Haliç kıyısı boyunca Eyyuba gider iken “Defterdar” adı ile meşhur semte adını veren cami; yanında bânisi defterdar Nazlı Mahmud Çelebinin türbesi ile beraber (B.: Mahmud Çelebi, Nazlı) Mimar Sinanın eserlerinden biridir. Hadikatül Cevâmı şu mâlûmatı veriyor : “Bânisi Nazlı Mahmud Efendidir; Mahmud Efendi büyük hattat Şeyh Hamdullahdan icâzet almış güzel yazıya sâhibdi,camiinin kapusu üzerindeki (üç beyitlik manzum) arabi tarih kitabesinin yazısı kendisinindir; camiin inşâ yılı hicrî 948 (M. 1541 - 1542) dir. Camiin avlusunda ahşab bir medrese, kara tarafında da fevkaani bir taş mekteb yapılmışdır. Cami avlusunun iki kapusu vardır; deniz tarafında olan kapusunun üstünde şu farsça tarih beyti vardır: Ârifî gülf beher o târihî İsmi mescid makaamı Mehmûdest 947 (M. 1540-1541) “Nazlı Mahmud Efendinin Varnada da bir mektebi vardır. Kendisi hattat olduğu için camiinin minâresi alemine bir hokka ile kalem koydurmuşdu; zaman ile kalem düşüb kaybolmuş, yalnız hokka kalmışdı; 1179 yılındaki büyük zelzelede Defterdar Camii de harab olmuş, esaslı tâmiri sırasında minâre alemi üstündeki hokkaya yeni bir kalem konmuşdu. “(Camiin yapıldığı semt Çömlekciler adı ile meşhurdur), camiin önündeki büyük iskelenin Defterdar İskelesi diye şöhret bulması bu camii dolayısı iledir. Mahmud Efendi vefâtınd...

Haliç kıyısı boyunca Eyyuba gider iken “Defterdar” adı ile meşhur semte adını veren cami; yanında bânisi defterdar Nazlı Mahmud Çelebinin türbesi ile beraber (B.: Mahmud Çelebi, Nazlı) Mimar Sinanın eserlerinden biridir. Hadikatül Cevâmı şu mâlûmatı veriyor : “Bânisi Nazlı Mahmud Efendidir; Mahmud Efendi büyük hattat Şeyh Hamdullahdan icâzet almış güzel yazıya sâhibdi,camiinin kapusu üzerindeki (üç beyitlik manzum) arabi tarih kitabesinin yazısı kendisinindir; camiin inşâ yılı hicrî 948 (M. 1541 - 1542) dir. Camiin avlusunda ahşab bir medrese, kara tarafında da fevkaani bir taş mekteb yapılmışdır. Cami avlusunun iki kapusu vardır; deniz tarafında olan kapusunun üstünde şu farsça tarih beyti vardır: Ârifî gülf beher o târihî İsmi mescid makaamı Mehmûdest 947 (M. 1540-1541) “Nazlı Mahmud Efendinin Varnada da bir mektebi vardır. Kendisi hattat olduğu için camiinin minâresi alemine bir hokka ile kalem koydurmuşdu; zaman ile kalem düşüb kaybolmuş, yalnız hokka kalmışdı; 1179 yılındaki büyük zelzelede Defterdar Camii de harab olmuş, esaslı tâmiri sırasında minâre alemi üstündeki hokkaya yeni bir kalem konmuşdu. “(Camiin yapıldığı semt Çömlekciler adı ile meşhurdur), camiin önündeki büyük iskelenin Defterdar İskelesi diye şöhret bulması bu camii dolayısı iledir. Mahmud Efendi vefâtında camiinin avlusundaki türbesine defnedilmişdir, mezar taşındaki ölüm tarihi hicrî 953 (M. 1546) dür. Camii avlusundaki ahşab medrese, bilâhare camiin mütevellisinin tensibi ile müteehhilin odaları olmuşdur (B.: Odalar); fevkaani taş mekteb de kaldırılarak yerine îrad getirecek binâlar yapılmışdır. Yıkılan mektebin yerine de, avlunun deniz tarafındaki kapusunun üstüne ahşab bir mekteb yaptırmışdır. Birinci Sultan Abdülhamıdın ilk saltanat yıllarında Defterdar İskelesinin iki tarafına kahvehâne ve dükkânlar ve şâir binâlar yapılarak orası bir çarşı boyu olmuşdur”. Tahsin Öz “İstanbul Camileri” isimli eserinde Hâdikatül Cevâmideki mâlûmatı naklettikden sonra şunları yazıyor: “Muntazam kesme taşdan yapılmış olan bu mâbed tek kubbelidir” (1962). Cami kubbeli değildir; 1895 den beri son cemaat yeri ile birlikde kiremit döşeli bir ahşab çatı ile örtülmüş bulunmaktadır. 1966 senesi nisanında ziyâretle şu notları tesbit ettik : “Geniş bir avlu ortasına inşâ edilmiş olan camiin avlu duvarı yalnız Defterdar Caddesi üzerinde kalmışdır; pencereli ve pencereleri demir kafesli olan bu duvar da çok harab bir haldedir; ve avlu içine, camiin karşısında evler yapılmışdır. Hadikatül Cevâmide bahsedilen medreseden, mektebden, müteehhilin odalarından eser kalmamışdır. Kesme taşdan inşâ edilmiş olan cami ahşab bir çatı ile örtülüdür. Son cemaat yeri de ahşab olarak yapılmışdır; bu ahşab son cemaat yerinin iç kısma, cebhe duvarının içinde, eski son cemaat yerinin dört mermer sütunu görülmektedir; baklava başlıklı sütunlardır; bundan, etrafı açık olan eski son cemaat yerinin üç küçük yarım küre kubbe ile örtülü olduğu tahmin edilebilir; son cemaat yerinin sağlı sollu iki kenarının birer taş sed hâlinde bulunması da bu tahminin doğruluğunu gösterir. 1966 da hasırla döşenmiş olan bu sedlerin önünde ahşab birer parmaklık bulunuyordu. “Son cemaat yerinden asıl ibâdet sahnına mermer söveli ve yuvarlak kemerli bir kapudan girilir; Mahmud Efendinin el yazısı ile camiin arabca kitabesi bu kapunun kemeri üstünde ve kapunun dış yüzündedir. “İbadet sahnı mustatil plânlıdır. Uzun iki yan duvar ile mihrab duvarında altlı üstlü ikişerden 12 pencere vardır; alt pencereler kareye yakın mustatil, üst pencereler kemerlidir; iki pencere de kapunun iki yanında son cemaat yerine açılmışdır. Ahşab olan mihrab, yağlı boya ile avâmı kaba zevk ile tezyin edilmiş ve bu arada zincirli bir kandil resmi yapılmışdır. Yine ahşab olan minbere de yağlıboya ile mermer süsü verilmek istenmişdir. Ahşab tavan yeşil boyalıdır; beş aded küçük kandilli demir âvize asılarak süslenmişdir. Sağlı sollu iki müezzin mahfili vardır; kapudan girildiğine göre soldaki mahfilin köşesinden ahşab bir merdivenle kadınlar mahfiline çıkılır; sağdaki mahfilde de minâre kapusu vardır. Kesme taşdan bodurca olan minârenin şerefe altı istalaktitlidir. Minârenin külâh alemi üzerinde tuncdan yapılmış bir murekkeb hokkası ile bir yazı kaleminin bulunduğundan bahsedile gelir; ziyâret tarihimizde hokka durmakda, kalem mevcud değildi. “Camiin mihrab duvarı önünde bânisi Mahmud Efendinin türbesi güzel ve küçük bir açık türbedir. Baklava başlıklı dört mermer sütun arasına kenarları dantelli dört kemer atılmış ve bu kemerler üzerine küçük bir kubbe oturtulmuşdur; vaktiyle kiremit örtülü olan bu kubbenin kiremitleri ziyâretimiz sırasında çoklukla dökülmüş bulunuyordu; sütunlar arasına, alt kısmında mermer birer parmaklık konulmuş, bunlardan birinin ortasında da açık türbenin çok zarif kabartma başlık mermer kapusu bulunuyordu; demirden olduğu muhakkak kapu kanadları kopmuş, kapu bir çerçive şeklinde kalmışdır; parmaklıkların da bir sırası tamamen ve dibinedek kırık idi; mermer sanduka yerinde, baş taşı kırılmış, yok olmuş, ayak taşı da duruyordu; ayaktaşı kitabeli olub metni şudur: “Merhum ve mağfur sâhibül hayrât vel hasenât Defterdar Mahmud Çelebi Efendi rûhiyçün fâtiha; sene 953 (M. 1546-1547)”. Camiin hâziresindeki sâir kabir taşları da gaayetle perişan bir halde idi. Bir Mimar Sinan yapısı olduğu Tezkiretül Bünyanda da kaydedilmiş olan Defterdar Camiin bakımının yıllardan beri ihmal edildiği ilk nazarda görülmektedir. “Camiin avlu kapusunun yanında cadde üzerinde bir de çeşme vardır, XVI. yüzyıl çeşmelerinin güzellerinden biridir; suyu kesilmiş ve teknesi çukurda kalmış çeşmeye yan tarafına sokulan bir muslukla terkos suyu verilmişdir, çeşmenin inşâ târihi 950 (1543-1544) dir”. 1966 da Defterdar Camiinin Cemaatini çoğunlukla, karşısındaki Sümerbank Mensücat Fabrikasının işçileri teşkil etmekte idi. Erdem YÜCEL Defterdar Camii (Kroki Plân: Ömer Tel)