“Kanı kaynayan genc” (Hüseyin Kâzım, Büyük Türk Lügâtı); bulûğ çağından 25 yaşına kadar en cevvâl, en ateşli, güzelliğinin en revnaklı devresinde genc erkek. Divan Edebiyatında, hiç tereddüt etmeden, serâpâ delikanlı güzelliği, nahveti, gurûru, nazı, cilvesi, aşkı terennüm edilmişdir diyebiliriz, asla hatâya düşülmüş olmaz. Şâirlerimiz delikanlıyı sedece bu kelime ile ifâdede kalmamışlar, yerine, mâtufunun ictimâî seviyesine ve şiirin havasına, âhengine, ve kendi zevkine, meşrebine göre “civan”, “nevhat”, “mürâhik”, “tâze”, “çâre”, “çârebrû”, “eşbeh”, “şehbaz”, “şehlevend”, “zeberdest”, “cilâsın”, “fetâ”, “köçek”, “püser”, “”gulâm”, “mugbeçe”, “oğlan”, “mahbub”, “uşak”, “civelek”, “bıçkın”, “çapkın”, “kırık”, “yosma”, “şıkırdım” gibi sıfar ve isimler kullanmışlardır. Delikanlı vücûdu kâkülünden perçeminden ayağında tırnağına, topuğuna varınca tasvir edilmiş, tuvaletleri, kiyâfetleri anlatılmışdır; devir devir, başda İstanbul, şehir şehir esnaf tabakasına mensub güzel delikanlılar şânında “Şehrengiz ”adı verilen manzum medhiyeler yazılmışdır, hattâ “Defteri Aşk” ve “Nevhatül Uşşâk” gibi manzum melodram îtirafnâmeler kaleme alınmışdır (B.: Şehrengiz; Hûbannâmei Nevedâ; Dellâknâmei Dilküşâ; Çenginâme; Defteri Aşk; Nevhatül Uşşâk); yanına bir “nigâr”, bir “duhteri pâkize”, bir kız ko...

“Kanı kaynayan genc” (Hüseyin Kâzım, Büyük Türk Lügâtı); bulûğ çağından 25 yaşına kadar en cevvâl, en ateşli, güzelliğinin en revnaklı devresinde genc erkek. Divan Edebiyatında, hiç tereddüt etmeden, serâpâ delikanlı güzelliği, nahveti, gurûru, nazı, cilvesi, aşkı terennüm edilmişdir diyebiliriz, asla hatâya düşülmüş olmaz. Şâirlerimiz delikanlıyı sedece bu kelime ile ifâdede kalmamışlar, yerine, mâtufunun ictimâî seviyesine ve şiirin havasına, âhengine, ve kendi zevkine, meşrebine göre “civan”, “nevhat”, “mürâhik”, “tâze”, “çâre”, “çârebrû”, “eşbeh”, “şehbaz”, “şehlevend”, “zeberdest”, “cilâsın”, “fetâ”, “köçek”, “püser”, “”gulâm”, “mugbeçe”, “oğlan”, “mahbub”, “uşak”, “civelek”, “bıçkın”, “çapkın”, “kırık”, “yosma”, “şıkırdım” gibi sıfar ve isimler kullanmışlardır. Delikanlı vücûdu kâkülünden perçeminden ayağında tırnağına, topuğuna varınca tasvir edilmiş, tuvaletleri, kiyâfetleri anlatılmışdır; devir devir, başda İstanbul, şehir şehir esnaf tabakasına mensub güzel delikanlılar şânında “Şehrengiz ”adı verilen manzum medhiyeler yazılmışdır, hattâ “Defteri Aşk” ve “Nevhatül Uşşâk” gibi manzum melodram îtirafnâmeler kaleme alınmışdır (B.: Şehrengiz; Hûbannâmei Nevedâ; Dellâknâmei Dilküşâ; Çenginâme; Defteri Aşk; Nevhatül Uşşâk); yanına bir “nigâr”, bir “duhteri pâkize”, bir kız konularak delikanlı “Şerbetci Güzeli”, “Kahveci Güzeli”, “Helvacı Güzeli”, “Yorgancı Güzeli”, “Terlikci Güzeli”, “Yemenici Güzeli”, ve daha bunlara benzer türlü isimlerle masal ve destan kahramanı olmuşdur. Asırlar boyunca devam etmiş bu hây ü hûy âleminde, hezel ve hiciv yollu bâzı yazılar müstesnâ, bütün şâirler dâîmâ afif ve nezih kalmışlardır. Hulâsa İstanbulun geçmiş asırlardaki günlük hayatında delikanlı önemli yer alır. Güzellikleri, kiyâfetleri tasvir edilmiş, mâcerâları, hayat hikâyeleri manzum veya mensur kalem diline verilmiş, isimleri ile, lakabları ile unvanları ile, işleri ile bilinen delikanlılar büyük şehrin tarih kütüğüne geçmişlerdir. İşte İstanbulu kılıcı ile almış gaziler serveri Fatih Sultan Mehmedin bir gazeli : Hüsn ile cânânlar içre cânı cânandır Üveys Şerbeti lâ’liyle dil derdine dermandır Üveys Ağlamaz can bülbülü şimdengerû feryâd idüb Bağı dilde hüsn ile bir verdi handandır Üveys Nice mâmur olmasun dil mülki adl ü dâd ile Bunca yıldır kim gönül tahtında sultandır Üveys Avniyâ çün devlet el verdi ki mihman oldu yâr Fırsatı fevt itme kim bin câna erzandır Üveys Renkli, hareketli, canlı portrelerden biri, kapukulu sipâhilerinden bir genc için Muhibbînin (Kanunî Sultan Süleymanın) kalemi ile çizilmişdir : Ah ol libâsı zerkeş bindüğü âtı serkeş Bağlandı tîrü tirkeş azmı ırâke düşdü Göz yaşların Muhibbî döksen aceb değil Ol servi kadde nâgâh bu dîdebakaa düşdü Delikanlı tasvirinde en bî bâk İstanbullu şâir, Lâle Devrini tek başına temsil kudretine sâhib büyük Nedim olmuşdur : Fırkai erbâbı dilden zümrei zühhâdedek Hep esîrindir beyin hattâ dili nâşâdedek Şöyle mest olmuş ki âçılmış gribânı kabâ Nâfden tâ bendgâhı hançeri fulâdedek Şu tasvir de geçen asrın şâirlerinden Ayıntablı Aynî Efendinindir : Açdı yosmam yine bayrağını Basdı içelde dil ocağını Atub üzengisine ayağını Dikti gönül yurduna mızrağını Al kanla boyadı hep yer yüzün Urdu çeküb bağırma buçağını Ayrılı oda yakub gönlümü Saçdı göğe külünü toprağını Ol eli kanlı delikanlı güzel Virdi bakub Ayniye gözdağını Aşağıdaki dîvan bostan yanaşması Toygarlı Riza adında bir tulumbacı için bir asırlık ömür sürmüş büyük halk şâiri merhum Vâsıf Hiç’indir : Şâhin başlı selvi boylu bıçkınım bağcıvanım Şehlevendim tulumbacım âteşpâre civanım Pâ bürehne dalfes ile kâküllerin dök geç güzel Kalmadı sabra mecâlim bitti tâb ü tüvânım Ahu musun ejder misin çalımına yandığım Tutmuş nâmın Üsküdarı Toygarlı pehlivanım Gül ârızın kundak mıdır dil hânesin yakmak için Arzı hâlim hâki pâye kırık dökük divânım Şu dîvan da yine aynı şâir tarafından Çeşmemeydanlı Bekir adında diğer bir tulumbacı için sipâriş üzerine o delikanlıya âşık Hûriye isminde bir hanım ağzından yazılmışdır: Parladı dil hânesi söndük aman tulumbacı Pek de bıçkın gösterir dar câmedan tulumbacı Kahramâne kisveyi lâbis olan eyler çalım Bas katı nârayı da koş hûb lisan tulumbacı Yardan ayrıldım ipek ketfiye başda bir yana Kaş çatub ejder gibi pek de yaman tulumbacı Görse Yangın Kulesi al ârızın yangın sanır Köşklüye çeker işâret bil hemen tulumbacı Çeşmemeydanlı Bekirdir nâm ü şânın dilberim Bilmeyen sıdk u vefâyı bî aman tulumbacım Pâyini âzürde kılma taş yerine kalbe bas Sen gönlümün sultânısın ey daltaban tulumbacı Dikdiğin yelkenle çıkdım ben bu aşk ummânına Esme deli poyraz gibi laz korsanım tulumbacım Hûriyi yakdın ciğerden sen de yan yan âteşe Ol sebebden benle yanık bil bu dîvan tulumbacı