadan mürekkebdir; zamanımızda kaaidesi kısmı, meydan zeminine nisbetle kısmen çukurda kalmıştır; çukurda kalan kısmın etrâfı bir küçük susuz havuz şeklinde tanzim edilmiş ve bu susuz havuzun dört kenarına da yirmi aded taş baba arasına merbut bir demir korkuluk konmuştur. Üçüncü Tutmozis’in hâtıra sütunu, alçak kabartma heykelciklerle tezyin edilmiş Roma eseri kaâdesinin üzerine, dört köşesinden, tuncdan yapılmış dört aded büyük zar (küb, mük’ab) ayakla oturtulmuşdur; bu zarların yüksekliği 47 santimdir. Âbidenin edebiyatı üzerine aşağıdaki satırları Celâl Esad Beyin “Eski İstanbul isimli eserinden alıyoruz: “Marmara sâhilinden At Meydanına (Sultanahmed Meydanına) kadar bu taşın nakli için husûsî demir yol yapılmışdı ve taş, mermerden yapılan üstüne Teodosios’un vekaayii hayatiyesi naht edilen bir kaide üstüne dikildi; bu kaaide üzerinde şu rumca yazı okunmaktadır: Yerde yatan bu sütun şehrin vâlisi Proklus’un muâveneti ile dikilmişdir. “Dikilitaş, etrafına büyük iskeleler kurularak ancak 32 günde dikilebilmiş idi. Mösyö Dethier’ye göre (B.: Dethier) bu taş 400 tarihinde İmparator Arkadios’un zamanında dikilmişdir ve Arius mezhebinden olan Gotların reisi Gainas’ın himmeti ile konulmuşdur. Ortadoksların ayaklanması üzerine Gainas’ın başı kesilerek ve 5000 got kendi kiliseleri ile beraber yakıldığında, bu taşın üstünden de Gainas adı kazınarak yerine Proklus’un ismi yazılmışdır. “Kaaidenin şimal cihetindeki nîm kabartmada (alçak kabartmada) Arkadios ve zevcesi Evdoksiyonın Hipodramda katizma denilen İmparator locasında oturdukları görülür. Yanlarında da saray erkânından biri vardır, bunun gotların reisi Gainas olması muhtemeldir. “Kaaidenin garb tarafında İmparator Büyük Teodosios (Teodosios I.) tahtında oturmuş ve sol tarafında zevcesi, sağında iki oğlu, Arkadios ve Honorios bulunmaktadır. Mağlûb olarak esir getirilen düşmanlar İmparatorun önünde arzı ulûdiyet ederler. “Kaaidenin şark tarafında Teodorios yalnız iki oğlu ile askerlere ücretlerini dağıtır iken, yahud, bir oyun (yarışma, müsâbaka) seyrederken görülür. İmparatorun elinde oyunu kazanana verilecek bir çelenk tuttuğu, muzikacıların Pan düdüğü denilen yedi kamışlı düdükler çaldıkları görülür. “Kaaidenin cenub tarafında Teodosios, sağında iki oğlu ve solunda İkinci Valantiniyen olduğu halde bir araba koşusu seyr ederler. “Kaaidenin alt tarafındaki kabartmalar Dikili taşın nasıl dikildiğini gösterir. Bu kabartmaya dikkat edilirse Hipodromun ortasındaki Sebina denilen sed-duvar ve onun iki başındaki sütunlar hakkında bir fikir edinilir.” Dört yüzlü yekpâre granit sütunun dört yüzünü doldurmuş giyeroglifler 1823 yılında okunmuşdur; bu kitâbelerin meâlen tercemeleri şunlardır: Doğu yüzünde: “XVIII. Sülâleden Üçüncü Tutmozis, evvelâ mâbud Ammon’a nezrini takdim eder. Çok kuvvetli ve kudretli Horus’un yardım ve himmeti ile dindar, Yukarı ve Aşağı Mısırın sâhibi, Ulu Güneşin mânevî sülâlesinden, mâbud Tom tarafından terbiye edilmiş ve beslenmiş ve kutsal ana mâbûde Nit’in nazlı kucağında büyütülmüş Tutmozis, bütün denizleri ve nehirleri hükmü altına alarak hükümdarlığının otuzuncu bayram yılında bu sütunu, daha nice zamanların getireceği bayramlar için yaptırdı ve dikdirdi”. Cenub yüzünde: “Mâbud Horus’un feyizli ihsanlarına mazhar olmuş Yukarı ve Aşağı Mısırın hükümdarı, çok kuvvetli ve adâleti ile şâşaalı Güneşin oğlu Tutmozis askerlerinin önünde olduğu halde Mezopotamyaya kadar gitmiş, Akdenizde dolaşmış, büyük muhârebeler yapmışdır”. Batı yüzünde: “Hükümdar Tutmozis mâbud Ammona nezrini takdim ve aczini arz eder. Âleme feyiz saçan altın renkleri doğan güneşde tecelli etmiş Horus’un bahşettiği kuvet, servet, şiddet ve mehâbetle Yukarı ve Aşağı Mısırın taclarını başında taşıyan Güneşin oğlu Tutmoyis, tahtında âleme güneş gibi ışık saçarak bu eseri babası ulu mâbud Ammon-Ra için yaptı”. Şimal yüzünde: “Tutmozis Ammon-Râ’ya nezrini kemâli acz ile takdim eder Horus’un bahşettiği kuvvet ve kudret ile Memleketinin hududunu Mezopotamyaya kadar götürmeye azmetti”. Dikilitaşın kaaide kısmında rumca ve latince iki kitâbe vardır. Sayın Celâl Esad yalnız rumca kitâbeden bahsediyor ve kaydettiği kısacık metne taşın 32 günde dikildiği kaydını almıyor; halbuki bu bilgi hem rumca hem lâtince kitabede verilmişdir; taşın ağzından yazılmış olan lâtince kitâbenin kısaca metni şudur: “Önceleri direnmiştim, fakat yüce efendimiz Teodosyos’un emrine boyun eğdim ve Proclus’un idaresi altında 30 günde yükselmeğe mecbur oldum”. Bu kitâbede taşın dikilmesi 2 günlük bir fark gösteriyor. Roma eseri kaaidesinin üstünde dört tunc küb (mükköb) üzerine oturtulmuş olarak duran yekpâre granit sütunun (Dikilitaşın) boyu 18,54 metredir. Ağırlığı 200 ton olarak tahmin edilmiş. Dikilitaşın bir eşi Fransada Parisde Concorde (Konkord) Meydanının ortasındadır, Mısırdan aynı yerde 1836 yılında getirilmişdir; Paris’teki taşın muhâcereti İstanbul’daki taşdan 1450 yıl kadar sonradır. Erdem YÜCEL Dikilitaş (Bir XIX. Asır gravürü) Dikilitaşın dört yüzü