“Dilimize arabcadan alınmış isim; bir kasnağa geçirilip gerilmiş bir deriden ibâret ve kasnakda etrâfına ziller takılan mûsiki âleti, “dâire” (B. : Dâire, Dâirezen); halk ağzında “tef” diye de telaffuz edilir” (Türk lügatı). On dokuzuncu asra kadar deflerde mâdeni ziller yokdu; zili çengi karı ve kızlarla köçek oğlanlar raksa çıktıklarında parmaklarına takarlardı. Aşağıdaki satırları Çankırılı Hacışeyhoğlu Ahmed Kemal Bey merhumun hâtıralarından alıyoruz : “Ziller pirinçden dökülür; terkibine az miktarda altın veyâ gümüş katılırsa tınneti (inlemesi) çok olur. Hânende Hâfız Sıdkının defindeki zillerin billurdan olduğunu kendisinden işittim ama o defi görmedim, herhalde çok hoş bir şey olacak. Kursağı balık derisinden, kasnağı servi üzerine ceviz kaplama ve serefle işlenmiş, zırhları gümüş tel kakma ve meşhur Kumkapulu’nun zilleri ile donatılmış bir defin 12 altın liraya satıldığını gördüm. “İstanbulun rutûbetli havasına göre yapılan defler meselâ Ankaraya götürülür ise seslerini kaybederler, tizleşirler. “Defin iki çeşidi vardır, biri hânende defidir, kıt’ası küçük ve kendisi süslü olur; diğerine Zâkir Defidir, Kaadirî Defi de derler, kutru un eleği kutru kadardır, zilleri yokdur, yalnız kasnağının iç yüzünde ufak ufak bir çok halkalar bulunurdu. Bu deflerle yalnız tempo tutulur v...

“Dilimize arabcadan alınmış isim; bir kasnağa geçirilip gerilmiş bir deriden ibâret ve kasnakda etrâfına ziller takılan mûsiki âleti, “dâire” (B. : Dâire, Dâirezen); halk ağzında “tef” diye de telaffuz edilir” (Türk lügatı). On dokuzuncu asra kadar deflerde mâdeni ziller yokdu; zili çengi karı ve kızlarla köçek oğlanlar raksa çıktıklarında parmaklarına takarlardı. Aşağıdaki satırları Çankırılı Hacışeyhoğlu Ahmed Kemal Bey merhumun hâtıralarından alıyoruz : “Ziller pirinçden dökülür; terkibine az miktarda altın veyâ gümüş katılırsa tınneti (inlemesi) çok olur. Hânende Hâfız Sıdkının defindeki zillerin billurdan olduğunu kendisinden işittim ama o defi görmedim, herhalde çok hoş bir şey olacak. Kursağı balık derisinden, kasnağı servi üzerine ceviz kaplama ve serefle işlenmiş, zırhları gümüş tel kakma ve meşhur Kumkapulu’nun zilleri ile donatılmış bir defin 12 altın liraya satıldığını gördüm. “İstanbulun rutûbetli havasına göre yapılan defler meselâ Ankaraya götürülür ise seslerini kaybederler, tizleşirler. “Defin iki çeşidi vardır, biri hânende defidir, kıt’ası küçük ve kendisi süslü olur; diğerine Zâkir Defidir, Kaadirî Defi de derler, kutru un eleği kutru kadardır, zilleri yokdur, yalnız kasnağının iç yüzünde ufak ufak bir çok halkalar bulunurdu. Bu deflerle yalnız tempo tutulur ve dört dörtlükden bir sekizliği kadar ölçülebilen fâsılalarla darb vurulurdu, buna da darbı nutuk denilirdi. Bir sekizlik darplar zikir esnâsında “Hay” ve “Hû” gibi tek heceli isimler okunurken vurulurdu. Zâkir defteri mübârek ad edilir, fasıllarda kullanılmaz idi; daha doğrusu sesleri pes olduğundan darblar yavaş vurulursa sesi boğulur, hızlı vurulursa diğer sazların seslerini boğardı, onun için kullanılmazdı.” Evliyâ Çelebi XVII. asır ortasında İstanbulda def yapıcı sanatkârların 10 dükkânda 55 nefer olduğunu kaydediyor. Def diğer bir çok saz isimleri gibi edebi metinlerimize de girmişdir : Şarkı Seyrolub raksi yine dilberi mümtâzların Yine eflâke çıkar nâleleri sâzların Cana âteş bırakur şûlesi âvâzların Müjdeler gülşene kim vakti çırâğan geldi Ney ü santûr ü rübâb ü def ü tanbûr ile çenk Nağmei bülbül ü kumrûye olub hem âhenk Pür ider âlemi şevk ü tarebi rengârenk Müjdeler gülşene kim vakti çırâğan geldi (Nedim) Bir gazelden Ey kaaşı yâ yüzün beri dönmez misin dahi Ey gurrei ümmîd görünmez misin dahi Kanî o giceler o tarebler terâneler Ey def anub o zevki döğünmez misin dahi Dilberle mâcerânı yeter sakladın Nedim Nakleyleyüb biraz öğünmez misin dahi (Nedim) Bir destandan Yazayım Benlime bir şanlı destan İşte levh ü kalem hodiri meydan Okunmalı çarşu pazar bedestan Definin zilleri altundandır altundan Topuk vura vura gelişi vardır Dayı perverdesi revişi vardır Sanma rûyi arzda bir eşi vardır Definin zilleri altundandır altundan Ayaklarda kalem parmak kınalı Topuklara düşer altun halhalı Ana dirler Dimetokanın balı Definin zilleri altundandır altundan Parmak basar fiskeleme kuşağzı Yumruk topuklarda nümâyiş nazı Siyehçerde rakkas kıbti palazı Definin zilleri altundandır altundan Yaşını sorarsan yirmiye basmış Boy bos nişanın selviye asmış Yüzüne bakanın gözü kamaşmış Definin zilleri altundandır altundan (Galatalı Hüseyin) Küçük Virjinin Def Kantosu Hem def çalarım Hem güzel oynarım Hazır olsun arkadaşlar Çalınınca defler Eğlenelim oynayalım Hopla hopla hopla Hopla hopla hopla Peruzun Def Kantosu Haydi gelin görün beni Çalayım size defimi Hem çalarım hem oynarım Eğlendireyim sizi Atalım çakalım Zevkimize bakalım Güzel delikanlı gel gel yanıma Sen benim için boş yere yanma Şamramın Def Kantosu Mutrib terennüm eyle Keman kirişi çifte tele Değme santur teline Al şu defi eline Başlayın terennüme Şâd ol gönül artık sen de Nehoş gelir bu sazların Bu sazların sedâsı Çalsanıza bir sarhoş Bir sarhoş havası Halk ağzı deyimler arasında def üzerine : “Defe koyup çalma” sözü vardır, “Bir kimsenin utanç verici bir hâlini,ayıbını etrâfa yaymak” anlamında kullanılır : Gezme beyim gezme kapuk it ile Düşürürler seni güzelim dile Çıkarub bakıra altun adını Şemsi hüsnün döner bir kör kandile Bağ bağçe gernâbe deryâ safâsı Dirler ama nakdi nâmus bahâsı Defe koyub çalar civanım seni Şehrimizin bıçkın süfehâsı (Râzi)