İstanbul üzerine halk şâirleri, yahud halk şâiri âşık ağzı ile yazılmış destanlar, büyük şehrin günlük toplum hayatı, ve dolayısı ile İstanbul Tarihi bakımından çok orijinal kıymet taşırlar. İstanbul Ansiklopedisin kaynakları arasında destanlar önemli yer almışdır. Destanlar arasında ayrıca edebî kiymeti olanlar da vardır. Fakat onları birer tarih vesîkası olarak kiymetlendirirken edebî hüviyetlerini nazarı dikkate almamak, o yoldan tenkid yoluna gitmemek, hattâ vezin ve kafiye gibi teknik hatâlarını bile hoş görmek lâzımdır. Büyük şehir İstanbulun gulguleli günlük hayatı içinde destanların konuları çok çeşişdlidir; bir tasnif gözetlemeden sıralayalım : 1 — Şehri harap etmiş büyük depremler, büyük yangınlar, hastalık salgınları gibi âfetler; 2 — İstanbul’da geçim sıkıntıları yaratmış harbler, ihtilâller; 3 — Sonu kızın veya oğlanın ölümüne kadar varmış hazin aşk maceraları; veremden ölmüş güzel oğlan, güzel kızlar; 4 — Muhitini ve belki de bütün İstanbul’u üzmüş, heyecana düşürmüş cinâyetler, intiharlar, kazâlar; 5 — Büyük şehrin çarşıları, hamamları, deniz hamamları, mesirleri, bostanları, bağçeleri, kahvehâneleri, meşhur meyhaneleri ve oralardaki âlemler; 6 — Yatılı mektep hayatı, kışla hayatı; 7 — Tulumbacılık hayatı, yangın tulumbaları sandıklarının ve uşaklarının medhi: 8 —...

İstanbul üzerine halk şâirleri, yahud halk şâiri âşık ağzı ile yazılmış destanlar, büyük şehrin günlük toplum hayatı, ve dolayısı ile İstanbul Tarihi bakımından çok orijinal kıymet taşırlar. İstanbul Ansiklopedisin kaynakları arasında destanlar önemli yer almışdır. Destanlar arasında ayrıca edebî kiymeti olanlar da vardır. Fakat onları birer tarih vesîkası olarak kiymetlendirirken edebî hüviyetlerini nazarı dikkate almamak, o yoldan tenkid yoluna gitmemek, hattâ vezin ve kafiye gibi teknik hatâlarını bile hoş görmek lâzımdır. Büyük şehir İstanbulun gulguleli günlük hayatı içinde destanların konuları çok çeşişdlidir; bir tasnif gözetlemeden sıralayalım : 1 — Şehri harap etmiş büyük depremler, büyük yangınlar, hastalık salgınları gibi âfetler; 2 — İstanbul’da geçim sıkıntıları yaratmış harbler, ihtilâller; 3 — Sonu kızın veya oğlanın ölümüne kadar varmış hazin aşk maceraları; veremden ölmüş güzel oğlan, güzel kızlar; 4 — Muhitini ve belki de bütün İstanbul’u üzmüş, heyecana düşürmüş cinâyetler, intiharlar, kazâlar; 5 — Büyük şehrin çarşıları, hamamları, deniz hamamları, mesirleri, bostanları, bağçeleri, kahvehâneleri, meşhur meyhaneleri ve oralardaki âlemler; 6 — Yatılı mektep hayatı, kışla hayatı; 7 — Tulumbacılık hayatı, yangın tulumbaları sandıklarının ve uşaklarının medhi: 8 — Türlü cilveleri ile evlilik, karı koca hayatı, bekârlık hayatı; 9 — Gençlere nasihat; 10 — Mahbub veya nigar ile oynaşma yolunda usuller, işmarlar; 11 — Nâzenin hanım evinde zanpara baskını vak’aları; 12 — Dedikodusu şehre yayılan büyük rezaletler; 13 — Türlü san’atlar ve esnaf hayatı; 14 — Namlı kabadayılar, namlı bıçkınlar, güzellikleri şöhret olmuş nevcivanlar; 15 — Liman vapurları, tramvaylar, köprüler.. Destanlar, gazetenin bulunmadığı devirde olaylar karşısında beşeri tecessüsün ihtiyacından doğmuştur. Bundan ötürüdür ki edebî kiymetleri üstünde durulmadan yazılmış, yayılmış, ve dâimâ büyük rağbetle karşılanmışlardı. Zamanımızda avama hitap eden günlük gazetelerin yukarda kaydettiğimiz konulardan birine girebilecek, bu arada bilhassa cinaî vak’alara ayırdıkları geniş yerler de aynı teessüsü tatmin içindedir. Gazetenin bulunmadığı devirlerde halkı heyecana düşürüp hükümete, padişaha karşı ayaklandırmak, siyâsî nifak ve fesadı, bir ihtilâli körüklemek için de destanlardan faydalanmıştır, ki bu yoldaki destanların en güzel örneği, Fransızların Mısır’ı işgalini fırsat bilerek inkılâpçı padişah Üçüncü Sultan Selim’i hedef tutarak mürtecilerin yazdırdıkları “Benli Halime” destanıdır. İşte iki kıt’ası: Üç kız idik bir araya düzüldük Gece gündüz kementlere vurulduk İmdat diye bir Mevlâya sarıldık Koma hakkımızı al padişahım  Adımı sorarsan Benli Halime Mevlâ kaail olur mu böyle zulüme Bizden selâm edin Sultan Selim’e Tâcü tahtını terket gel padişahım İstanbul’da destancılığın en revacda bulunduğu devir geçen aşrın ikinci yarısıdır. Türkçe gayri resmî ilk İstanbul gazetesi 1860 yılında kurulmuş Tercemânı Ahval Gazetesidir. Bu gazete halkın ilgisini toplamak için zabıta vak’alarına önem vermiş ve “Çakmakcılar Yokuşu Cinâyeti” ile “Hırsız Yorgancı Mehmet” ve “Bulgar Hırsız Mihail” in maceralarını uzunca, tefrika kılıklı röportajlar halinde yayınlamıştır. Fakat sonraları bu çeşit yazılar herneden ise hükümete hoş görülmemiş, en heyecanlı olaylar “Vukuatı Zabıta” sütûnlarında bir kaç satırla kaydedilmiştir. Bu boşluğun yerini destanlar doldurmuştur. Gazetelerde bir kaç satır ile kaydedilen fakat muhitinde geniş tepkilere sebeb olmuş zâbita vak’aları, yerinde mâlîmat alan halk şâirlerinin kalemiyle destan olmuşlar, ve müstakil varakpareler halinde basılan, bastırılan bu destanlar gazeteler gibi sattırılmış, o zamanlar bir gazete için hayal baskı olan 1000 nusha destan, bir günde tükenmişdir. Destanlar vak’alar karşısında hem tecesüs duygusu hem de kazanç kaygusu ile yazılmıştır. Bazan da vak’adan haberi olmayan bir halk şairine, vak’a ile ilgili kimseler tarafından sipariş üzerine yazdırılmıştır. Bilhassa ölümle biten hazin aşk maceraları ile cinayetler üzerine yazılan destanlarda şairler bir gelenek olarak vak’anın mazlum ve mağdır kahramanının, öldürülenin ağzından konuşmuşlardır. Bu sûretle vak’ayı rivâyetden çıkarmışlar, görgü, yaşama kalıbına dökmüşler, ve bunun çok daha tesirli olduğunu bilmişlerdir. Tam, noksan, ancak bir kaç kıt’ası zabdedilebilmiş, matbu, gayri matbu, çok yaygın, hiç duyulmamış, görülmemiş ancak topladığımız destanların sayısı beşyüzün üstündedir. Bu satırların yazıldığı tarihe kadar İstanbul Ansiklopedi maddelerinde şu destanlar bulunmaktadır : 1 — Dördüncü Sultan Mehmedin Destanı C. 1, S. 225 2 — Kasımpaşalı Arab Süleymanın destanı C. 1, S. 317 3 — Alemdar Mustafa Paşa Destanı Derviş Osman C. 2, S. 595 4 — Bahalık Destanı Ali Galib C. 2, S. 630 5 — Tramvay Destanı Ali Galib C. 2, 631 6 — Hacı Aprahamın Destanı C. 2, S. 889 7 — Galatalı İnce Arab Destanı C. 2, S. 901 8 — Arasta Hamamı Destanı Tosyalı Âşık Mustafa C. 2, S. 968 9 — Balıkçı Kız Artin Destanı C. 1, S. 1067 10 — Hâfız İlyas Destanı Çeşmî C. 3, S. 1470 11 — Ayvazı seven hanım destanı C. 3, S.1656 12 — Yangın Destanı Aznavuroğlu C. 3, S. 1729 13 — Yangın Destanı Aznavuroğlu C. 3, S. 1729 14 — Tulumbacı Mahzun Bahaeddin Destanı C. 4, 1828 15 — Kavasoğlu Balabanın Destanı Âşık Râzi C. 4, S. 1944 16 — Balaban İskelesi Kahvehâneleri Destanı Âşık Râzi C. 4, S. 1954 17 — Balıkpazarı Meyhâneleri Destanı Âşık İbrahim C. 4, S. 2029 18 — Barutcuoğlu Dikran Destanı C. 4, S. 2128 19 — Baskın Destanı Gedâî C. 4, S. 2148 20 — Baskın Destanı Âşık Râzi C. 4, S. 2150 21 — Baskın Destanı Âşık Râzi C. 4, S. 2151 22 — Baskın Destanı Âşık Râzi C. 4, S. 2152 23 — Tophâneli Basrinin Destanı Âşık Râzi C. 4, S. 2157 24 — Bayazıd Meydanı Destanı Konyalı Âşık Mehmed C. 4, S. 2242 25 — Bayazıd Meydanı Destanı Uryânî C. 4, S. 2253 26 — Bandırmalı Taşcı Bayram Destanı Âşık Râzi C. 4, S. 2290 27 — Suşehirli Bayram Ağanın Destanı Âşık Râzi C. 4, S. 2292 28 — Bedestan Güzelleri Destanı Âşık Râzi C. 5, S. 2363 29 — Tulumbacı Bedrinin Destanı C. 5., S. 2373 30 — Tulumbacı Ahmed Bedrinin Destanı C. 5, S. 2376 21 — Sergüzeşt Destanı Destancı Bedri C. 5., S. 2380 32 — Kalyoncu Behram Destanı Galatalı Hüseyin Ağa C. 5, S. 2387 33 — Bekâr Uşağın Evlenme Destanı Gedâî C. 5., S. 2404 34 — Bekci Civan Destanı C. 5, S. 2412 35 — Bekci Destanları C. 5, S. 2418 36 — Çuha Bektaşın Destanı C. 5, S. 2436 37 — Berber Destanı Sivaslı Âşık Veli C. 5, S. 2522 38 — Kayıkcı Beyoğlunun Destanı Vâsıf Hiç C. 5, S. 2710 39 — Küpeli Beyoğlunun Destanı Vâsıf Hiç C. 5, S. 2712 40 — Kozlucalı Tâhirin Destanı Vâsıf Hiç C. 5, S. 2750 41 — Balıkcıgüzeli Bigalının Destanı Âşık Râzi C. 5, S. 2762 42 — Yorgancı Bilâlin Destanı Âşık Râzi C. 5, S. 2767 43 — Telli Binnaz Hanım Destanı Âşık Râzi C. 5, S. 2808 44 — Boşnak Ağa Destanı Vâsıf Hiç C. 6, S. 3022 45 — Berber İstefo Destanı C. 6, S. 3034 46 — Hâcer Çirayın Destanı Vâsıf Hiç C. 6, S. 3101 47 — Bulgaroğlu Destanı Vâsıf Hiç C. 6, S. 3112 48 — Büyükada Cinâyeti Destanı C. 6, S. 3204 49 — Üsküdar Büyük Hamam Destanı Âşık Veysel C. 6, S. 2382 501 — Büyük Hareketiarz Destanı C. 6, S. 3285 51 — Kazdağlı Câferin Destanı Âşık Veysel C. 6, S. 3330 52 — Cağaloğlu Hamamı Destanı Ali Çamiç Ağa C. 6, S. 3345 53 — Mekteb Kalfası Celâlin Destanı Afif Efendi C. 6, S. 3414 54 — Salmatomruklu Cevriyenin Destanı C. 7, S. 3526 55 — Haleblioğlunun Meyhânesi Destanı C. 7, S. 3552 56 — Kalpakcılarbaşı Destanı C. 7, S. 3766 57 — Vezir Hanı Meyhânesi Destanı Harâbat Haçik C. 7, S. 3817 58 — Köçek Oğlanlar Destanı C. 7, S. 3845 59 — Çeşmemeydanı Destanı Tatar İsmail C. 7, S. 3878 60 — Tersâne Çıplağı Destanı C. 7, S. 3925 61 — Attar Civanı Destanı C. 7, S. 3940 62 — Çorum Vapuru Yangını Destanı Kemal Bülbül C. 8, S. 4110 63 — Balıkcı Dikranın Destanı Vanlı Dikran C. 8, S. 4180 64 — Kayıkcı Daniyal ile Hanım Muaşakası Destanı Âşık Râzi C. 8, S. 4228 65 — Gürücü Davidin Destanı Âşık Râzi C. 8, S. 4277 66 — Kayıkcı Deli Lazın Destanı Âşık Râzi C. 8, S. 4358 67 — Dellâk Destanı C. 8, S. 4367