Zamanımızda dolmuş şeklinde yolcu taşıyarak çalışan deniz tenezzüh motorları İstanbulun günlük hayatında çok önemli bir yer almışdır. Deniz tenezzüh motorlarının büyük şehrin iskeleleri arasında dolmuş şeklinde çalışa bilmeleri için 9 şubat 1955 tarihli bir protokolun şu hükümlerine harfiyen riâyet etmeleri şartdır : 1 — Motorun haddine mutlak riâyet 2 — Kış ve yaz istiab hadlarinin tefriki ve bunların levhalarda belirtilerek motörlerin en görünen yerine asılması. 3 — Kış mevsiminde dolmuş şeklinde çalışan motörlerin her üç ay da bir, yaz mevsiminde 6 ay da bir denizde umumi fenni muayeneye tâbi tutulması. 4 — Üçüncü maddede gösterilen muayenelerden başka lüzum gördüğünde her zaman muayeneye tabi tutulması. 5 — Tasdikli ücret tarifelerinin uzaktan görünür şekilde yazdırılarak motörlerin görünen yerine asılması. 6 — Motör kaptan, Makinist ve tayfalarının kıyâfet talimatnamesindeki kıyâfeti giymeleri. 7 — Tehlikeli havalarda iskeledeki vazifeli zâbıta memurlarının ihtarı üzerine dolmuş yapmamaları. 8 — Lüzumlu zamanlarda zâbıta memurlarının ihtarları üzerine gösterilen çevrelerde dolmuş yapmaları. 9 — Benzinle işleyen tenezzüh motorlarının dolmuş şeklinde çalışmamaları, Ancak yukarıdaki tedbirleri harfiyen yerine getirmiş olan tenezzüh motorları, sahiplerinin zarara uğramamala...

Zamanımızda dolmuş şeklinde yolcu taşıyarak çalışan deniz tenezzüh motorları İstanbulun günlük hayatında çok önemli bir yer almışdır. Deniz tenezzüh motorlarının büyük şehrin iskeleleri arasında dolmuş şeklinde çalışa bilmeleri için 9 şubat 1955 tarihli bir protokolun şu hükümlerine harfiyen riâyet etmeleri şartdır : 1 — Motorun haddine mutlak riâyet 2 — Kış ve yaz istiab hadlarinin tefriki ve bunların levhalarda belirtilerek motörlerin en görünen yerine asılması. 3 — Kış mevsiminde dolmuş şeklinde çalışan motörlerin her üç ay da bir, yaz mevsiminde 6 ay da bir denizde umumi fenni muayeneye tâbi tutulması. 4 — Üçüncü maddede gösterilen muayenelerden başka lüzum gördüğünde her zaman muayeneye tabi tutulması. 5 — Tasdikli ücret tarifelerinin uzaktan görünür şekilde yazdırılarak motörlerin görünen yerine asılması. 6 — Motör kaptan, Makinist ve tayfalarının kıyâfet talimatnamesindeki kıyâfeti giymeleri. 7 — Tehlikeli havalarda iskeledeki vazifeli zâbıta memurlarının ihtarı üzerine dolmuş yapmamaları. 8 — Lüzumlu zamanlarda zâbıta memurlarının ihtarları üzerine gösterilen çevrelerde dolmuş yapmaları. 9 — Benzinle işleyen tenezzüh motorlarının dolmuş şeklinde çalışmamaları, Ancak yukarıdaki tedbirleri harfiyen yerine getirmiş olan tenezzüh motorları, sahiplerinin zarara uğramamaları için karar tarihinden itibaren bir sene için benzin motorlarını mazot veya dizel motörleri ile tebdil etmeleri; bu müddet zarfında tebdil ettirmiyenlerin dolmuş şeklinde çalıştırılmamaları. 10 — Dolmuş şeklinde çalışan tenezzüh motorlarının sâhipleri, bunların kullanılmasından veya her hangi bir deniz kazasından dolayı üçüncü şahıslar aleyhinde doğacak zararları telâfi etmek üzere bu motorları için münferit şekilde veya gurup hâlinde mâli mes’uliyet sigorta mukavelesi akdedeceklerdir. Kaza başına asgari sigorta haddi yaz istiab hattı 30 kişiyi aşmıyanlar için10,000 lira; 50 kişiyi aşmayanlar için 15,000 lira; istiab haddi 50 kişiden fazla olanlar için 20,000 lira olacaktır. 11 — Gerek liman nizamnâme ve talimatnâmeleri ve gerek Belediye mevzuâtında belirtilen bütün hususlara harfiyen uymak, 12 — Motörün kaptanının ehliyetini ve motörün muayene kağıdının gözle görünecek yerde çerçeve içersinde asılı bulunması. 13 — Yukarıdaki maddelerde gösterilen hususlara aykırı hareketi görülenler ilk seferlerinde 50 lira maktu peşin para cezası ile, tekerrüründe 100 lira maktu para cezası ile birlikte 15 gün seferden men cezası ile; Mütakip hallerde 250 lira maktu ve peşin para cezası ile birlikte 3 ay seferden men cezası ile tecziye olunurlar. Maktu cezayı derhal ödemiyenler cezayı ödeyinceye kadar seferden men edilirler. Deniz dolmuş motorlarının muhtelif hatlar için tesbit edilmiş ücret târifesi şudur: Köprü—Kadıköy : 50 Kuruş Köprü—Üsküdar : 50 » Dolmabahçe—Kadıköy : 50 » Dolmabahçe—Üsküdar : 50 » Köprü—Kalamış : 100 » Köprü—Bostancı : 125 » Bostancı—Adalar : 50 » Dolmuş şeklinde çalışan deniz tenezzüh motorlarının sür’âtleri 10-15 mil arasındadır. Bu satırların yazıldığı 1965 yılı kasım ayında İstanbulda çalışan deniz dolmuş motorları 43 tekne idi; taşıdıkları âzamî yolcu sayısı ile isimleri şunlardır: 1 — Kanarya 40 kişi 2 — Küçük Galatasaray 50 » 3 — Karaköy 51 » 4 — Selâmet 59 » 5 — Çelebi 60 » 6 — Yeni Paşabağçe 75 » 7 — Kaptan Ahmed Mete 75 » 8 — Şen Adalar 80 » 9 — Can 80 » 10 — Yeni Fenerbağçe 80 » 11 — Büyük Varan 84 » 12 — Yeni Beşiktaş 86 » 13 — Erenköy 87 » 14 — Venüs 89 » 15 — Ali Reis 106 » 16 — Yeşilada 107 » 17 — Altınkaya 110 » 18 — Yeni Moda 110 » 19 — Kadıköy 110 » 20 — Hakan 118 » 21 — Öz Fenerbağçe 120 » 22 — Yeni Sakarya 124 » 23 — Aynur 132 » 24 — Büyük Menderes 134 » 25 — Yeni Kırçıloğlu 139 » 26 — Başkaya 140 » 27 — İnandılar 142 » 28 — Yeni Jet 145 » 29 — Efes 148 » 30 — Levend 148 » 31 — Hızır Reis 150 » 32 — Büyük Marmara 150 » 33 — Aynacıoğlu 150 » 34 — Bozkurt 150 » 35 — Jet 150 » 36 — Muti 150 » 37 — Reisoğlu 150 » 38 — Taşkent 150 » 39 — Yeni Galatasaray 150 » 40 — Büyük Fenerbağçe 150 » 41 — Büyük Sakarya 150 » 42 — Anadolu 150 » 43 — Necat 150 » Liman nizamlarına göre bu motorlar 18 rüsum tondan büyük olamazlar. Motörcuların Köprü altında bir dernekleri vardır. Dolmuş şeklinde yolcu taşıyan tenüzzüh motörlarından gayrı liman içinde ve boğazda yine dolmuş usûlü ile çalışır küçük tekneler, motorlu sandallar vardır, bunlar da 87-97 teknedir; üç hat üzerinde çalışırlar; dolmuş fiatları ile hatlar şunlardır: Beşiktaş—Üsküdar : 40 Kuruş (37 tekne) Beykoz—Yeniköy : 50 Kuruş (20-25 tekne) Kasımpaşa—Eminönü : 35 Kuruş (30-35 tekne) Maalesef bu tekneleri kullananların çoğunun elinde kaptanlık ehliyetnâmesi de yokdur. 1958 yılında İzmit ile Gölcük arasında işleyen Üsküdar isimli vapurun ânî olarak kopan bir fırtınada batması fâciası üzerine İstanbul limanındaki bütün dolmuş motörları seferden men edilmişler idi; R.E.Koçu bu karar üzerine 10 mart 1958 tarihli Her Gün gazetesinde şunları yazmışdır: “Dolmuş yapan deniz motörlerinin seferden katiyyen men’i , tedbirde ifrattır. Kadıköy ve Haydarpaşa ile Sirkeci ve Karaköy iskeleleri arasında yazın vızır vızır işleyen bu motörler dolu giderler, dolu dönerler. Yolcu bulmaları büyük bir ihtiyacı karışladıklarına delildir. “Yeni kararın sakatlığı kendi hükmü içinde de âşikardır. Deniz motörlerine yalnız hususi tenezzühler için seyrüsefer müsaadesi veriliyor. Mademki kazâ ve batma ihtimali vardır, bu motörlere dolmuş yolcusu olarak binenler has vatandaş, hususi tenezzüh yolcusu olarak binenler de üvey vatandaş mıdır?.. “Deniz motörleri hususi tenezzüh seferleriyle beslenemez, yaşayamazlar: bu kararda israr edilirse hepsi bozulmağa, başka limanlara, hatta yad illere satılmağa mahkûmdurlar: ve kısa bir zaman sonra tenezzüh için aradıkları zaman da bulunamayacakdır. “Bu motörler büyük limanın bir süsüdür: şunun bunun malı görünürler, aslında milli servetimizin birer yongasıdır. Unutmayalım ki, İkinci Cihan Harbinde Dünkerkte sıkıştırılmış olan İngiliz ordusunu Almanların eline esri düşmekten haşmetli ve kudretli İngiliz donanması değil, Tayms nehrinde işleyen hususi ve dolmuş motörleri kaçırmıştı. Allah muhtaç temesin. “Kazalar, beleâlar taşlar ve dağlar ardında kalsın, fakat tedbirde ifrata niçin düşüyoruz? Kaptanların ehliyeti, liyakati üzerinde titizlikle duralım: tayfaların hakiki gemicilerden seçilmesini istiyelm. Teknelerin ve onları sık sık muayene edelim, taşıyacakları yolcu sayısını tâyin edip istiap haddinden aşırı yolcu alınmasını şiddetle önleyelim.. Can yelekleri, cankurtaran simitleri kifayet ölçüsünde olsun. Sisli ve fırtınalı havalarda seferlerini şiddetle men edelim. Gene seferleri için projektör kullanma mecburiyetini koyalım. Sonra bırakalım işlesinler efendim. Nizama, emre itaat etmeyenleri de amansızca cezaya çarptıralım.. Elverir ki, onları kontrolde ihmale, ihmalde tefrite düşmeyelim...” İhsan BİRİNCİ