İkinici Abdülhamid devrinde açılmış özel okulların en şöhretlilerinden biri; Dârüttâlim kurucusu Hacı İbrahim Efendinin ölümünden (1888) bir müddet sonra Dârüttâlim mualimlerinden Ali Âlî Efendi tarafından açılmışdı. (B.: İbrahim Efendi, Hacı; Dârüttâlim); Bayazıdda ibtidâî-rüşdî iki devreli bir erkek çocuk okulu idi; diğer özel okullardan farkı arabcaya fevkalâde önem verilmesi idi. Tâlimatnâmesindeki ders müfredat cedvelinden aldığımız aşağıdaki satırlar bu mektebin derecesini aydın olarak göstermektedir: İbtidâî I : Elifbe, Türkçe Kıraat, Kur’an, Hüsnübat (yazı). İbtidâî II : Kur’an, Tecvid , İlmihal, Ahlâk, Zihnî Hesab, Rakam, İmlâ, Hüsnühat. İbtidâî III : Kur’an, Tecvid, Dürri Yektâ, Kısası Enbiyâ, Osmanlıca Sarf, Arabca Lugat (1000 kelimenin ezberlenmesi), Hesab, İmlâ, Hüsnühat. Rüşdiye I : Arabca sarf ve nahiv, İmlâ, Hüsnühat. Rüşdiye II : Arabca sarf ve nahiv, İmlâ, Hesab, Hüsnühat. Rüşdiye III : Arabca sarf ve nahiv, Fütuhüşşam, Ebedüddünyâ veddin, Kudûrî, Hesab, Terceme, Fârisî, Hüsnühat. Rüşdiye IV : Ebedüddünyâ veddin, Muallâkaatı Seb’a, Mugnıttüllâb, Telhîsi Maanî, Farisî, Kudûrî, Ta’rib, Tercüme, Hesab, Hüsnühat. Rüşdiye V : Telhis, Siyeri Veysî (Tatbikaatı ile). Divânı Bâki, Terhi Umumî, Coğrafîyâsı, Ta’rib, Türkçe Kitabet, Farisî, Hüsnühat. Rüşdiye VI : Kadı Beyz...

İkinici Abdülhamid devrinde açılmış özel okulların en şöhretlilerinden biri; Dârüttâlim kurucusu Hacı İbrahim Efendinin ölümünden (1888) bir müddet sonra Dârüttâlim mualimlerinden Ali Âlî Efendi tarafından açılmışdı. (B.: İbrahim Efendi, Hacı; Dârüttâlim); Bayazıdda ibtidâî-rüşdî iki devreli bir erkek çocuk okulu idi; diğer özel okullardan farkı arabcaya fevkalâde önem verilmesi idi. Tâlimatnâmesindeki ders müfredat cedvelinden aldığımız aşağıdaki satırlar bu mektebin derecesini aydın olarak göstermektedir: İbtidâî I : Elifbe, Türkçe Kıraat, Kur’an, Hüsnübat (yazı). İbtidâî II : Kur’an, Tecvid , İlmihal, Ahlâk, Zihnî Hesab, Rakam, İmlâ, Hüsnühat. İbtidâî III : Kur’an, Tecvid, Dürri Yektâ, Kısası Enbiyâ, Osmanlıca Sarf, Arabca Lugat (1000 kelimenin ezberlenmesi), Hesab, İmlâ, Hüsnühat. Rüşdiye I : Arabca sarf ve nahiv, İmlâ, Hüsnühat. Rüşdiye II : Arabca sarf ve nahiv, İmlâ, Hesab, Hüsnühat. Rüşdiye III : Arabca sarf ve nahiv, Fütuhüşşam, Ebedüddünyâ veddin, Kudûrî, Hesab, Terceme, Fârisî, Hüsnühat. Rüşdiye IV : Ebedüddünyâ veddin, Muallâkaatı Seb’a, Mugnıttüllâb, Telhîsi Maanî, Farisî, Kudûrî, Ta’rib, Tercüme, Hesab, Hüsnühat. Rüşdiye V : Telhis, Siyeri Veysî (Tatbikaatı ile). Divânı Bâki, Terhi Umumî, Coğrafîyâsı, Ta’rib, Türkçe Kitabet, Farisî, Hüsnühat. Rüşdiye VI : Kadı Beyzâvi, Akaaidi Nesefî, Coğrafiya, Osmanlı Tarihi, Hesab, Fârisî, Hüsnühat. Ali Âlî Efendi üstâdı bildiği Hacı İbrahim Efendinin yolundan hiç şaşmadan yürüdü, gazetelerle ve bilhassa Tercümanı Hakikat Gazetesi ile, her vesileden istifade ederek mektebini medhettirdi; sene sonlarında imtihanları, imtihanlardan sonra talebeleye mükâfat dağitma törenini okuluna reklâm olarak kullandı; öyleki imtihanlara, maarifin gönderdiği resmî bir mümeyyizden başka aydın tabakadan herkes mümeyyiz olarak kabul edilirdi, imtihanlar alenî, bir meydan imtihanı olurdu, talebe 60-70 kişilik bir mümeyyiz heyetinin huzuruna çıkardı, ders konusu dışına çıkmamak şartı ile herkes bir şey sorabilirdi; “İmtihan” isimli bir orta oyununa benzeyen bu alenî imtiyanları için, belki de haklı olarak şarlatanlık diyenler de vardır, fakat büyük rağbet görürdü. Mükâfat dağıtma merasimlerinde de talebe ezberlenmiş arabca parlak nutuklar îrad ederlerdi. Dârüttâlim talebesinin büyük çoğunluğunu (600-700 talebe) Rusyalı türk çocukları teşkil ediyordu, kimi Türkistandan, kimi Kırımdan geliyordu. Hacı İbrahim Efendinin ölümünden sonra Musullu Said Efendi ile geçinemeyen Ali Âlî Efendi Dârüttâlimden ayrılıp Dârüttedrisi kurduğunda, o zamanları “Tatar Çocukları” denilen bu Rusyalı Türk çocuklarını da kendi mektebine aktarmışdı; ki onların iâşe ve ibâtelerini de üstüne almış. İstanbulda tahsil müddetlerince memleketlerinden gönderilen masraflarının vehilharcı olmuşdu. “Tatar Çocukları”, Dârüttedrisin bir tat süt olan kızancının üstünde dört parmak kalınlığında bir kaymak idi. 1893-1894 arasında Rusya çarlığı Türk tabasının çocuklarını İstanbula tahsile göndermelerini yasak etti ve babalara, velîlere çocuklarını derhal geri çağırmalarını, aksi takdirde kendilerinin Sibiryaya sürüleceğini tebliğ etti. Hepsi zengin evlâdı. “Tatar çocukları” bir daha gelmemek üzere memleketlerine dönünce Ali Âlî Efendi de gelirinin üstünden kaymağı gitmiş olan Dârüttedrisi kapadı. Osman Nuri ERGİN