Azgın, câniyâne tecâvüzleri olmayan delileri İstanbullular, islâmiyetin şefkat kaynağından gelen duygunun altında gaayetle hoş tutmuş, hattâ halkın büyük bir kısmı onların hâlinde ilâhi bir cezbe görerek birbirini tutmaz sözlerine, çıkardıkları acâib seslere, nâralara ,garib garib tavır ve hareketlerine bir mânâ, bir haber, bir işâret gizli diye bakmışlardır. Asırlar boyunca sınırsız mutlakiyet devrinde vezirlerin hayatı ile padişahın iki dudağı arasından çıkan bir emir ile ifnâ edilir iken deliler pâdişahlara karşı bile bi pervâ konuşmalar ve onlara en küçük bir zararı erişmemişdir. Şurasını da ehemmiyetle kaydedelim ki deli (cezbeli) diye şöhret bulub da ısrarlı konuşmalarında halkı ve askeri hükümete karşı isyana teşvik edici bir kasıd görülenler de tehlikeli ad edilmiş, ya bir tımarhâneye konularak halktan tecrid edilmiş, ya İstanbuldan çıkarılıp uzak bir memlekete sürülmüş, yahud da sürgün yolunda vücûda kaldırılmışdır. Asırlar boyunca İstanbulda deliler, türlü kılık ve kıyâfetde dolaşmışlar, hattâ ana doğması çırıl çıplak gezenler olmuş, onları o halde gören halk bir utanç duymamışdır; saçları sakallarına karışmış, üstleri yağ, türlü pislik içinde, çıplak ayakları pis, bitler içinde ve ağır, iğrenç kokular neşrederek diledikleri yere, hatta vezir saraylarına girip çıkmışlar...

Azgın, câniyâne tecâvüzleri olmayan delileri İstanbullular, islâmiyetin şefkat kaynağından gelen duygunun altında gaayetle hoş tutmuş, hattâ halkın büyük bir kısmı onların hâlinde ilâhi bir cezbe görerek birbirini tutmaz sözlerine, çıkardıkları acâib seslere, nâralara ,garib garib tavır ve hareketlerine bir mânâ, bir haber, bir işâret gizli diye bakmışlardır. Asırlar boyunca sınırsız mutlakiyet devrinde vezirlerin hayatı ile padişahın iki dudağı arasından çıkan bir emir ile ifnâ edilir iken deliler pâdişahlara karşı bile bi pervâ konuşmalar ve onlara en küçük bir zararı erişmemişdir. Şurasını da ehemmiyetle kaydedelim ki deli (cezbeli) diye şöhret bulub da ısrarlı konuşmalarında halkı ve askeri hükümete karşı isyana teşvik edici bir kasıd görülenler de tehlikeli ad edilmiş, ya bir tımarhâneye konularak halktan tecrid edilmiş, ya İstanbuldan çıkarılıp uzak bir memlekete sürülmüş, yahud da sürgün yolunda vücûda kaldırılmışdır. Asırlar boyunca İstanbulda deliler, türlü kılık ve kıyâfetde dolaşmışlar, hattâ ana doğması çırıl çıplak gezenler olmuş, onları o halde gören halk bir utanç duymamışdır; saçları sakallarına karışmış, üstleri yağ, türlü pislik içinde, çıplak ayakları pis, bitler içinde ve ağır, iğrenç kokular neşrederek diledikleri yere, hatta vezir saraylarına girip çıkmışlar, kendilerine mâni olunmamışdır. Bir kısmı irsî mecnun, bir kısmı aşk delisi, kara sevdâlı olmuş, bir kısmı tekkelerde çileler ve ağır riyâzete, ağır zikirlere tahammül edemiyerek tecennüm etmiş, bir kısmı da aşık kalender meczub kılığına girmiş yanan aktörler, büyük cerrarlar olmuşdur ki fuhşa kadar dilediklerini korkusuz ve pervasız yapmışlardır. Çeşidli tipleri ile İstanbulda şöhretli deliler geçen asrın sonlarına kadar görülmüşdür. Bir kısmının isimleri ve hal tercemeleri tarih kütüğüne geçmişdir. On yedinci asrın büyük yazarı Evliyâ Çelebi seyyahatnâmesinin birinci cildinde: “Bu hakirin hayatımda elleri öpdüğüm, duâlarını aldığım, şerefi sohbetleri ile müşerref olduğum budalâyi meşâyih ve mazannai kiram” başlığa altında 19 isim tesbit ediyor, ve kısa hal tercemeleri ile bâzı menkibelerini kaydediyor; Evliyânın verdiği isimler şunlardır : Sultan budelâ Hasan Dede, Gaysûdâr Kapanî Mehmed Efendi, Arınegaanî Mehmed Efendi, Kapanî Deli Sefer Dede, Yetmişkuruş Dede, Eskici Dede, Nalıncı Hüseyin Çelebi, Keçeli Dede, Aşşum Dede, Duhan Divânesi, Geysîdar Molla Mustafa, Bülbül Dîvânesi, Dayak Divânesi, Boynuzlu Divâne Ahmed Dede, Papaz Divânesi, Durmus Dede, Sümük Dede, Elek Divânesi Burnaz Mehmed Çelebi, (B.: Hasan Dede, Budala; Mehmed Efendi, Unkapanlı Gaysûrdar; Mehmed Efendi, Azınagaanî; Sefer Dede, Unkapanlı Deli; Eskici Dede; Hüseyin Çelebi, Nalıncı; Keçeli Dede; Aşşum Dede; Duhan Dîvânesi; Mustafa, Geysîdar Molla; Bülbül Dîvânesi; Dayak Dîvânesi; Ahmet Çelebi, Boynuzlu Dîvâne; Papas Dîvânesi; Durmuş Dede; Sümük Dîvânesi; Elek Dîvânesi; Mehmed Çelebi; Burnaz). Cezbeli aşık dervişlerin bir kısmı diyar diyar dolaşır olmuş ve bu arada bir ara İstanbula da uğramışlardır. Yine Evliyâ Çelebi onlardan bir macerâsını seyyahatnamesinin üçüncü cildinde kaydetmişdir (B.: Ali Sünnetî, Bağdadlı Derviş.) Onyedinci asırda Çıplak Osman, on dokuzuncu asırda Terlikci Mustafa, Dalga Dayı ve Çıplak Mustafa İstanbulun anadoğması uryan delilerinin en meşhurlarıdır (B.: Osman, Çıplak; Mustafa, Terlikci; Mustafa, Çıplak; Dalga Dayı). Pek yaman bir meczub tipini de, geçen asır üzerine gaayetle kıymetli hâtıralar bırakmış olan Aşçı Dede İbrahim Bey tasvir etmişdir (B.: Hasan Baba, Melâmî). Bu kaafilenin İstanbulda en son büyük şöhreti Pazarda Hasan Beydir (B.Hasan Bey, Pazar ola).